Tesbitler – islam bilgi arşivi

KEŞF-UL HAFA KİTABINDAN İKİTİBASLAR VE HAKKINDA

Keşfü’l-Hafâ Hakkında:
Keşfü’l-Hafâ, İslam âlimi İsmâil b. Muhammed el-Aclûnî tarafından kaleme alınmış önemli bir hadis inceleme eseridir. Eserin tam adı “Keşfü’l-ḫafâʾ ve müzîlü’l-ilbâs ʿammâ’ştehere mine’l-eḥâdîs̱ ʿalâ elsineti’n-nâs” olup, Türkçe karşılığı “Gizlilikleri ortaya çıkarma ve insanların dillerinde yaygın olan hadislerin yanlışlarını giderme” şeklindedir.
Eserin Amacı
Keşfü’l-Hafâ’nın temel amacı, İslam toplumunda hadis diye yaygınlaşan ancak aslında sahih olmayan rivayetleri, vecizeleri, atasözlerini ve hikmetli sözleri inceleyerek doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmaktır. Bu sayede insanlar, doğru din bilgisine sahip olma ve yanlış inançlardan korunma imkânı bulurlar.
Eserin Önemi
* Hadis İlminin Gelişimi: Eser, hadis ilminin metodolojisi açısından önemli bir dönüm noktası olmuştur. Aclûnî, hadislerin sıhhatini değerlendirirken titiz bir inceleme yapmış ve bu alanda önemli ölçütler belirlemiştir.
* Yanlış Anlayışların Düzeltilmesi: Keşfü’l-Hafâ, İslam toplumunda yaygın olan birçok yanlış inancı ve hurafeleri ortaya çıkarmış ve doğru bilgiyle değiştirmiştir.
* Hadis Bilgisinin Yaygınlaşması: Eser, hadis ilmine ilgi duyan herkes için önemli bir kaynak olmuştur. Aclûnî, hadisleri kolay anlaşılır bir dille açıklamış ve geniş bir okuyucu kitlesine ulaşmıştır.
Eserin İçeriği
Keşfü’l-Hafâ’da, Aclûnî alfabetik sıraya göre birçok rivayeti ele alır. Her bir rivayet için şunları yapar:
* Rivayetin metnini verir.
* Rivayetin farklı rivayetlerini karşılaştırarak metnin güvenilirliğini değerlendirir.
* Rivayette geçen isimler ve yerlerin doğruluğunu araştırır.
* Rivayetin İslam’ın temel kaynaklarına uygunluğunu inceler.
* Rivayetin sahih olup olmadığına dair sonucunu açıklar.
Sonuç
Keşfü’l-Hafâ, İslam dünyasında hadis ilminin gelişimi için büyük önem taşıyan bir eserdir. Aclûnî’nin titiz çalışması sayesinde, Müslümanlar doğru din bilgisine ulaşma konusunda önemli bir adım atmışlardır. Eser, günümüzde de hadis ilmiyle ilgilenenler için vazgeçilmez bir kaynak olarak kabul edilmektedir.

******************   

1.Men arefe nefsehu. Sh. 52
2.72- Türkler size ilişmedikçe siz de onlara ilişmeyin.86
3.7 4- İdrardan sakının. Çünkü kulun kabirde sorguya çekileceği ilk
şey odur. 88
4.75- Mazlumun bedduasını almaktan sakının.89
5.78- Alimin zellesinden sakının.93.
6.81-Bir parça hurma ile de olsa, cehennemden korunmaya bakın!97.
7.91- Cebrail bana gelip dedi ki: (Allah şöyle buyurur:) “Ey Muhammed! Sen olmasaydın cenneti yaratmazdım. Yine sen olmasaydın
cehennemi de yaratmazdım.”104
8.92- Rabbim azze ve celle’den bir elçi (Cebrail) gelip bana şöyle
dedi: “Ümmetinden kim sana bir salat getirirse, Allah da onun karşılığı olarak ona on iyilik yazar, onun on kötülüğünü siler ve onu on
derece yükseltir. Ayrıca Allah ona da aynı şekilde salat eder (rahmet
ve ecrini arbrır).”104.
9.133- Arapları şu üç şeyden dolayı sevin: Çünkü ben Arabım,
Kur’ an Arapçadır ve cennet ehlinin dili Arapçadır.125.
10.153- Ümmetimin ihtilafı rahmettir.149
11.169- Ölülerinizi, salih insanların arasına defnedin. Zira ölüler de
tıpkı diriler gibi kötü komşulardan eziyet çekerler.167
12. 251- Allah, bir kulunun bir yerde ölmesini takdir etmişse, o yere
doğru o kul için bir ihtiyaç yaratır. 220
13. 293- Bir memlekette zina ve faiz yayılırsa, Allah, o memleketin
helak edilmesinin yolunu açar.250
14. 299- Ümmetim dinar ve dirheme değer verip yüceltmeye başlayınca, İslam’ın heybeti onlardan çekilip alınır. İyiliği emretmeyi terk
ettikleri vakit ise vahyin bereketinden mahrum kalırlar.252
15. 315- Ruhlar, bir araya getirilmiş çeşitli topluluklar gibidir. (Ruhlar aleminde) birbirleriyle tanışanlar, (dünyada da) kaynaşırlar; tanışmayanlar da ayrılığa düşerler.270
16.316- Yerler yedi kattır. Her katta, sizin Peygamberiniz gibi bir
peygamber vardır.273
17.331- Kadınlara iyi davranmanızı vasiyet ediyorum! Zira kadın
kaburga kemiğinden yaratılmıştır. Kaburgada en eğri olan taraf ise
en üst kısmıdır. Eğer onu düzeltmeye kalkışırsan kırarsın; şayet bırakırsan o eğri haliyle kalır. Onun için kadınlara iyi davranmanızı
vasiyet ediyorum.290
18.345- İnsanlar sana fetva verip dursalar da sen yine kalbine danış,
kalbinden fetva iste.300
19.430- Siz amel edin. 364
20. 431- Ameller niyetlere göre değer kazanır.364
21.437- Ya alim yahut ilim talebesi veya (onları) dinleyen ya da (ilim
ehlini) seven. 366
22. 477- (Lut kavminin işlediği çirkinliği) yapanı da kendisine yapılanı da öldürün.393

23-478- Allah’ın had cezalarından birini uygulamak, Allah’ın beldelerinde kırk -bir rivayete göre “otuz”- gece yağan yağmurdan daha hayırlıdır.394

24-479- Kulun Rabbine en yakın olduğu an, secdeye kapandığı andır. O sebeple (secdede) çok dua edin!395

25-487- Ölülerinize Yasin okuyun.399

26-508- Ekmeğe değer verin.419

27-516- Kedilere ilgi gösterip değer verin. Çünkü onlar etrafınızda dolaşanlardandır.427

28-526- Kabir azabının çoğu idrardan (sakınmamaktan)dır.434

29-530- Onu (Ramazan’ın) son on günü içinde arayın!440

30-546- Allah’ım! Şu iki kişiden sana en sevimli geleniyle İslam’a kuvvet ver, yardım eyle: Ebu Cehil veya Ömer b. el-Hattab ile.451

31-557- Allah’ım! Şam’ımızı bize mübarek ve bereketli eyle, Yemen’imizi de bize mübarek ve bereketli eyle!462

32-586- Ben, insanlarla “la ilahe illallah” deyinceye kadar savaşmakla emrolundum.479

33-592- İnsanlara akılları ölçüsünde konuşmakla emrolunduk.484

34-598- Benim ümmetim, mübarek bir ümmettir; başı mı hayırlıdır yoksa sonu mu, bilinmez.490

35-599- Benim ümmetim, ümmet-i merhumedir; bağışlanmış ve tövbesi kabul edilmiştir.490

36-600- Şu benim ümmetim, ümmet-i merhumedir; ahirette ona azap yoktur. Dünyadaki azabı ise fitneler, depremler, öldürmeler ve belalardır.491

37-612- Ben Şam’ın Rabbiyim. Ona kastedene öldürücü darbeyi indiririm.499

38-613- Ben, kulumun beni düşündüğü gibiyim.500

39-618- Ben ilim şehriyim, Ali de kapısıdır.503

40-630- Kur’an, yedi harf üzere indirilmiştir.515

41-660- Siz öyle bir zamanda yaşıyorsunuz ki, emredilenlerin onda birini terk eden kimse helak olur. Ancak öyle bir zaman gelecek ki, o dönemde emredilenlerin onda birini yapabilen kimse kurtuluşa erecektir.536

42-709- Şüphesiz her bir şeyin bir kalbi vardır. Kur’an’ın kalbi de Yasin’dir. Kim onu okursa, Allah Teala o kişiye Kur’an’ı on defa okuma sevabı verir.573

43-720- Şüphesiz Allah, dini, günahkâr (tacir) bir kişiyle de destekleyip güçlendirir.581

44-724- Şüphesiz Allah şifanızı, size haram kıldığı şeylere koymamıştır.586

45-726- Şüphesiz her ümmetin bir fitnesi vardır. Benim ümmetimin fitnesi de maldır587

46-728- Kuşkusuz Allah zalime mühlet tanır, süre verir. Ancak onu yakalayınca da kaçmasına asla fırsat vermez.588

47-733- Şüphesiz Allah, bir zalimden intikamını başka bir zalimle alır.590

CİLT- 2

48- 738- Şüphesiz Allah, sizin bedenlerinize ve sôretlerinize değil, kalplerinize bakar.12

49- 740- Şüphesiz Allah, her yüzyılın başında bu ümmete dinini yenileyecek birini gönderir.14

50- 742- Şüphesiz Allah, İslam yolunda ağaran bir saç/sakal sahibine azap etmekten haya eder.16

51- 752- Kuşkusuz Allah, kuluna bir nimet bahşettiği zaman, o nimetinin eserini kulunun üzerinde görmekten hoşnut olur.23

52- 753- Şüphesiz Allah, aksırmayı sever, ancak esnemeyi sevmez. -İbn Ehi Şeybe “namazda” lafzını ilave etmiştir.23

53- 754- Kuşkusuz Allah, kıyamet günü (gayr-ı meşru ilişki sonucu doğdukları için öz babalarına nispetleri sorunlu olan) kulları rencide olmasın diye insanları annelerine nispet ederek çağıracaktır.23

54- 755- Şüphesiz Allah, bir kul can çekişmeye başlamadığı müddetçe, onun tevbesini kabul eder.24

55- 785- Kuşkusuz bir kısım şiirde hikmet vardır.42

56- 793- Şüphesiz mü’min necis olmaz.48

57- 799- Sana bir dağın yerinden oynadığı söylenirse buna inan, ancak bir insanın huyunu değiştirdiği söylenirse asla inanma!54

58- 817- Kıyamet alametlerinin ilki, insanları doğudan batıya doğru sürüp toplayacak bir ateştir.63

59- 823- Allah Teala’nın ilk yarattığı şey akıldır. (Yarattıktan sonra da) ona “Gel” dedi, o da geldi. Daha sonra da şöyle buyurdu: “İzzetim ve Celalime yemin olsun ki, senden daha üstün bir varlık yaratmadım; seninle alır, seninle veririm. Seninle sevap verir, seninle cezalandırırım.”65

60- 824- Allah’ın ilk yarattığı şey kalemdir.66

61- 826- Kulun hesaba çekileceği ilk ameli namazdır; insanlar arasında karara bağlanacak (hesabı görülecek) ilk mesele de kan davaları­ dır.68

