ZEMAHŞERİ TEFSİRİNİ DİĞERLERİNDEN AYIRAN TEMEL ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
ZEMAHŞERİ TEFSİRİNİ DİĞERLERİNDEN AYIRAN TEMEL ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Zemahşerî’nin “el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl” adlı tefsiri, İslam dünyasında en çok tartışılan ve takdir edilen tefsirlerden biridir. Belagat yönü, Mu’tezilî bakış açısı ve derin dilbilgisi analizleri ile öne çıkar. İşte Zemahşerî’nin tefsirini diğerlerinden ayıran temel özellikler:
1. Belagat ve Dilbilgisi Açısından Derinlik
Arap dili ve edebiyatına hâkimiyetiyle ünlüdür.
Kur’an’ın nazmı, kelime yapıları ve cümle dizilimleri üzerinde detaylı durur.
Ayetlerdeki lafız-mana ilişkisini, istiareleri (mecazları), kinayeleri ve söz sanatlarını derinlemesine inceler.
Bu yönüyle, özellikle edebi açıdan incelenen tefsirlerin başında gelir.
⮞ Örnek: Kur’an’da geçen bir kelimenin farklı anlam katmanlarını açıklarken, şiirlerden ve Arap edebiyatındaki kullanımlardan örnekler getirir.
2. Mu’tezilî Görüşlerin Etkisi
Zemahşerî, Mu’tezile mezhebine bağlıdır ve tefsirine de bu bakış açısını yansıtır.
Mu’tezile’nin akılcı ve kelamî yöntemlerini kullanarak ayetleri yorumlar.
Allah’ın sıfatları, kader ve insanın iradesi gibi konularda Mu’tezile’nin görüşlerine yer verir.
Kur’an’daki mecazları ve zahiri anlamları, akli yorumlarla destekler.
⮞ Örnek:
“Allah’ın eli” gibi ifadeleri teşbih ve mecaz olarak yorumlar ve Allah’a cisim isnat edilmesini reddeder.
3. İhtilaflı Konulara Geniş Yer Vermesi
Zemahşerî, fıkhi ve kelami meselelerde farklı mezheplerin görüşlerini sunar ancak çoğu zaman Mu’tezilî görüşü savunur.
İhtilaflı meseleleri derinlemesine analiz eder, ancak tartışmaları edebi ve akli bir üslupla ele alır.
Özellikle Sünni-Hanefi görüşlerine muhalefet eden yönleri vardır.
4. Bilimsel ve Mantıki Yaklaşımı
Kur’an’ın açıklamalarını mantık kuralları çerçevesinde ele alır.
Sebep-sonuç ilişkileri kurarak ayetleri yorumlar.
İçtihada önem verir ve klasik tefsirlerdeki bazı rivayetleri eleştirir.
Mucizeleri akli yorumlarla açıklamaya çalışır.
⮞ Örnek: Hz. Musa’nın asasıyla denizi yarması olayını, doğal sebepler çerçevesinde yorumlamaya çalışır.
5. Ayetler Arasındaki İlişkilere Önem Vermesi
Zemahşerî, ayetlerin birbiriyle olan ilişkisini, Kur’an’ın kendi içinde bir bütünlük oluşturduğunu vurgular.
Siyak ve sibaka (öncesi ve sonrası bağlama) dikkat ederek ayetlerin anlamlarını belirler.
⮞ Örnek: Bir ayetin, önceki ve sonraki ayetlerle bağını güçlü bir şekilde kurarak anlamı pekiştirir.
Sonuç: Zemahşerî’nin Tefsiri Neden Önemlidir?
Dil ve edebiyat açısından en güçlü tefsirlerden biridir.
Mu’tezile’nin akılcı ve kelami yorum yöntemini içeren önemli bir kaynaktır.
Ayetleri mantıksal bütünlük içinde ele alır ve felsefi bakış açısıyla yorumlar.
Ehl-i Sünnet tarafından bazı görüşleri eleştirilse de, edebi ve dilbilimsel analizleri nedeniyle geniş kabul görmüştür.
İbn Kesîr, Fahruddin Râzî, Beydâvî gibi sonraki müfessirler, Keşşâf’tan faydalanmış ve bazı yönlerini eleştirmiştir.
⮞ Sonuç olarak, el-Keşşâf, özellikle Arap dili ve edebiyatı açısından medreselerde okutulan en önemli tefsirlerden biri olmuştur.
