Sır: Tekâmülün Kanunu ve Hayatın Nizamı
Sır: Tekâmülün Kanunu ve Hayatın Nizamı
“Kuvveden fiile geçmek olan faaliyetteki şedid ve mütenevvi lezzet, tegayyür-ü âlemin mayesi ve kanun-u tekâmülün nüvesidir. Zindandan bostana çıkmak, dâneden sünbüle geçmek ayn-ı lezzettir. Faaliyet istihaleyi tazammun etse, lezzet tezayüd ederek taşar. Vazifedeki külfeti taşıttıran o tattır. Zîşuura nisbeten gayetteki kemâl, ne kadar cazibedarsa, “Lâmüdrike”ye nisbeten nefs-i faaliyet öyle cazibedardır, sa’ye sevkeder. Bu sırdandır ki: Rahat zahmettir, zahmet rahattır.”
Âsâr-ı Bediiye
(Bediüzzaman Said Nursî’nin faaliyet, tekâmül ve zahmet anlayışı üzerine derinlikli bir tefekkür yazısı)
Giriş: Lezzet Nerede Gizli?
Modern insan mutluluğu hep “rahat”ta aradı. Kolay olanın, zahmetsizin peşine düştü. Fakat tarihin, hikmetin ve insan fıtratının bize anlattığı başka bir gerçek var:
> “Rahat zahmettir, zahmet rahattır.”
Bu çarpıcı ifade, Bediüzzaman Said Nursî’nin Âsâr-ı Bediiye’de faaliyet, tekâmül ve zahmet ekseninde inşa ettiği bir hakikatin anahtarıdır.
Lezzet, faaliyetle; faaliyet, istihaleyle; istihale (başkalaşım), tekâmülle; tekâmül ise zahmetle mümkündür. Ve insan, işte bu döngünün içinde, kendi hakikatini keşfeder.
- Kuvveden Fiile Geçmek: Hayatın Aslı ve İlerlemenin Sırrı
> “Kuvveden fiile geçmek olan faaliyetteki şedid ve mütenevvi lezzet…”
Bediüzzaman burada çok temel bir hakikati ifade eder:
Kuvve, yani potansiyel hâl; fiil, gerçekleşmiş durumdur.
Tıpkı:
Tohumun fidana,
Çocuğun kemale,
Bilginin hikmete dönüşmesi gibi…
Her hareket, bir iç istidadın açığa çıkmasıdır. Ve bu geçiş süreci, göründüğü gibi “zahmetli” değil; lezzetlidir. Çünkü insanın fıtratı, gelişmeye programlanmıştır.
- Değişim Lezzeti: Zindandan Bostana, Dâneden Sünbüle
> “Zindandan bostana çıkmak, dâneden sünbüle geçmek ayn-ı lezzettir.”
Zindan = kuvve hâli, potansiyel.
Bostan = fiil, gerçekleşme.
Dâne (tohum) = imkân.
Sünbül (başak) = vücuda geliş.
İşte bu değişim, “acı” değil, doğal bir lezzettir. Çünkü:
Ruh, darlıkta değil; genişlikte ferah bulur.
İnsanın potansiyeli haykırır: “Ben açılmak isterim.”
Gelişmek, mutlak lezzettir.
Ve değişim sadece mekânî değil, aynı zamanda:
Ahlâkî (nefsin tezkiyesi),
İmanî (marifetin artması),
Zihnî (ilimde derinleşme) yönlerden de faaliyet ve dönüşümle mümkündür.
- Faaliyet ve Lezzet: Külfetin Taşıyıcısı Olan Tat
> “Faaliyet istihaleyi tazammun etse, lezzet tezayüd ederek taşar.”
“Vazifedeki külfeti taşıttıran o tattır.”
Yani zahmetli gibi görünen işler, aslında ruhî doyumun anahtarıdır. İnsanı harekete geçiren şey, sonuç değil; süreçteki tattır.
Dağa tırmanan, zirveye ulaşmak kadar tırmanmanın lezzetini arar.