62- 827- Allah’ın yarattığı ilk şey, senin Peygamber’inin nôrudur ey Cabir!..69

63- 829- Teraziye konulacak ilk şey güzel ahlaktır.72

64- 836- Kıyamet günü benim en yakınımda olacak kimseler, bana en çok salavat getirenlerdir.75

65- 839- (Allah’a) sığınanların, kendisiyle sığındıkları en faziletli şeyi size haber vereyim mi?: Kul eıizü bi Rabbi’l-felak ve kul eıizü bi Rabbi’n-nô.s’tır.76

66- 850- İmamlar Kureyş’tendir.83

67- 854- Kötü arkadaştan sakın! Çünkü onunla tanınır, bilinirsin.85

68- 855- Mezbelede yetişen bitkiden sakının!85

69- 861- Çok gülmekten sakının. Zira çok gülmek, kalbi öldürür ve cennet ehlinin nurunu alır götürür.92

70- 862- “Keşke” demekten sakının. Çünkü “keşke” ifadesi, şeytan işine kapı açar.92

71- 864- (Aşırı) mizah ve şakadan sakının. Zira o, mü’minin yüzünün aydınlığını giderir, yok eder.93

72- 865- Yalandan sakının. Çünkü yalan, imana aykırıdır.94

73- 866- Satışta çok yemin etmekten sakının. Zira yemin, malı satbrır; sonra da (bereketini) yok eder94

74- 867- Zandan sakının. Çünkü zan, sözlerin en yalan olanıdır. Birbirinizin (özel) konuşmalarını dinlemeyin, gizli hallerini araştırmayın, (dünyevi hususlarda) birbirinizle yarışmayın, birbirinize haset etmeyin, kin tutmayın ve sırt çevirmeyin. Ey Allah’ın kulları! Kardeş olun. Ayrıca kişi, kardeşinin talip olduğu kadına da -kardeşi bizzat onu nikahlayıncaya yahut ondan vazgeçinceye kadar- talip olmasın.95

75- 868- Kulağı rahatsız eden şeylerden (çirkin sözlerden) sakının.95

76- 869- Özür dilemek zorunda kalacağın şeylerden (söz ve davranış­ lardan) sakın.96

77- 876- Sadakayı erkenden hemen verin. Çünkü bela, onu aşıp geçemez. Bir lafızda da şöyle geçer: Çünkü bela, sadakayı aşıp geçemez.104

78- 878- Hayırlı işler yapmada acele edin. Çünkü yakın bir gelecekte karanlık geceler gibi birtakım fitneler ortalığı kaplayacaktır. O zamanda insan, mü’min olarak sabahlar, kafir olarak geceler; mü’min olarak geceler, kafir olarak sabahlar. Dinini az bir dünyalığa satar.106

79- 879- Rızık ve ihtiyaçların talebinde sabah erken davranın. Çünkü günün ilk saatleri bereket ve başarıdır.106

80- 886- Asıl cimri, yanında adım anıldığı halde bana salatü selam getirmeyen kimsedir.110

81- 887- İslam garip olarak başladı ve günün birinde başladığı gibi tekrar garip hale dönecektir. Ne mutlu o gariplere!111

82- 897- Bereket atların alınlarındadır.115

83- 899- Bereket, cemaatle birliktedir.115

84- 901- İyilik, güzel ahlaktır. Günah (kötülük) ise vicdanını rahatsız eden ve insanların bilmelerini istemediğin şeydir.116

85- 909- Karnı tıka basa doldurmak zekayı yok eder.122

86- 913- Ben, cevamiu’l-kelim (Kur’an veya veciz konuşma kabiliyeti) ile gönderildim ve sözün özünü ifade etmeye muvaffak oldum.124

87- 914- Ben kolaylaştırılmış haniflikle gönderildim.125

88- 916- Ben ahlaki meziyetleri tamamlamak üzere gönderildim.125

89- 920- (Allah Resulü, şehadet parmağı ile orta parmağını bir araya getirerek şöyle buyurmuştur:) Şu ikisinin birbirine yakın olduğu kadar kıyamete yaklaştığım bir zamanda ben peygamber olarak gönderildim.126

90- 921- Selamla bile olsa, akrabanızla bağınızı canlı tutun.126

91- 924- Beldeler Allah’ın beldeleri, kullar da Allah’ın kullarıdır. Nerede bir nezaket ve yumuşaklık görürsen orada ikamet et!129

92- 925- (İspat edici) delil getirmek, hak iddia edene (davacıya), yemin etmek ise hak iddiasını reddedene (davalıya) düşer.129

93- 926- Bela, ağızdan çıkan söze -bir lafza göre de: konuşmaya/dillendirmeye- bağlıdır.131

94- 928- İslam beş temel üzerine bina edilmiştir: Allah’tan başka ilah olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın Resulü olduğuna şahitlik etmek, namazı dosdoğru kılmak, zekat vermek, Allah’ın evi Kabe’yi haccetmek ve Ramazan orucunu tutmak.133

95- 929- Beytü’l-makdis, toplanma (mahşer) ve dirilme (menşer) yeridir.134

96- 934- Kul ile küfür arasında (engel olarak sadece) namazın terki vardır.139

97- 940- Cezası hemen dünyada verilen iki husus vardır: Haddi aşma ve anne-babaya itaatsizlik.141

98- 941- Doğru sözlü, dürüst tacir, kıyamet günü Rahman’ın Arşı’nın gölgesinin altındadır.141

99- 942- Korkak tacir (kazançtan) yoksundur, cesur tacir ise rızıklandırılmıştır.142

100- 943- Teenni Allah’tan, acelecilik ise şeytandandır.142

101- 944- Günahtan tevbe eden kimse, hiç günah işlememiş kimse gibidir.145

102- 945- Kardeşinin yüzüne gülümsemen senin için bir sadakadır146

103- 961- Tedavi olun; zira derdi indiren (Allah), devayı da indirmiştir159

104- 966- Kötülüğü terk etmek sadakadır.162

105- 991- Her Perşembe ve Pazartesi günü ameller (Allah’a) arzolunur. . .172

106- 993- Bolluktayken sen Allah’ı tanı ki, O da darlıkta seni tanısın.173

107- 994- Altın ve gümüş paranın kulu kölesi olan rahat yüzü görmesin. . .174

108- 996- İlmi öğrenin ve insanlara da öğretin.176

109- 997- Feraiz (miras hukukunu) öğrenin ve onu insanlara öğretin. Zira o, ilmin yarısı olup unutulacaktır. Ümmetimden (ilim olarak) çekilip alınacak ilk şey de odur.177

110- 1002- Yönetici ve reis olarak başa geçirilmeden önce köklü ve derin bilgi sahibi olun.180

111- 1004- Bir saatlik tefekkür, bir yıllık -bir lafza göre de: altmış yıllık- ibadetten hayırlıdır.181

112- 1005- Allah’ın yarattığı varlıklar hakkında tefekkür edin, ancak Allah hakkında tefekkür etmeyin.182

113-1007- Allah korkusu, her hikmetin başıdır.184

114-1008- Günahkarlara buğzederek Allah’a yakınlaşmaya çalışın.186

115-1009- Hırsızın eli, çeyrek dinar ve daha fazlası (değere sahip mallar) için kesilir.186

116-1010- Kıyamet günü cehennem, (sırat köprüsü üzerindeki) mü’mine şöyle der: Çabuk geç ey mü’min! Zira nurun alevimi söndürdü.187

117-1011- Kibirlenip böbürlenen kişiye karşı büyüklenmek sadakadır.187

118-1013- Tekellüf haramdır.190

119-1014- Kıyamet öncesinde karanlık gecenin merhaleleri gibi birtakım fitneler olacaktır. O zamanda insan, mü’min olarak sabahlar, kafir olarak geceler; mü’min olarak geceler, kafir olarak sabahlar. Birtakım topluluklar dinlerini (basit) bir dünyalığa satarlar.191

120-1016- Definden sonra ölüye telkin vermek.191

121-1021- Evlenin, çoluk-çocuk sahibi olun, nesliniz devam edip ço­ ğalsın. Zira kıyamet günü diğer ümmetlere karşı sizinle övüneceğim.198

122-1022- Bir kadınla ya malı-mülkü yahut güzelliği veya soyu ya da dindarlığından dolayı evlenilmektedir. Sen bunlardan dindar olanı tercih et; (aksi halele) kaybeder, sıkıntı yaşarsın!199

123-1023- Hediyeleşin ki birbirinizi sevesiniz.200

124-1027-“Halanız (sayılan) hurma ağacına değer verin! Çünkü o, Adem’in arta kalan çamurundan yaratılmıştır.. . “206

125-1028- Tevazô, kulun ancak yüceliğini artırır. Onun için mütevazı olun ki Allah da sizi yüceltsin.206

126-1029- Allah’ın üç kişiyi zengin etmesi O’nun üzerine bir haktır: . . . İffetini korumak için evlenen kişi. . .206

127-1030- Herkese güvenmek bir acziyettir.207

128-1035-Üç şey mahvedicidir: Boyun eğilen ihtiraslı cimrilik ve tamahkarlık, esiri olunan heva-heves ve kişinin kendini beğenmesi.

129-1040- Üç sınıf insan vardır ki kıyamet günü Allah, onlarla konuş­ maz, yüzlerine bakmaz, onları temize çıkarmaz. Ayrıca onlar için acı veren bir azap vardır: Zina eden ihtiyar, yalan söyleyen hükümdar ve kibirli davranan çoluk-çocuklu fakir.

130-1043- Üç şeyin ciddisi de ciddi, şakası da ciddidir: Nikah, talak ve ric’at.

131-1045- Üç kişinin duasını Allah geri çevirmez: Allah’ı çokça zikreden kişinin, mazlumun duası/bedduası ve adil devlet başkanının duası.

132-1047- Üç şey mutluluk, üç şey de mutsuzluk sebeplerindendir. Şunlar mutluluk sebeplerindendir:

1. Saliha bir kadın ki, onu gördüğünde hoşlanırsın. Yanında olmadığın zaman bile gerek kendisi, gerek senin malın açısından ona güven duyarsın.
2. Uysal olup seni eş-dostuna bir an evvel kavuşturan binek.
3. Ve kullanım alanı fazla olan geniş ev.

Şunlar da mutsuzluk sebeplerindendir:

1. Gördüğün zaman rahatsız olduğun, dilinden kurtulamadığın ve yanında olmadığında ne kendisi ne de senin malın açısından kendisine güven duymadığın kadın.
2. Vurmaya kalktığında seni yoran, kendi haline bıraktığında da seni eş-dostuna bir türlü kavuşturmayan uyuşuk binek.
3. Ve kullanım alanları dar olan ev.

133-1048- Cennetin bedeli “la ilahe illallah”tır.

134-1054- Komşu, çevredeki kırk eve kadardır

135-1059- Alimlerle aynı meclislerde bulunun, güngörmüş büyüklere sorular yöneltin ve bilgelerle beraber olun.

136-1062- Zorbalık, kalpte gizlidir.

137-1063- Kalpler, kendisine iyilik yapanı sevmeye, kötülük yapana ise buğzetmeye eğilimli olarak yaratılmıştır.

138-1066- Kur’an hakkında cedel ve tartışmaya girmek küfürdür.

139-1068- İmanınızı yenileyin. “Ey Allah’ın Rasôlü! Peki, imanımızı nasıl yenileyelim?” diye soruldu. Allah Rasôlü şöyle buyurdu: “La ilahe illallah” sözünü çokça söyleyin.

