Tesbitler – islam bilgi arşivi

İslam, insanı yaratılış itibarıyla maddi ve manevi bir bütün olarak ele alır. İnsanın nefsi (bireysel, bencil yönleri) ve insaniyetin nefsi (insanın yüksek değerlerini ve ahlakını temsil eden yönü), bu yaratılışın iki temel unsurudur. Bu kavramlar, insanın dünya ve ahiret dengesini sağlamasında, Allah’a yakınlaşmasında ve manevi olgunluğa erişmesinde büyük bir öneme sahiptir. Bu yazıda, İslam’ın insanın nefsi ve insaniyetin nefsi ile ilgili bakış açısı, Kur’an ve hadisler ışığında ele alınacaktır.

Nefs Kavramı: İnsanın Dünya ile İmtihanı

Kur’an’da nefis, insanın arzularını, tutkularını ve eğilimlerini ifade eden bir kavramdır. Nefis, hem terbiye edilmesi gereken bir yapı hem de insanın imtihan alanını temsil eder. Nefis, temel olarak üç farklı aşamada değerlendirilir:

1. Nefs-i Emmare (Kötülüğü Emreden Nefs):
Kur’an’da şöyle buyrulur:
“Ben nefsimi temize çıkaramam. Çünkü nefis, Rabbimin merhamet ettiği kimse hariç, daima kötülüğü emreder.” (Yusuf, 53)
Nefs-i emmare, insanın bencil ve dünya merkezli yönüdür. Şehvet, öfke, hırs ve bencillik gibi duygular bu merhalede baskındır. Bu düzeydeki nefis, insanı günaha ve Allah’tan uzaklaşmaya sevk eder.

2. Nefs-i Levvame (Kendini Kınayan Nefs):
Bu aşamada, insan nefsinin yanlışlarını fark eder ve vicdanıyla yüzleşir. Kur’an’da, “Kendisini kınayan nefse yemin ederim.” (Kıyamet, 2) buyrularak, insanın bu seviyedeki sorgulayıcı yönüne işaret edilmiştir. Bu aşamada kişi, iç muhasebesi yaparak hatalarını düzeltme çabasına girer.

3. Nefs-i Mutmainne (Tatmin Bulmuş Nefs):
En yüksek nefis mertebesi olan nefs-i mutmainne, Allah’a teslimiyet ve O’nun rızasına erişmekle elde edilir. Kur’an’da bu mertebe şu şekilde ifade edilmiştir:
“Ey huzura ermiş nefis! Rabbine, O’ndan razı olmuş ve O da senden razı olarak dön.” (Fecr, 27-28)

İnsaniyetin Nefsi: Manevi ve Ahlaki Yükseklik

İnsaniyetin nefsi, insanın Allah’ın verdiği akıl, vicdan ve ruh gibi yüksek kabiliyetlerini temsil eder. İnsan bu özellikleriyle hayvanlardan ayrılır ve yeryüzünde halife olarak tayin edilir:
“Hani Rabbin meleklere, ‘Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım’ demişti.” (Bakara, 30)

İnsaniyetin nefsi, insanın ahlaki sorumluluklarını ve manevi kemale ulaşma çabasını içerir. İnsanın bu yönü, nefsin kötülüğünden sıyrılarak adalet, merhamet, sabır, tevazu ve ihsan gibi erdemlere yönelmesiyle yükselir.

Nefis Terbiyesi: İki Boyutun Dengesi

İslam, insanın nefsini terbiye etmesini, insaniyetinin yücelmesini sağlayacak bir araç olarak görür. Peygamber Efendimiz (s.a.v.), nefis terbiyesini en büyük cihad olarak tanımlamıştır:
“Gerçek mücahid, nefsiyle mücadele eden kimsedir.” (Tirmizî, Fadailü’l-Cihad, 2)

Nefis terbiyesi, insana hem dünya hem de ahiret saadetini getirir. Bu süreç, şu temel unsurları içerir:

1. Tevbe: Nefsin kötülüklerinden arınmak için sürekli olarak Allah’a yönelmek.

2. İbadet: Namaz, oruç ve zikir gibi ibadetlerle nefsi kontrol altına almak.

3. İhlas: Tüm amellerde yalnızca Allah rızasını gözetmek.

4. Sabır: Nefsin heveslerine karşı sabır göstermek ve manevi istikrarı korumak.

Sonuç: İnsanın Yolculuğu

İnsanın nefsi ve insaniyetin nefsi, onun dünya ve ahiret yolculuğundaki en önemli unsurlardır. Nefis, insanın bencil ve dünyevi arzularını temsil ederken; insaniyetin nefsi, onun ahlaki ve manevi yükselişini simgeler. Bu iki boyut arasında denge kurarak, nefsin terbiye edilmesi ve insanın yaratılış gayesine uygun bir hayat yaşaması mümkündür.