Sanatçı için bitmiş eser kadar, çalışma süreci de doyurucudur.
Anne için doğum acısı, yerini tarifsiz bir şefkat ve mutluluğa bırakır.
Burada önemli olan şudur:
İnsan ruhu, pasiflikte çürür; faaliyette yeşerir.
- Zîşuura ve Lâmüdrike Göre Lezzet: Şuur ve Şuursuzlukta Faaliyet Farkı
> “Zîşuura nisbeten gayetteki kemâl ne kadar cazibedarsa, lâmüdrike nisbeten nefs-i faaliyet öyle cazibedardır.”
Bediüzzaman, burada şuurlu (zîşuur) varlıklar ile şuursuz (lâmüdrik) varlıklar arasındaki faaliyet farkını ortaya koyar:
Zîşuur varlıklar (insan gibi) için faaliyet, kemâle ulaşmak içindir.
Lâmüdrik varlıklar (bitki, toprak gibi) için ise faaliyet kendisi bir cezbedir.
İnsan ise bu iki yönü birlikte taşır:
Şuuruyla kemâl arar,
Fıtratıyla faaliyetten tat alır.
Bu yüzden faaliyet, hem maddî hem mânevî bir ihtiyaçtır. Boşluk insanı boğar. Durağanlık, çürütür. Hayat hareketle canlıdır.
- “Rahat Zahmettir, Zahmet Rahattır”: Paradoksun Hakikati
> “Rahat zahmettir, zahmet rahattır.”
Bu ifade, sathî aklın anlayışını ters yüz eder.
Gerçekten de:
Tembellik anlık bir rahatlık gibi görünür ama uzun vadede ızdıraba dönüşür.
Zahmetli işler ise başta zorluk sunsa da sonrasında derin bir tatmin verir.
Sınavlara çalışmak zahmettir, ama kazanmak en büyük rahattır.
İbadet sabır ister, ama ruhu serinletir.
Modern psikoloji de aynı sonuca ulaşmıştır:
> Anlamlı acılar, anlamsız hazlardan daha tatmin edicidir.
- Tarih ve Bilim Perspektifinden Faaliyet ve Tekâmül
Kaos teorisi, düzensizlikten doğan yeni düzenleri gösterir.
Nörobilim, zihinsel gelişimin yeni deneyimlerle arttığını ifade eder.
Tarih, yükselen toplumların “zahmet ve mücadele”den geçtiğini anlatır.
Osmanlı’nın yükselişi de, İslâm’ın zuhuru da bu kaideyle olmuştur:
Zahmetsiz terakki, mümkün değildir.
Sonuç: Hayatın Lezzeti, Sırrını Zahmette Saklamış
Bediüzzaman’ın bu ifadeleri, hayatı sadece “haz” temelli okuyan modern aklın karşısına, tefekkür temelli bir saadet modeli koyar.
İnsan için en büyük huzur, “rahata ermek”te değil, yolda olmakta saklıdır. Çünkü hayat, bir faaliyettir; faaliyet, bir değişimdir; değişim, bir yükseliştir. Ve bu yükselişin bedeli zahmettir.
Ama o zahmetin içi doludur, anlamlıdır, tatlıdır.
Tıpkı zindandan bostana çıkmak gibi…
MAKALE ÖZETİ
Bu yazıda, Bediüzzaman Said Nursî’nin “Kuvveden fiile geçmek olan faaliyetteki lezzet…” ifadesinden yola çıkılarak, insan hayatındaki faaliyet, değişim, tekâmül ve zahmet ilişkisi incelenmiştir. İnsanın yaratılışı, potansiyelden kemâle yürüyen bir istihale sürecidir. Bu süreçteki zahmetler, aslında en derin lezzetlerin taşıyıcısıdır. Gerçek huzur ve tatmin, konfor alanında değil; anlamlı zahmet ve faaliyetle oluşur. “Rahat zahmettir, zahmet rahattır” sözü bu hakikatin veciz ifadesidir.