140-1072- Yeryüzü bana mescid ve temiz kılındı

141-1073- Kalem, (Allah’ın) hükmettiğine göre hareket etmiştir.

142-1074- Cemaat (birlik beraberlik) rahmet, ayrılık azaptır.

143-1075- Kişinin güzelliği dilinin fesahatidir.

144-1078- Cennet, annelerin ayakları altındadır.

145-1079- Belanın dayanılmaz olanı, insanların elindekine muhtaç olup da bundan alıkonulmanızdır.

146-1082- Cennet, kılıçların gölgesi altındadır.

147-1083- Cennet, cömertlerin yurdudur.

148-1089- Bana dünyanızdan üç şey sevdirildi: Kadınlar, güzel koku ve namaz, gözümün nuru kılındı.

149-1095- Bir şeyi sevmen, gözü kör, kulağı sağır eder.

150-1098- Çörek otu, sam (ölüm) dışında her derde devadır.

151-1099- Dünya sevgisi her hata ve günahın başıdır.

152-1102- Vatan sevgisi imandandır.

153-1107- Cennet, nefsin hoşlanmadığı şeylerle örtülüp saklanmışbr.

154-1108- Hacerü’l-esved cennettendir.

155-1115- Hac Arafat’tır.

156-1116- Hac (yapanlar), Allah’ın özel misafirleridir.

157-1118- İnsanlara, anlayabilecekleri şeylerden bahsedin. Yoksa siz, Allah ve Rasôlü’nün yalanlanmasını mı istiyorsunuz?

158-1126- Savaş hiledir.

159-1127- İpek, ahirette nasibi olmayanların elbisesidir.

160-1132- Ateşin odunu yiyip bitirdiği gibi haset de iyilikleri yer bitirir.

161-1134- Allah bana yeter; O, ne güzel vekildir.

162-1135- Allah bana yeter ve (bütün işlerimde O bana) kafidir; Allah, dua edenin duasını işitip kabul etmiştir.

163-1139- Hasan ve Hüseyin, cennet ehlinin gençlerinin efendileridir.

164-1152- Cennet, nefsin hoşlanmadığı şeylerle, cehennem ise nefsin arzuladığı şeylerle çepeçevre kuşatılmıştır.

165-1159- Hikmet, mü’minin yitik malıdır.

166-1167- Helal bellidir, haram da bellidir. Seni şüpheye düşüreni bı­ rak, şüphe vermeyene bak.

Not: 2. Cilt 308. Sayfaya kadar iktibas edilmiştir.

Hadisler hakkında altlarında genel bilgi ve araştırmalar mevcuttur.

KİTAPLAR İÇİN BAKINIZ:

https://t.me/dindersimamhatip

Hazırlayan: Mehmet Özçelik

HER KULDA BİR İLÂHÎ TECELLİ: DEĞERİN KAYNAĞI

İnsan, çoğu zaman kendini kıyaslarla tanımlar:
Zengin mi fakir mi? Başarılı mı başarısız mı? Güçlü mü zayıf mı?
Oysa insanın gerçek değeri, bu dünya terazisinde değil, yaratılış gayesinde ve taşıdığı ilâhî emanetlerde saklıdır.

Allah hiçbir şeyi boşuna yaratmaz.
Ne bir taşı, ne bir yaprağı, ne de bir insanı…
Her insan, kâinata eklenmiş özel bir satır, bir harf, bir mana gibidir.
Çünkü Her bir kulda Allah’ın bir isminin tecellisi, bir sıfatının yansıması vardır.
Kimi Rahman ismini yansıtır; merhametiyle…
Kimi Halîm ismini taşır; sabrıyla…
Kimi Hakem ismini yansıtır; adaletiyle…
Ve bazıları da yalnızca varlığıyla bile bir denge unsurudur.

İşte bu yüzden, Allah insanı sadece yaptığı işten dolayı değil, taşıdığı ilâhî sıfat kırıntısından dolayı da değerli kılar.
O sıfat, o tecelli, o yansıma…
Bir bakıma Allah’ın “Ben seni öyle yarattım ki, sende benden bir iz var” demesidir.

KİMSE BOŞUNA YAŞAMAZ

Kimi insanlar hayatta hiçbir şey başaramadığını sanır.
Ama belki onun görevi sadece bir çocuğa sabretmek,
ya da bir eşe yoldaş olmak,
veya bir yetimi dua ile yaşatmaktır.
Belki de o kişinin varlığı, başka birinin hidayetine vesile olacak bir zincirin halkasıdır.

Unutmamalı:
Değer, görünür başarıda değil, görünmeyen vazifededir.
Bir dişlinin küçücük vidası bozulsa, koca makine durur.
İnsanlık da böyledir. Her birey bir vidadır, bir özdür, bir sırdır.

ALLAH NEDEN MÜSAADE EDİYOR?

Bazılarına bakarız: Günahkâr görünür, gaflet içindedir.
Ama Allah ona yine de mühlet verir, rızık verir, yaşama hakkı tanır.
Çünkü Allah bilir: O kişide hâlâ tecelli eden bir ismi, bir sırrı, bir hikmeti vardır.
O kişi belki son nefesinde o isme dönecektir.
Veya onun sabrından başka bir kul nasiplenecektir.

İşte bu yüzden, Allah her kulunu kendi iradesiyle değil, kendi rahmetiyle muhafaza eder.
Bir hikmete dayanmayan hiçbir varlığa hayat hakkı tanımaz.
Her varlık, var oluşuyla bir “ilâhî isim” taşır; ve o isimle yaşar, o isimle sona erer.

SONUÇ: HER KULDA BİR İZ VAR

Ey insan!
Kendini küçük görme.
Sen yeryüzünde yürüyen bir sır, bir isim, bir ayetsin.
Ve unutma:
Sende Allah’tan bir yansıma var.
Belki sabırdır, belki cesarettir, belki hikmettir…
Ama mutlaka vardır.
Ve sen, o yansıma sayesinde hayattasın.

ÖZET:

Allah, her insanda kendi isimlerinden birinin yansımasını tecelli ettirir. İnsan bu yansıma ile değer kazanır ve varlığını sürdürür. Kimse boşuna yaratılmamış, herkesin bir ilâhî sıfatı taşıma görevi vardır. Bu tecelli; insanı anlamlı, yaşamasını hikmetli kılar. Bu nedenle hiçbir kul, ne tamamen değersizdir ne de tamamen başıboş…

İhanetin Bedeli: Osmanlı’da Hainliğin Hükmü ve Hikmeti”

GİRİŞ

Devletin kalbi adalettir. Adaletin en büyük düşmanı ise ihanettir. Osmanlı, içten vurulmanın ne demek olduğunu sadece savaş meydanlarında değil, saray koridorlarında, kalem odalarında ve halk arasında da acı tecrübelerle öğrenmiştir. Hainlik; sadece bir vatana değil, bir millete, bir inanca, hatta bir asırlık emanete darbedir. Bu yüzden Osmanlı’da ihanete verilen ceza yalnızca bir hüküm değil, bir mesajdı: “Emanet sahibinindir; hain emanete el süremez.”

1. İHANETİN TANIMI VE TÜRLERİ

Osmanlı hukukunda “hainlik” çoğunlukla “hıyanet, fitne, gizli düşmanlık” gibi kavramlarla anılır. Hainliğin birçok şekli mevcuttu:

Devlet sırrını düşmana vermek (casusluk)

İsyan çıkarmak

Padişaha, orduya, devlete sadakat yemini bozmak

Ticaret yoluyla düşmana hizmet etmek

Müslüman cemaati içeriden ifsat etmek

2. KADI DEFTERLERİNDE HİYANET HÜKÜMLERİNDEN ÖRNEKLER

A. Devlet Sırrını Düşmana Veren Bir Kâtip (İstanbul, 1589)

> “Divan-ı Hümayun kâtibi Ali bin Mehmed’in, Lehistan sefiriyle sır görüşmeler yaptığı, Osmanlı sefer güzergâhlarını fâş ettiği sabit olmuş; cemaat-i ulemadan fetva alınarak idam olunmasına karar verilmiştir.”
(İstanbul Kadı Sicili, Defter no: 1342, s. 278)

B. İç İsyana Öncülük Eden Kadızâde Takipçisi (Manisa, 1654)

> “Mehdi olduğunu iddia eden Mustafa, halkı ‘Padişah zalimdir, şeriat bizdedir’ diyerek isyana teşvik etmiş, 37 kişilik bir grupla zâviyeleri basmıştır. Kadı, fermanla cezalandırılmasını emretmiş; halka ibret olması için asılarak cezalandırılmıştır.”
(Manisa Kadı Sicili, Defter no: 1010, s. 116)

C. Düşmanla Ticareti Bilerek Yürüten Tüccar (Edirne, 1712)

> “Sultan’ın seferde olduğu dönemde, Ruslarla kara yoluyla zahire ticareti yapan Hayreddin’in malları müsadere olunmuş, kendisi sınır dışına sürülmüştür. Kadı, ‘Devlete sırt çeviren, rızkı da hürmeti de kaybeder’ diyerek hüküm vermiştir.”
(Edirne Kadı Defteri, No: 241, s. 89)

3. CEZALARIN UYGULANMASI

İdam:

En sık uygulanan ceza idi. İhanet sabit olursa özellikle devlet görevlileri için hemen uygulanırdı.

Genellikle padişah fermanı ile olurdu. Bazı durumlarda mahkeme fetvası da aranırdı.

Sürgün veya Kalebentlik:

Doğrudan savaş dışı fakat zararlı işlerde bulunanlar kalelere sürülürdü.

Kalebent, zincirli olarak kalelerde angarya ile cezalandırılan kişiydi.

Müsadere:

Hainin malları kamuya devredilirdi. Hatta bazen ailesi bile devletten maaş alamazdı.

4. HİKMETLİ VE İBRETLİ HADİSELER

Sadrazam Sokullu’nun Uyarısı (1570):

> “Bir devlet dış düşmanla yıkılmaz; asıl tehlike, içteki hainin kalemidir.”
Sokullu Mehmet Paşa, kendisine getirilen bir casusluk haberinde ceza yerine “Ona bilgiyi sızdıran içeridekini bulun” demiştir. Çünkü en büyük hain, içeridekidir.

İç İsyanla Gelen Son (Patrona Halil İsyanı, 1730):

> Kıyafetle meyhanelerde halkı kışkırtan Halil, halkı kandırmış, yeniçerileri ayaklandırmıştı. Padişah III. Ahmed tahttan indirilmişti. Fakat kısa sürede hainlerin kendi kuyusuna düştüğü görülmüş; Halil halk önünde ibretlik şekilde idam edilmiştir.

5. ADALET Mİ, İNTİKAM MI?

Osmanlı, hainliğe karşı sert ama ölçülü davranmıştır. Suç sabit değilse infaz edilmezdi. Birçok olayda sorgu, şahit, hatta halkın görüşü alınırdı. Çünkü padişahlar bile şu ilkeyle hareket ederdi:

> “Zulm ile abad olunmaz; adaletle hükmedilmeyen devlet, saltanat değildir.”

SONUÇ: BİR HAİN BİR ÜMMETİ YIKABİLİR

Osmanlı arşivleri, hainliğin yalnızca bir kişinin meselesi değil, bir ümmetin imtihanı olduğunu anlatır. Kadı defterleri, her hükümde şu dersi verir:

> “Hainler eliyle gelen bela, adaletle def edilir. Fakat adalet zayıflarsa, hainler hüküm sürer.”

Osmanlı, hainleri yalnız cezalandırmadı; onların ardında bıraktığı fitneyi de söndürmeye çalıştı. Bugün hâlâ bize düşen ders şudur:

> “Bir millet, düşmandan korkmaz; ama içindeki hainleri tanımazsa, geleceğini karanlığa gömer.”

Adaletin Kılıcı: Osmanlı’da En Ağır Suçlar ve Cezalar”

GİRİŞ

Osmanlı adaleti, kılı kırk yaran bir hassasiyetle hem kul hakkını hem toplum düzenini korumayı gaye edinmişti. Cezalar, sadece caydırıcılık değil, ibret ve ıslah maksadıyla uygulanırdı. En ağır cezalar, toplum vicdanını yaralayan ve sosyal düzeni tehdit eden suçlara verilirdi. Bu cezaların her biri, arkasında hikmet barındıran ibretli hadiselerle doludur.

1. EN AĞIR SUÇLAR VE CÜRETLERİ

A. Devlete İsyan (Bağîlik ve Hıyanet):

Tanımı: Devlet otoritesine başkaldırmak, halkı isyana teşvik etmek, padişaha isyan.

Cezası: İdam, mal müsaderesi, aile sürgünü.

Örnek: Celali isyanlarında elebaşılık edenlerin tamamı idamla cezalandırılmış, malları kamuya devredilmiştir.

Kadı Defteri (Amasya, 1604):
“Ali bin Hasan, halkı vergi vermemeye teşvik ve sipahilere silahla karşı gelmek suçundan padişah fermanı ile idam olunmuştur.”

B. Zina ve Tecavüz (Evli için Recm, bekâr için sopa):

Şahitler veya açık ikrar aranırdı.

Evli bir kişinin zina yaptığı sabit olursa şer’i olarak recm (taşlayarak idam), bekâr için 100 sopa.

Kadı Defteri (Bursa, 1582):
“Evli Hatice Hatun ve Mehmet, dört şahitle sabit zinadan dolayı tazir edilip hapsedilmiştir. Halk huzurunda ‘bu hâl zinanın zilletidir’ denilerek ibret olunmuştur.”

C. Cinayet (Kasten Adam Öldürme):

Cezası: Kısas (maktulün ailesi affetmezse birebir ceza).

Alternatif: Diyet (kan bedeli), bazen ömür boyu sürgün.

Kadı Defteri (Edirne, 1667):
“Hasan Ağa, komşusu İsmail’i kasten öldürmüş, İsmail’in ailesi affı reddetmiş, şer’i hükümle boynu vurulmuştur.”

D. İrtikap ve Rüşvet (Kamu Görevlisinin Suistimali):

Cezası: Görevden azil, sürgün, malların müsaderesi.

İbretli Hüküm (İstanbul, 1723):
“Bir gümrük memuru, tüccardan altın alırken yakalanmış; kadı, ‘Rüşvet alan haramla beslenir, devlet haramla yıkılır’ diyerek sürgünle cezalandırmıştır.”

E. Hırsızlık (Özellikle Silahlı veya Cami, Mezarlık gibi Mukaddes Yerlerden):

Cezası: İlk suçta el kesme uygulanmazdı, genelde tazir cezaları (hapis, sopa, sürgün).

Mukaddes alanlarda veya tekrar eden hırsızlıkta el kesme kararı uygulanabilirdi.

Kadı Defteri (Konya, 1691):
“Bir mezarlıktan kuran levhası çalan şahsa cemaatin şikâyetiyle sopa cezası verilmiş, şer’i hatırlatmayla camiye hizmetle yükümlendirilmiştir.”

2. UYGULAMA TARZI: CEZA DEĞİL, TERBİYE

Osmanlı’da ceza verirken temel prensip adalet ve ıslah idi. Amaç, suçluyu ibret verici şekilde cezalandırırken aynı zamanda toplumun huzurunu korumaktı.

Kadı, sadece şer’i değil örfî hukukla da hüküm verir, her kararda ‘toplum faydası’ gözetilirdi.

Padişah fermanlarıyla verilen idamlar dahi kadı kararı olmadan uygulanmazdı.

Suçun arkasındaki sebep incelenir, açlık, mecburiyet gibi hâllerde merhametli hükümler tercih edilirdi.

3. HİKMETLİ VE İBRETLİ VAKALAR

Bir Yargının Hikmeti (Fatih Sultan Mehmet Zamanı):

Fatih, haksız yere Rum mimarın kolunu kestiren mimarı kadıya gönderir. Kadı, Fatih’i mahkemeye çağırır. Padişah gider ve özür diler. Kadı, “Sultanın da elini kesmek gerekirdi; lakin mağdur affetti” diyerek cezayı düşürür.

> Bu örnek, adaletin sultan tanımadığını ve cezanın sadece cezalandırmak değil, adaletin izzetini korumak olduğunu gösterir.

Yeniçeri Ahlâkı:

Bir yeniçeri, cuma vakti sarhoş yakalanır. Kadı, “Kılıç, zikirle değil şarapla konuşursa, o kılıç ümmete felakettir.” diyerek sopa ve görevden uzaklaştırma cezası verir.

4. ZAMANA YENİK DÜŞEN ADALET

17. yüzyıl sonrasında bazı ceza uygulamaları sulandırılmış, rüşvet, akrabalık, siyasal etkiler devreye girmiştir. Kadıların bazıları baskı altında kalmış, adaletin terazisi eğrilmiştir. Bu da devletin içten içe çözülmesini hızlandıran sebeplerden biri olmuştur.

SONUÇ: KORKUTMA DEĞİL, KORUMA ADALETİ

Osmanlı’da ağır cezalar birer ibret vesikasıydı. Amaç sadece cezalandırmak değil, toplumun ruhunu muhafaza etmekti. Bu cezaların arkasında yatan ahlâkî duruş, günümüz adalet anlayışına da örnek olacak niteliktedir.

> “Zulümle abat olanın sonu berbattır. Adaletle yıkılan devlet görülmemiştir.”

Kılıç Adaleti Bekler: Osmanlı’da Askeriye ve Savaşın Hikmeti”

GİRİŞ
Osmanlı, bir kılıç devleti olarak doğdu; ama o kılıç sadece düşmana karşı çekildi, halka değil. Devletin askeriyesi bir adaletin kalkanıydı; zulmün değil. Savaş ise ganimet değil; vazife ve fedakârlıktı. Kadı sicillerine yansıyan hükümler, Osmanlı’nın yalnızca savaş kazanmaya değil, savaş ahlâkını yaşamaya da ne kadar önem verdiğini gösterir.

1. OSMANLI ASKERİYE SİSTEMİNİN TEMELLERİ

A. Askeri Teşkilat: Osmanlı’da askerlik üç temel unsura dayanırdı:

Kapıkulu ocakları (Yeniçeriler, Sipahiler vs.)

Tımarlı Sipahiler (taşrada dirlik karşılığı asker yetiştirenler)

Yardımcı Kuvvetler (Türkmen beyleri, akıncılar, gönüllüler)

B. Eğitim ve Terbiye: Yeniçeriler devşirme sistemiyle alınır, Enderun’da hem askeri hem de ahlâkî eğitim alırdı. “Harp edecek asker, önce nefsiyle savaşmalıdır.” anlayışı hakimdi.

C. Savaş Ahlâkı: Savaşlarda;

Sivillere, ibadethanelere, mahsule zarar verilmezdi.

Esir alınanlara iyi davranmak şarttı.

Teslim olan düşmana dokunulmaması fıkıh açısından emirdi.

2. SAVAŞ HALİNDE TOPLUMSAL VE HUKUKİ UYGULAMALAR

A. Seferberlik Düzeni: Savaş ilanı, cuma hutbesinde duyurulur, kadılar köylere bildiri gönderirdi. Her vilayet kendi askeri katkısını sağlamakla yükümlüydü.

B. Kadıların Rolü: Kadı, sefer esnasında orduya lojistik yardım sağlardı: zahire, binek, kervan, geçit izinleri, halkın haklarının korunması.

Kadı Defteri Örneği (Rumeli Kadılığı, 1578):
“Bir köylünün atına savaş için el konmuş, bedeli ödenmemiştir. Kadı, ‘cihad da olsa zulüm ile yapılamaz’ diyerek sipahiye tazmin yükümlülüğü koymuştur.”

C. Esir ve Ganimet Hukuku: Fıkıh çerçevesinde ganimet taksimi yapılır, esirler ya salınır ya fidye karşılığı serbest bırakılır ya da hizmete alınırdı. Ama hiçbir esir işkenceye maruz kalamazdı.

3. ASKERLERİN HALKLA MÜNASEBETİ VE DENETİMİ

A. Disiplin ve Ceza:
Asker, gittiği yerlerde yağma, sarkıntılık yapamazdı. Kadılar askerî şikâyetleri dinleyip cezalandırırdı. Hatta komutanlar dahi mahkemeye çıkarılırdı.

Kadı Defteri Örneği (Üsküdar Kadılığı, 1654):
“Bir yeniçeri, sefer dönüşü bir pazarcının malına zarar vermiş; kadı, ‘savaştan gelenin eli değil, kalbi ağır olmalı’ diyerek cezalandırmıştır.”

B. Askerin Maaşı ve Sosyal Güvencesi:
Kapıkulu askerleri ulufe (maaş) alırdı. Şehit olanın ailesine dirlik verilirdi. Tımarlı sipahinin yerine oğlu yetiştirilirdi. Asker, devlete değil millete hizmet ederdi.

4. SAVAŞ VE ADALET: ZAFERİN ASIL YÜZÜ

Osmanlı’nın askeri gücü kadar önemli olan şey, adaletle savaşmasıydı. Hz. Ömer’den alınan ilhamla, “Bir mazlumun ahı, bin askerle kazanılan zaferi siler” inancı hâkimdi.

5. ASKERİYENİN SÜKÛTU: AHLÂK ZAFİYETİ

Zamanla Yeniçeri Ocağı bozulmuş, savaş ahlâkı yerini çıkarcılığa bırakmıştır. Kadı sicillerinde artık asker şikayetleri artar. Bu da devletin içten çöküş sinyalleridir.

Kadı Defteri Örneği (İstanbul, 1793):
“Bir yeniçeri sefer vakti çarşıda tefecilik yaparken yakalanmış, kadı ‘Savaş cephede, değil çarşıda olur!’ diyerek mahkûm etmiştir.”

SONUÇ: KILICIN ADALETİ, MERHAMETİN YÜKÜ

Osmanlı’da askerlik yalnızca harp etmek değil, ahlâken diri kalmaktı. Kadı sicilleri göstermiştir ki, Osmanlı’nın en büyük zaferi, adaletli davranma cesaretidir. Savaşlar gelir geçer, ama bir yetimin duası ya da bir mazlumun ahı, tarihin yönünü değiştirir.

Son Söz:

> “Zor olan harp değil, harpte bile adil kalabilmektir.”

BABASIZ YETİŞEN BİR EVLADIN HAZİN HALİ

Hayat, her insana eşit ortamlar dağıtmıyor. Kimi çocuklar, bir baba omuzunun gölgesinde büyür; kimi ise babasızlığın erken şokuyla tanışır. O yokluk, sadece maddî bir eksiklik değil; bir sığınak, bir örnek, bir kılavuz kaybıdır aslında.

Baba, evlat için sadece geçim temin eden bir figür değildir. O; güvenin, cesaretin, kimliğin ve istikametin sembolüdür. Babasız büyüyen bir çocuk, hayata tek kanatla tutunmaya çalışır. Sokakta bir yabancının ses tonunda bile bir baba arayışı vardır. Okulda babasıyla gelen çocuklara bakarken içinin bir yerinde ince bir sızı belirir. Belki bir fotoğraf, belki bir hatıra ve hatırlama, belki de hiç yaşanmamış hayaller dolaşır zihninde.

Bu eksiklik, çoğu zaman bir yetimin karakterine ince bir olgunluk da katar. Zira erken büyümek zorunda kalır. Sorumluluk, onun omuzuna zamanından önce biner. Ama her olgunluk, bir kırılganlığı da içinde taşır. Babasızlık, içte dinmeyen bir sessizliktir; bayram sabahlarında duyulan en sessiz çığlık, karne günlerinde göz arayan bir hayaldir.

Bir çocuk, babasını sadece maddi bir destek olarak değil; varlığıyla yüreğe kuvvet veren bir dayanak olarak arar. Hele ki bir erkek evlat, kimliğini ve erkekliğini çoğu zaman babasından öğrenir. Kız evlat için ise baba, güvenli dünyanın kapılarını tutan bir kahramandır. Bu kahramanın yokluğu, hayatın birçok kapısını aralamayı zorlaştırır.

Kur’an-ı Kerîm’de de yetimlere büyük bir şefkatle yaklaşılması, onların korunup gözetilmesi, haklarının çiğnenmemesi defaatle vurgulanır. Zira yetimlik, sadece bir statü değil; büyük bir imtihandır. Sevgisizliğin, sahipsizliğin ve yönsüzlüğün girdabına düşmemesi için toplumun tamamı yetimin babası hükmünde olmalıdır.

Babasızlık, bazen sükûtla konuşur, bazen gözyaşıyla anlatır kendini. Ve her çocuk, içindeki eksikliği başka bir dille ifade eder. Ama hepsinin ortak noktası; “Keşke babam olsaydı” duasının göğe yükselen sessiz bir yankısıdır.

Ancak şunu da unutmamalıyız: Allah, kulunu sahipsiz bırakmaz. Yetim olan Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in hayatı, babasızlığın karanlığında bile nasıl bir nur parlayabileceğinin en büyük delilidir. Yeter ki, sahip çıkılsın, sevilip yönlendirilsin. Babasız evlatlar, toplumun emaneti; Rahmân’ın bize bıraktığı sessiz dualardır.

ÖZET:

Bu makalede, babasız yetişen bir çocuğun yaşadığı duygusal ve manevi zorluklar, kimlik inşasındaki etkileri ve toplumun bu çocuklara karşı taşıdığı sorumluluklar ele alınmaktadır. Aynı zamanda Kur’an’ın yetimlere yönelik hassasiyeti vurgulanmakta, Hz. Peygamber’in yetimliği örnek gösterilerek umut dolu bir bakış açısı sunulmaktadır.

SAVUNMADAN ATAĞA: ARTIK HAYRI CELBETME ZAMANI

Tarih boyunca savunmada kaldık.
Hem dinde, hem fikirde, hem manada, hem maddede…
Her adımımız bir saldırının tepkisi oldu.
Kimi zaman dine yönelmiş bir iftiraya cevap,
kimi zaman milletin değerlerine yapılan bir hücuma karşı savunma…

İnşa edemedik, çünkü hep tamir etmekle meşgul olduk.
Üretmek yerine hep korumak zorunda kaldık.
Şerri def etmekle vakit geçti, hayrı celbetmeye sıra gelmedi.

MUHALEFET ÜZERİNE KURULU BİR ÜRETİM

Zihnimizi hep düşman tanımladı.
Mücadelemizi muhalefet yönetti.
Ne yaptıysak bir şeyden korunmak, bir şeye cevap vermek, bir şeyi susturmak için yaptık.
Oysa gerçek üretim, kendi sesiyle, kendi nefesiyle, kendi rotasıyla yapılır.

Müslüman’ın zihni, sadece savunma refleksiyle hareket etmemeli.
Yenilik, derinlik, ufuk; ancak saldırı değil, vizyon ile doğar.
Evet, şeytanla uğraştık. Onun oyunlarına karşı durduk.
Bu gayret elbette kıymetliydi.
Ama bazen onun oyun sahasına girerek, kendi oyunumuzu oynayacak vakit ve zemin bulamadık.

ŞEYTANI GÜBRE BİLMEK

Hayatta şerre karşı durmak da, şerri gübre bilip hayrı yeşertmek de mümkündür.
Mümin, şeytanı yenmekle meşgulken melekleşme fırsatını kaçırmamalıdır.
Çünkü şeytana karşı durmak bir mücadeledir, ama melekleşmek bir seviyedir.
Birinde korunma, diğerinde yücelme vardır.

Artık korunmanın değil, kurmanın zamanıdır.
Savunmanın değil, inşanın…
Tepki göstermenin değil, öncü olmanın…
Hayrı hâkim kılmanın, ışığı yaymanın, hakikati inşa etmenin…

ATAK VAKTİ: HAYRI CELBETME ANIDIR

Artık fikir üretmenin, sanat yapmanın, ahlâkı kuşanmanın, adaleti tesis etmenin,
ilimde, teknolojide, insan ilişkilerinde bir model olmanın vaktidir.

“Şerre karşıyım” demek yetmez.
“Hayrı inşa ettim” diyebilmeli insan.
Çünkü şer, boşluğu sever.
Hayır, doluluğu getirir.
O hâlde dolmalı gönüller, fikirler, sokaklar, ekranlar, kalemler…

Dün, müdafaa zamanımızdı.
Ama bugün atağa kalkma vaktidir.
Yeni bir medeniyetin, yeni bir ahlâkın, yeni bir yönelişin zamanı…

SONUÇ: ARTIK IŞIĞI YAKMA VAKTİ

Yüzyıllar süren bir savunma hattından çıkıyoruz.
Artık öze dönüp, hikmeti konuşup, hayrı üretmenin ve yaymanın zamanıdır.
Yıkılanı onarmak kadar, yeni bir bina kurmak da vazifemizdir.
Ve unutma:
Savunma nefsi korur,
Ama atak ümmeti ayağa kaldırır.

ÖZET:

Tarihten bugüne İslam ümmeti genellikle savunmada kalmış, fikir ve üretimini muhalefet üzerine kurmuştur. Şerri def etmekle meşgul olurken, hayrı celbetmeye yeterince zaman bulamamıştır. Şimdi ise savunmadan çıkıp atağa kalkma, hakikati yayma ve iyiliği hâkim kılma zamanıdır. Artık şerle mücadele değil, hayırla inşa öncelikli olmalıdır.

GÖRÜNMEYEN VAZİFE: DEĞERİN SESSİZ HİKÂYESİ

Hayatın sahnesinde her göz önünde olan rol başrol değildir.
Bazen bir figüran, hikâyenin kaderini belirler.
Bazen de bir “noktadır” cümleyi tamamlayan, bir “virgüldür” anlamı değiştiren.

İşte insan da böyledir.
Her insan bir görünmez vazifenin emanetçisidir.
Değer, görünür başarıda değil, görünmeyen vazifededir.

KÂİNATTA HERKESİN YERİ VAR

Kâinat, Allah’ın yazdığı büyük bir kitap, çözülemeyen bir mektuptur.
Ve insan, bu kitabın ya bir harfi, ya bir kelimesi, ya da bir noktalama işaretidir.
Hiçbiri fazlalık değildir.
Her biri bütünü anlamlı kılar.

Tıpkı bir romanda, görünmeyen ama kritik bir karakter gibi…
Bir insan sadece birkaç kelimeyle bir ömrün yönünü değiştirebilir.
Bir tebessüm, bir sabır, bir duruş…
Belki binlerce kişinin kaderine dokunur da kendisi bunun farkında bile olmaz.

TESADÜF DİYE BİR ŞEY YOKTUR

Bu âlemde hiçbir şey rastgele değildir.
Kötü karakter bile başroldeki kahramanın kahramanlığını açığa çıkarmak için vardır.
Firavun olmasa, Musa’nın sabrı ve cesareti anlaşılmazdı.
Nemrut olmasa, İbrahim’in tevhid davası bu kadar parlamazdı.

Yani kötülük, imtihanın perdesidir.
Ve o perde, hakikatin ışığını daha net gösterir.
Görünüşte zararlı olan, gerçekte hayrın doğumuna vesile olur.

Bu yüzden yaratılan hiçbir şey anlamsız değil, hiçbir rol boş değildir.
Ve her bir kişi, ilâhî senaryonun vazgeçilmez bir parçasıdır.

İNSANIN GÖRÜNMEYEN ROLÜ

Nice insan vardır ki adı bilinmez, eseri görünmez ama
onun ettiği bir dua,
gösterdiği bir sabır,
yaptığı bir iyilik,
koca bir fırtınayı durdurur.
Belki de Allah, onun bu görünmeyen hizmetine bütün bir beldeyi bağışlar.

İşte bu yüzden insan, kendi yerini küçük görmemeli.
Bir nokta, bazen büyük bir cümleyi bitirir.
Bir virgül, anlamı değiştirir.
Senin yerin, senin değerindir.

SONUÇ: HİKÂYENİN GİZLİ KAHRAMANI

Ey insan!
Sen belki görünmeyen bir görevdesin.
Ama gökte kaybolan yıldızlar gibi, fark edilmese de yol gösteriyorsun.
Unutma:
Hiçbir iyilik küçük değildir, hiçbir görev değersiz değildir.
Çünkü kâinatta tesadüfe yer yoktur.
Her şey hesaplı, her şey hikmetlidir.
Ve sen bu hikmetli düzende ilâhî bir cümlenin anlamısın.

ÖZET:

Kâinatta her şeyin bir yeri, her insanın bir görevi vardır. Görünür başarılar kadar, görünmeyen hizmetler de değerlidir. Her insan, kâinat kitabının bir parçasıdır; kimi harf, kimi kelime, kimi de nokta gibidir. Kötülükler bile hakikati ortaya çıkarmak için yaratılmıştır. Bu yüzden tesadüf yoktur; her şey ilâhî bir senaryonun parçasıdır. İnsan, küçük gördüğü vazifede büyük bir değerin taşıyıcısı olabilir.

Bayramın Kalbinde Adalet Vardı: Osmanlı’da Ramazan ve Kurban Bayramı

GİRİŞ
Bayramlar, sevinci paylaşmak, küskünlüğü barıştırmak ve nimetin kıymetini bilmektir. Osmanlı’da Ramazan ve Kurban bayramları sadece dini vecibelerin yerine getirildiği zaman dilimleri değil; aynı zamanda toplumsal barışın, infakın, ahlâkın ve adaletin vücut bulduğu kutlu zamanlardı. Her bayram, bir muhasebe ve terbiye vesilesiydi. Kadı sicillerine düşen notlar, sadece hukuk değil; zamanın ruhunu, insanların hassasiyetini ve bayramların ahlâkî çerçevesini de yansıtır.

1. RAMAZAN BAYRAMI: AFFIN VE ŞÜKRÜN BAYRAMI
Osmanlı’da Ramazan, yalnızca oruçla sınırlı değildi. Mahyalarla donatılmış camiler, iftar sofraları, sadaka taşları, teravih cemiyetleri, zikir meclisleriyle adeta ruhani bir mevsimdi. Bayram ise bu manevi yolculuğun zirvesiydi.

Uygulamalar:

Arife günü toplu mezar ziyaretleri yapılır, bayram sabahı erkenden camilere akın edilirdi.

Şehirde fakirlere bayramlık dağıtılır, ‘diş kirası’ adıyla iftara gelen misafirlere hediyeler sunulurdu.

Şehir yöneticileri bayram namazı sonrası halkla görüşür, dert dinlerdi.

Kadı Defteri Örneği (İstanbul Kadılığı, 1674):
“Bayram sabahı sabah ezanından önce top atılmaması, çocukların uykusunu bölüyor diye halk şikâyet etmiş; kadı, bayramın neşe ile başlayıp huzurla devam etmesi gerektiği gerekçesiyle yeni düzenleme emretmiştir.”

Hikmetli Söz:

> “Ramazan bir mekteptir; bayram onun diplomasıdır.”

2. KURBAN BAYRAMI: TESLİMİYET VE PAYLAŞMANIN BAYRAMI
Kurban Bayramı, Osmanlı’da İslami şuurun zirveye çıktığı anlardan biriydi. Hayvanlar usulüne uygun kesilir, etler yoksullara dağıtılır, komşular gözetilirdi.

Uygulamalar:

Kurbanlık hayvanların alım-satımı için “kurban panayırları” kurulur, narh sistemi ile fiyatlar denetlenirdi.

Kesimlerde hijyen kurallarına dikkat edilir, vakıflar kurban etlerini ihtiyaç sahiplerine ulaştırırdı.

Bayramlaşma merasimleri, padişahların halka açıldığı saray ritüelleri ile gerçekleştirilirdi.

Kadı Defteri Örneği (Bursa Kadılığı, 1711):
“Bir kasap kurban kesiminde hayvanı gereği gibi bağlamadığı için kaçmasına sebep olmuş, mahalle çocuklarından biri yaralanmıştır. Kadı, ‘Kurban Allah’a yakınlıktır, başkasına zarar vermekle Allah’tan uzaklaştırır’ diyerek cezai işlem uygulamıştır.”

İbretli Kıssa:
Bir kasap Kurban Bayramı’nda üç büyükbaş hayvan kesip, tüm etleri dükkanına götürür. Komşusu bir dilenci kadın, ‘Bir parça et’ isteyince tersler. Kadı huzuruna çıkarılır. Kadı der ki:

> “Kurban, malını Allah’a feda etmektir. Etini Allah’ın kullarından saklayan, sadece boğaz kesmiş olur; kurban değil!”

3. BAYRAMLARIN HÜKMÜ VE KAMU DÜZENİ
Bayramlar kamusal hayatın da odak noktasıydı. Sokaklarda eğlence ve sevinç vardı ama taşkınlık ve sınır aşımı kesinlikle yasaktı. Kadılar, gürültü, uygunsuz oyunlar, aşırı gösteriş ve komşu rahatsızlıkları gibi meselelerde müdahale ederdi.

Kadı Defteri Örneği (Edirne Kadılığı, 1642):
“Bayram gecesi çalgılı eğlence tertip eden bir zengin, kadın-erkek karışık oyunlar düzenlediği için mahalle halkı tarafından şikayet edilmiş, kadı ‘bayramı isyan gününe çevirme’ diyerek cezalandırmıştır.”

Hikmetli Not:

> “Bayramlar, nefsin serbest kaldığı değil; ruhun taç giydiği günlerdir.”

4. ÇOCUKLARIN BAYRAMI
Osmanlı’da bayramların en büyük neşesi çocuklardı. Onlara yeni elbiseler giydirilir, ceplerine akçeler konur, bayram şekeri verilir, gönülleri alınırdı. Fakir çocuklar unutulmaz, hayır sahipleri tarafından giydirilirdi.

Kadı Defteri Örneği (Galata Sicili, 1750):
“Bayram sabahı dilenci çocuklara ayakkabı giydirmeyip onları dilendiren bir kişi halkın şikayetiyle cezalandırılmış, ‘Bayramda yetimin yüzü gülmezse, kimse bayram etmiş sayılmaz’ ifadesiyle uyarılmıştır.”

SONUÇ: BAYRAM, DÜZEN VE DUANIN BULUŞTUĞU GÜNLERDİ
Osmanlı’da bayram, sadece ibadet değil; adalet, merhamet, terbiye ve toplum düzeniyle iç içe geçmiş bir sistemdi. Kadılar bu düzenin sadece hukuk muhafızı değil, ahlak bekçisi gibiydi. Her hükümde, toplumun huzuru ve bayramın ruhu gözetilirdi.

SON SÖZ:
Bugünün bayramlarını şekil ve tüketim yarışına dönüştürdüğümüzde; Osmanlı’nın ölçülü, hikmetli ve cemiyet merkezli bayram anlayışı bizlere ayna tutmalı. Çünkü:

> “Bayramı en güzel yaşayan, en çok affeden ve en çok paylaşandır.”

TOPRAĞIN DAVETİ: İNSAN NEREDE CAN VERİR?

Vaktiyle Şamlı bir âlim şöyle der:
“İnsanlar, topraklarının alındığı yerde ölürler.”
Basit bir cümle gibi görünür, ama içinde derin bir sır, kadim bir hikmet ve ebediyeti ilgilendiren bir işaret taşır.

Kur’an’da insanın yaratılışı şöyle anlatılır:
“Allah, sizi (babanız Âdem’i) yerden (bitki bitirir gibi) bitirdi (yarattı.)’
Sonra sizi yine oraya döndürecek ve kesinlikle sizi (yeniden) çıkaracaktır.’(Nûh, 17-18)

İnsanın bedeni, yeryüzünden alınan bir avuç topraktan yoğrulmuştur. Rivayetlere göre Hz. Âdem’in yaratılışı için melekler yeryüzünün dört bir yanından toprak toplamıştır: Siyah, beyaz, sarı, kırmızı… Sert ve yumuşak…
İşte bu yüzden, insanların mizacı, rengi ve ruh hali farklı farklıdır. Çünkü her biri başka bir toprağın çocuğudur.

Ama Şamlı âlimin sözünde daha farklı bir işaret vardır:
Her insan, yaratıldığı toprağın çağrısına kulak verir ve sonunda o toprağa döner.

Bunu sadece coğrafi bir gerçeklik olarak değil, takdir edilmiş bir kader sırrı olarak anlamak gerekir.
Nice insan vardır ki, yıllarca gurbette yaşar; ama canı, memleket toprağında teslim olur.
Nice insan vardır ki, uzak diyarlarda doğar; ama ruhu, ecdadının toprağında huzur bulur.
Ve nice insan da vardır ki, doğduğu yeri hiç görmemiştir ama ölmek üzere oraya çekilir sanki…
Bu bir tür toprağın çağrısıdır.

Toprak unutmaz.
Kime ne emanet verildiğini, kimin nereden yaratıldığını, kimin hangi yüke talip olduğunu bilir.
Belki bu yüzden Kur’an, Herkesin bir menzili vardır,der.
“O, sizi tek bir nefisten yaratandır. Sizin için bir müddet emânet olarak kalacağınız, bir de sürekli kalacağınız bir yer vardır.”(En’âm, 98)

TOPRAKLA OLAN BAĞIMIZ

Toprak, sadece maddi bir unsur değil, aynı zamanda ruhun iz düşümüdür.
Bir insanın karakteri, sabrı, sertliği veya yumuşaklığı, aldığı toprakla bağlantılı olabilir.
Toprak onu çağırır çünkü ona emanettir.
Ve her emanet, bir gün sahibine döner.

Bu yüzden bazen, hiç anlam veremediğimiz bir yere meyledişimiz olur.
Oraya gitmek isteriz, yerleşmek isteriz ya da orada son nefesimizi veririz.
Bilinmez bir çekim…
Belki o, bizim yaratıldığımız toprağın kokusudur.

SONUÇ YERİNE:

Ey insan!
Sen bir toprağın evladısın.
Bir yer seni bekliyor.
Bir menzil sana ayrılmış.
Belki de o toprağın duası kabuldür:
“Ya Rabbi! Beni onunla şereflendir, onu bana emanet et.”
Ve sen farkında olmadan, adım adım o toprağa yürürsün.

Unutma:
Hangi topraktan alındıysan, oraya döneceksin.
Ve hangi yerde son nefesi vereceksen, orası seni tanıyor.
Toprak çağırır… Kul döner.
Çünkü toprak emanetini tanır.

Makale Özeti: “Toprağın Çağrısı: İnsan Nerede Can Verir?”

Bir Şamlı âlimin “İnsanlar, topraklarının alındığı yerde ölürler” sözü, insanın yaratıldığı toprağa olan manevi bağını anlatır. Kur’an’a göre insan topraktan yaratılmıştır ve her bedenin mayası farklı bir topraktan gelmiştir. Bu yüzden her insanın mizacı farklıdır. Makale, insanların ömrü boyunca doğrudan ya da dolaylı olarak yaratıldıkları toprağa çekildiğini, ruhen o yere ait hissettiklerini ve sonunda yine orada can verdiklerini anlatır.

Bu çekim bir tür “toprağın çağrısı”dır; çünkü toprak, içinde barındırdığı canı tanır ve zamanı geldiğinde onu geri çağırır. Herkesin bir menzili vardır ve bu menzil, yaratıldığı toprakla ilgilidir. İnsan, farkında olmadan adım adım o toprağa yürür.

Sonuç:
Toprak bir emanettir. Hangi topraktan yaratıldıysan, oraya döneceksin. Çünkü toprak çağırır, kul döner.

Sevinci de Adaletle Paylaşmak: Osmanlı’da Kutlamalar, Ahlâk ve Toplumsal Denge

GİRİŞ
Osmanlı toplumunda sevinç, sadece kalpte yaşanmaz; sokağa da, sofraya da yansırdı. Ancak her kutlama, bir ahlak ve ölçü terazisine vurulurdu. Düğünlerden sünnet şenliklerine, fetih törenlerinden nevruz kutlamalarına kadar birçok vesile vardı. Fakat bu neşeler bile kadı defterlerinde kontrol altındaydı. Çünkü sevinç başıboş bırakılırsa taşkınlığa, taşkınlık zulme dönüşürdü.

1. KUTLAMA BİR HAK DEĞİL, BİR EDEP MESELESİYDİ
Osmanlı’da kutlamalar ferdî değil, cemiyetin ortak neşesiydi. Ramazan ve bayramlar, mevlitler, sünnetler, zafer kutlamaları gibi çeşitli vesilelerle toplu etkinlikler yapılırdı. Ancak her biri mahallenin, devletin ve dinin çizdiği sınırlarda kalmalıydı.

Hikmetli Söz:

> “Sevincin fazlası, kalbi azdırır. Ölçüsüz eğlence, ibadeti unutturur.”

2. BAYRAMLAR: HUZURUN VE PAYLAŞMANIN TÖRENİ
Ramazan ve Kurban bayramlarında camiler süslenir, mahyalar asılır, mahalle fukaraları doyurulurdu. Lakin gösterişe kaçan sofralar veya gürültülü eğlenceler hoş karşılanmazdı.

Kadı Defteri Örneği:

1589 İstanbul Kadı Sicili: “Bayram sabahı davulcuların gece vakti mahallede aşırı gürültü yapması sebebiyle mahalle halkının rahatsız olduğu, kadı tarafından ihtar verilerek ‘sükûnetle sevinin’ denilmiştir.”

3. SÜNNET VE DÜĞÜN ŞENLİKLERİ: TOPLUMSAL BİR VAZİFE
Şehzade sünnetleri ya da zengin ailelerin düğünleri bazen haftalarca süren eğlencelere dönüşürdü. Ancak israf, kadın-erkek karma oturumu ya da sokak düzenini bozan taşkınlıklar kadıların doğrudan müdahale ettiği hususlardı.

Kadı Defteri Örneği:

1603 Üsküdar Kadılığı: “Bir sünnet düğününde sokakları kapatıp halkın geçişini engelleyen aileye ‘umuma zarar vermeyecek şekilde sevinin’ hükmüyle ceza verilmiştir.”

İbretli Not:

> “Sevincin şükürsüz olanı, israfa dönüşür. İsraf ise nimetin kesilme sebebidir.”

4. FETİH, ZAFER VE HÜKÜMDAR TÖRENLERİ: ŞÜKÜR İLE GÖSTERİŞİN FARKI
Fetihlerin ardından İstanbul’da yapılan kutlamalar; mehter takımıyla, dua halkalarıyla, kurbanlarla olurdu. Lakin halkın gözüne girmeye çalışanların abartılı davranışları hoş görülmezdi.

Kadı Defteri Örneği:

Fatih Devri Sicili: “Bir tüccarın zafer kutlaması bahanesiyle eğlence tertip edip kadınları aleni gösteriye çıkarması üzerine ‘örfe ve dine mugayir’ olduğu gerekçesiyle para cezası verilmiştir.”

5. NEVRUZ VE MEVSİMSEL KUTLAMALAR
Nevruz, halk arasında yaygın bir eğlence günüydü. Özellikle Anadolu’da piknikler, ateş yakmalar, eğlenceler yapılırdı. Ancak içki içilmesi, oyunların taşkınlığa dönmesi kadıların dikkat ettiği hususlardandı.

Kadı Defteri Örneği:

Konya Kadı Sicili 1667: “Nevruz eğlencesinde içki içip kavga edenlerin cezalandırıldığı, halkın ‘mevsim sevinci şehvet sevincine dönmesin’ diye uyarıldığı belirtilmiştir.”

6. HİKMETLİ KISSA: “GÖSTERİŞİN KURBANI OLAN BİR DAMAT”
Bir zengin adam, oğluna düğün yapar. Borçla, gösterişle, aşırı israfla… Oğlan daha düğünden sonra aylarca borç öder, aile dağılır. Mahkemeye taşınır. Kadı şöyle der:

> “Sevincin yüzü güldürür, ama kalbi borçla kararanın yuvası olmaz. Düğün sevinç değil, sabırla başlar.”

SONUÇ: SEVİNCİ DE ADALETLE YÖNETMEK
Osmanlı’da sevinç, hür bir duyguydu ama başıboş değildi. Mahalle gözetirdi, kadı denetlerdi, toplum ayarlardı. Çünkü Osmanlı biliyordu ki:
“Eğer sevinç, şükrü doğurmuyorsa; ya nefsin esiridir, ya şeytanın vesvesesi.”

SON SÖZ:
Bugün eğlencelerimiz neyi kutluyor, kim üzülüyor farkında mıyız? Gösterişin, israfın ve başıboşluğun hüküm sürdüğü kutlamalar; Osmanlı’nın hikmetli dengesini bizlere yeniden hatırlatmalı.

Bir Ömürlük Niyet: Osmanlı’da Evlilik, Düğün ve Aile Hukuku

GİRİŞ
Osmanlı’da evlilik; aşkın ötesinde bir emanet, düğün; sevinçten önce bir sorumluluktu. Kız istemek; ailelerin edep ve istişareyle attığı ilk adımdı. Nikâh ise sadece bir akit değil, ilahi huzurda verilen bir sözdü. Kadı defterlerindeki kayıtlar, evliliğin toplumsal denetimle nasıl bir nizam içinde yürüdüğünü gösterir. Çünkü aile bozulursa toplum da çözülür, nizam zedelenirse millet sarsılırdı.

1. KIZ İSTEME: EDEP, LİYAKAT VE İSTİŞARE İLE
Osmanlı’da kız isteme; günümüzdeki gibi yüzük takma ve çay içmeyle sınırlı değildi. Evvela “ehliyet” aranırdı: damat namazında niyazında mı, işi gücü var mı, aile düzeni sağlam mı? Kız tarafı da sadece güzellik veya zenginlik değil, ahlâk ve terbiyeye bakardı. Damat adayı bir yahut birkaç aracıyla niyetini bildirir, kız tarafı istişare ettikten sonra cevabını bildirirdi.

Bir Osmanlı âlimi şöyle der:

> “Kız istemek, kapı çalmaktır. O kapı, Allah’a açılan bir evse, edep ile girilir. Yoksa niyet değil, nefis konuşur.”

2. DÜĞÜNLER: GÖSTERİŞ DEĞİL, BEREKET VE ŞÜKÜR
Düğünler, mahallenin ortak sevinciydi. Ancak israf yasaktı. Kadı defterlerinde şu tür hükümler yer alır:

Örnek Kadı Hükümleri:

“Bir düğünde aşırı gürültüyle gece geç saatlere kadar eğlence yapıldığı” şikâyeti üzerine kadı tarafından düğün sahiplerine ihtar verilmiş, ‘şükür gecesi, azgınlığa dönmesin’ denilmiştir.

“Bir düğünde kadın ve erkeklerin karışık oturması ve taşkınlık yapılması” üzerine kadı tarafından soruşturma açılmış, vakıf düğün yemeği yardımı geçici süreyle kesilmiştir.

“Bir gelinin çeyiz eşyasında eksik olduğu” iddiasıyla damat ailesi mahkemeye başvurmuş, kadı ‘sözleşmede ne yazıldıysa o verilir, fazlası kalbi kırar’ diyerek karar vermiştir.

Düğünlerde müzik, davul ve mehter de olurdu; ama hep ölçüyle, mahalle rızasıyla ve kadın-erkek mahremiyetine dikkatle yapılırdı.

3. NİKÂH: ŞAHADETLE BAŞLAYAN EMANET AKDİ
Nikâh, kadı huzurunda veya mahalle imamı önünde kıyılırdı. Mehir miktarı yazılır, şahitler alınır, dua edilirdi. Kayıtlara geçerdi. Nikâh sadece erkek ve kadının değil, toplumun huzur ve istikrar sözleşmesiydi.

Kadı Defterlerinden Nikâh Hükümleri:

“Bir mehirin ödenmemesi üzerine kadın boşanmak isteyince” kadı, ‘hak ertelenebilir ama çiğnenemez’ diyerek ödeme emri vermiştir.

“Bir damadın nikâhta söz verip evlendikten sonra evi terk etmesi” üzerine kadı, nikâh şartlarına sadakat gösterilmediği gerekçesiyle boşanma ve tazmin hükmü vermiştir.

“Bir kadın, eşinin şiddetli geçimsizlik gösterdiğini” bildirince kadı, aile büyükleriyle hakem heyeti oluşturmuş; barış sağlanamazsa boşanma kararı verilmiştir.

4. HİKMETLİ KISSA: “BEREKET, ÇEYİZDE DEĞİL, NİYETTE”
Bir köylü, kızını zengin bir tüccara verir. Tüccar çeyizi az bulup hor davranır. Kadı huzurunda kız şöyle der:

> “Benim çeyizim sabrımdır, sadakatimdir. Malı bulan şükreder, insanı bulan sabreder. Hangisine layıksanız orada durun.”

Kadı, damadı azarlar ve şöyle der:
“Kadını eşya sanan, kendini insan zanneder. Çeyiz sayan değil, eşini seven kazanır.”

5. BUGÜNE DERS: AİLE, SADECE NİKÂH DEĞİL, AHLAK İLE KORUNUR
Bugünün düğünleri çoğu zaman gösterişin, borcun ve israfın gölgesinde. Osmanlı’da ise nikâh; kul hakkı bilinciyle, düğün; komşu rızasıyla, evlilik; ahlak ve denetimle yürütülürdü. Kadı defterleri, evliliğin ilahi bir emanet gibi korunduğuna şahittir.

SON SÖZ: NİKÂH, BİR SÖZLE BAŞLAR; AMA ÖMÜR BOYU AHLAKLA DEVAM EDER
Osmanlı’da evlilik, sadece iki kişinin değil, bir medeniyetin dirliğiydi. Bu düzenin sırrı şuydu:
“Nikâhta yalnızca şahitler yoktu; Allah da hazırdı. Ve Allah’ın olduğu yerde ne edepsizlik olurdu, ne israf, ne de zulüm.”

Mihraptan Hayata: Osmanlı’da Cami Hayatı ve Adaletin Sessiz Tanıkları

GİRİŞ
Osmanlı’da cami, taş duvarlardan ibaret bir ibadethane değil; toplumun ruhunu yoğuran bir hayat merkezidir. Orada sadece secde edilmezdi; ilim öğrenilir, ahkâm okunur, yetim doyurulur, mazlum dinlenir, zalime “dur” denilirdi. Minberden yalnızca hutbe değil; hikmet, öğüt, toplumsal mesaj yükselirdi. Cami, toplumun kalbiydi; kalbin bozulmaması için de hem manevî hem hukuki temizlik şarttı.

1. CAMİ: SADECE İBADET DEĞİL, MEDENİYETİN MERKEZİ
Osmanlı şehir planlaması, camiyi merkeze alırdı. Cami etrafında medrese, aşevi, kütüphane, hamam ve çarşı yer alır; cami sadece namaz kılınan değil, yaşayan bir mekân olurdu. Sabah ezanı ile hayat başlar, öğle vakti halk toplanır, akşam namazından sonra sohbet halkaları kurulur, Kur’an tilavetleriyle kalpler yıkanırdı.

İmam sadece namaz kıldırmaz, örnek olurdu. Müezzin sadece ezan okumaz, vaktiyle dürüstlüğü temsil ederdi. Cami cemaatinde fakir de olurdu, kadı da. Saflar eşitlik, secde ise adalet öğretirdi.

2. KADILARIN HİMAYESİNDE BİR MABED
Kadı defterleri, camilerin düzeni ve işleyişinin sıkı bir denetim altında olduğunu gösterir. Camiler vakıflar aracılığıyla fonlanır, temizliği, bakım ve görevlilerinin maaşları bu sistemle sağlanırdı. Ancak bu düzen kötüye kullanıldığında, kadı hemen devreye girerdi.

Örnek Kadı Hükümleri:

“Bir cami görevlisinin, vakıf gelirinden fazla maaş aldığı” tespit edilmiş, kadı kararıyla maaşı düşürülmüş ve fazlası iade ettirilmiştir.

“Bir imamın hutbe sırasında siyasi kışkırtıcı ifadeler kullandığı” şikâyeti üzerine kadı tarafından ifadesi alınmış, görevden alınarak yerine daha mutedil bir imam atanmıştır.

“Bir caminin temizlik ve bakım işlerinin ihmal edilmesi” sebebiyle cami vakfı yöneticileri mahkemeye çağrılmış, ihmalleri belgelenmiş ve uyarı cezası verilmiştir.

“Namaz vakitlerinde yüksek sesle ticaret yapan bir esnafın” cami cemaatini rahatsız ettiği gerekçesiyle kadı kararıyla dükkânına vakit sınırlaması getirilmiştir.

“Bir kişi, cami avlusunda çocuklara bağırarak ders veriyor” diye şikâyet edilince, kadı “eğitim güzel ama cami edebi korunmalı” diyerek yer tayini yapmıştır.

Bu hükümler gösteriyor ki; cami, sadece ibadet edilen değil, ahlâk ve toplum düzeninin şekillendiği bir merkezdir.

3. HİKMETLİ KISSA: “SAFLARI BOZAN CEMAAT”
Bir gün kadıya bir şikâyet gelir: “Bir cemaat, sabah namazında sürekli aynı safta yer kavgası yapıyor.” Kadı, imamı çağırır ve şunu söyler:

> “Cami safları kalp saflığını temsil eder. Kalbi bozuk olanın yeri, en önde de olsa dardır. Onlara yer göster, kalp dersi ver, gerekirse cami dışında saf tuttur. Çünkü bu ev, Allah’ın evidir; ne kibre ne kavgaya yer yoktur.”

Bu kıssa bize, cami hayatının ne kadar hassas, ama bir o kadar eğitici ve düzeltici olduğunu gösterir.

4. BUGÜNE MESAJ: CAMİ SESSİZ BİR MUALLİMDİR
Günümüz camileri çoğu zaman sadece namaz mekânına dönüşmüş durumda. Oysa Osmanlı’da cami; ilim, ibadet, adalet, paylaşım ve birlik yeriydi. Kadı defterleri gösteriyor ki, cami çevresi denetimle, vakıflar şeffaflıkla, görevliler ahlâkla iş yapardı.

SON SÖZ:
Osmanlı’da cami, adaletin mihrapla buluştuğu bir adresti. Çünkü bir toplumun ne kadar güçlü olduğu, en çok nerede sustuğuyla değil; nerede konuştuğuyla ölçülür. Ve Osmanlı, camide Allah’tan konuştu.

Kalpte Kurulan Devlet: Osmanlı’da Tekke Hayatı ve Adaletin Manevî Yüzü

GİRİŞ
Osmanlı sadece kaleler fethetmedi; gönüller de inşa etti. Bu gönül mimarisinin en önemli sütunlarından biri tekkelerdi. Tekkeler; ilim, irfan, ahlâk ve hizmetle yoğrulmuş; fukaraya sofra, garibe kucak, topluma nefes olmuştu. Tekkelerin kapısı herkese açıktı; ama gönlü ve hâli olgunlaşmamış kimseye yol gösterilmeden izin verilmezdi. Kadı defterlerindeki hükümler ise bu kurumun denetimle yoğrulan ciddiyetini gözler önüne serer.

1. TEKKE: MÂNEVİYATIN OCAĞI, HALKIN TERBİYE YURDU
Tekke, tasavvufun yaşandığı ve öğretildiği yerdi. Derviş burada nefsini terbiye eder, hizmetle pişer, sabırla olgunlaşırdı. Her tarikatın âdâbı, her şeyhin irşad usulü vardı. Ancak hepsinin ortak amacı; kulun, Rabbine karşı sadakatini ve halka karşı merhametini kemale erdirmekti.

Tekkelerde sabah namazı sonrası zikir, gündüz hizmet, akşam sohbet yapılır; geceler tefekkürle geçerdi. Aşevleriyle fakir doyurulur, misafirhanelerde yolcu ağırlanır, hastalara şifa, dertlilere dua sunulurdu.

2. KADILAR VE TEKKELER: MANEVİYATIN HUKUKLA BULUŞTUĞU NOKTA
Osmanlı’da tekkeler vakıf düzenine tabiydi. Her tekkenin vakfiye kuralları vardı ve bu kurallar kadı gözetiminde denetlenirdi. Kadı defterlerinde tekkelerle ilgili birçok hükme rastlanır:

Örnek Hükümler:

“Bir tekke şeyhinin vakıf malını zimmetine geçirdiği” tespit edilince görevden alınmış, yerine ehil bir zat atanmıştır.

“Bir dervişin şehir içinde halkı rahatsız edecek şekilde yüksek sesle zikretmesi” üzerine kadı, “tasavvuf edep iledir” diyerek uyarı cezası vermiştir.

“Bir tarikat erbabı, başka bir tekkeye mensup olanlara hakaret ettiği” gerekçesiyle kadı huzuruna çıkarılmış; fitne çıkaran ayrıştırıcı tavırdan dolayı tazir cezası verilmiştir.

“Bir kadının, oğlunun bir tekkeye bağlanıp evine bakmaktan uzaklaştığı” şikâyeti üzerine kadı, şeyhle görüşerek denge ve sorumluluk dersi istemiştir.

“Bir tekkede ayin sırasında meşale yakılması sonucu yangın çıktığı” ve mahalle zarar görünce, tekke görevlileri maddi sorumluluğa tabi tutulmuştur.

Bu hükümler, tekkelerin ne kadar manevî bir kurum olsa da dünyevî denetimden uzak olmadığını ve halkın huzurunun her şeyin üstünde tutulduğunu gösterir.

3. HİKMETLİ VE İBRETLİ BİR KISSA: “NEFİS DERVİŞİ”
Bir gün bir genç tekkede dervişliğe başvurur. Şeyh, bir yıl boyunca kapı eşiğini süpürmesini ister. Genç sabreder. Tam bir yıl sonra içeri alınır. Fakat ilk zikirde uyuyakalır. Şeyh şöyle der:

> “Oğul, süpürge toz alır, ama pası çıkarmaz. Nefsi süpürmek değil, silmek gerek. Sabırla hizmet ettin, şimdi sabırla nefsini dinle!”

Bu kıssa, Osmanlı tasavvufunda “hizmet ile terbiye, irfan ile denge” anlayışını gösterir.

4. BUGÜNE DERS: HAKİKİ TEKKE, NEFSİN SUSTUĞU YERDİR
Bugün “tekke” kelimesi bazı çevrelerde nostaljik ya da eleştirel bir ifadeye dönüşmüş olabilir. Oysa Osmanlı’da tekke; kibirli bir dervişin susturulduğu, fakir bir misafirin doyurulduğu, zalim bir şeyhin kadı önünde yargılandığı yerdir. İhlâsın kurumsallaştığı ve edebin kanunla denetlendiği bir düzendir.

SON SÖZ: GÖNÜL YAPMAK, DEVLET YAPMAKTIR
Tekkeler, sadece zikir yapılan yerler değil; kalp eğitiminin, toplumsal barışın ve hikmetli insan yetiştirmenin ocaklarıydı. Kadı defterleri gösteriyor ki; maneviyat da hukukla dengelenmiş, aşk da akıl ile süslenmiştir.

Ve belki de en özlü tarif şudur:
“Osmanlı’nın kaleleri dışta, tekkeleri içtedir. Dış kaleleri ordu korur, iç kaleleri edep.”

Kalemle Kurulan Medeniyet: Osmanlı’da Medrese Hayatı ve Adaletin Kitapla Yazılan Hükümleri

Giriş
Osmanlı, kılıçla fetheden ama kalemle hükmeden bir medeniyetti. Bu hükümranlığın ilim kaleleri ise medreselerdi. Medrese, sadece ders yapılan bir yapı değil; fikir üreten, ahlâk inşa eden, nesil yetiştiren ve hukuk üreten bir kurumdu. Ve bu kurumun gölgesinde yetişen âlimler, sadece kitapla değil, hikmetle ve adaletle konuşurdu.

Medrese: İlmin, Ahlâkın ve Nizamın Beşiği
Osmanlı medreseleri, Selçuklu geleneğini devralarak sistemli bir ilim teşkilatı haline geldi. Sıbyan mektebinden başlayan eğitim, rüşdiye, medrese ve ihtisas düzeyine kadar uzanırdı. Kur’an, hadis, fıkıh, kelâm, mantık, tefsir, astronomi ve hatta tıp dersleri okutulurdu. Medresenin en büyük hedefi, sadece bilen değil, doğruyu ve hakkı yaşayan insan yetiştirmekti.

Medrese Sadece Bilgi Yeri Değildi, Terbiye Yurduydu
Talebe, hocasının önünde edeple oturur, sual sorarken bile önce kalbini arındırırdı. Çünkü bilgi, temiz kalpte meyve verirdi. Medreselerde kalacak yer, günlük çorba, kırtasiye masrafı, hatta bazen elbise vakıf sistemiyle karşılanırdı. İlmin bu kadar desteklenmesi, toplumun “ilimle dirileceğine” olan imanının göstergesiydi.

Kadı Defterlerinden Medreseye Dair Hükümler
Kadı defterleri, sadece ticaretin değil, ilmin de hukukunu barındırır. İşte medreselerle ilgili bazı dikkat çekici örnek hükümler:

Bir müderrisin, öğrencilerden para alarak not karşılığı icazet verdiği şikâyet edilmiş, araştırma sonucu görevden alınarak “ilmi istismar”dan ötürü uyarı verilmiştir.

Bir talebe, diğer arkadaşlarına sürekli hakaret ettiği ve sınıf düzenini bozduğu gerekçesiyle kadıya şikâyet edilmiş, nasihatle düzelmezse “medreseden uzaklaştırılma” kararı verilmiştir.

Medrese vakfının yönetiminde usulsüzlük yapan bir görevliden hesap istenmiş, yolsuzluk sabit olunca yerine emin bir kişi atanmıştır.

Bir hocanın öğrencilere dayakla ders vermesi üzerine kadı, “terbiye ile işkence karıştırılamaz” hükmüyle hocayı uyarmış; cezanın sınırlarını Kur’an ve sünnet ölçüsüyle belirlemiştir.

Bir kadın, oğlunun da medresede okumasını talep etmiş; vakıf kayıtlarında yer bulamayınca kadı, vakıf yetkililerine “eşitlik ve liyakat” ilkesiyle yeniden değerlendirme yapılmasını emretmiştir.

Bu örnekler, Osmanlı’da sadece kılı kırk yaran bir ilim değil, aynı zamanda adaletle çevrelenmiş bir eğitim sisteminin varlığını ispatlar.

Hikmetli Bir Hadise: İlimde Niyetin Tartısı
Şöyle bir kıssa aktarılır:

> “Bir gün kadı huzuruna bir müderris çıkar. Şikâyet şudur: ‘Hocamız sabah dersine geç gelir, öğleye doğru iki ders verir ve gider. Talebe dersi değil, uykusunu öğreniyor.’ Kadı müderrisi çağırır. Hoca, ‘Ben geceleri kitap yazıyor, gündüzleri uykusuz kalıyorum’ der. Kadı şöyle hüküm verir: ‘Geceleri yazdığın kitap, gündüzleri uyuttuğun nesli kurtarmaz. İlim halkın içinde yaşanırsa kalıcıdır. Ya düzenini değiştir ya da görevini!’”

Bu kıssa bize şunu gösterir: Osmanlı’da ilim, sadece bilgi değil; ahlâk, süreklilik ve toplumla paylaşım demekti. Niyet bile mahkemeye konu olabiliyordu.

Sonuç: Kalem Kılıçtan Keskinse, Medrese O Kalemin Kınıydı
Osmanlı’da medrese, sadece bireyin değil; ümmetin aklını, ruhunu ve geleceğini inşa eden kurumdu. Kadı defterlerinden anlaşılıyor ki; ilim kadar, ilmin nasıl verildiği ve yaşandığı da büyük bir hassasiyetle takip ediliyordu. Bugün medrese sistemi yok belki, ama şu ders baki:

Eğitim sadece öğretmek değil; terbiye etmektir. Adalet sadece yargılamak değil; yön göstermektir. Ve ilim sadece kitapta değil; ahlakta hayat bulur.