Tesbitler – islam bilgi arşivi

Kur’an-ı Kerim’in nazil olduğu ve muhtevasında zikrettiği coğrafî alanlar, İslam düşüncesi ve tefsir ilimleri açısından mühim bir yer tutar. Bu mekanlar, ayetlerin hangi tarihî ve sosyal bağlantı içerisinde indiğini anlamamıza yardımcı olurken, aynı zamanda anlatılan kıssaların geçtiği zeminleri de tasvir eder.
Cevabımızı iki ana başlık altında takdim edebiliriz:

* Kur’an-ı Kerim’de Bahsi Geçen Coğrafî Alanlar ve Mekanlar
1. Vahyin Nazil Olduğu Coğrafya: Hicaz Bölgesi
Kur’an-ı Kerim’in tamamı, günümüz Suudi Arabistan sınırları içinde yer alan Hicaz bölgesinde, iki mukaddes şehir ve çevresinde nazil olmuştur: Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere. Bu sebeple sureler, nazil oldukları döneme ve mekana göre “Mekkî” ve “Medenî” olarak ikiye ayrılır.
* Mekke Dönemi: Peygamberliğin ilk 13 yılını kapsar. Bu dönemde nazil olan ayetler genellikle tevhid, nübüvvet (peygamberlik), ahiret inancı gibi imanın temel esaslarını konu alır. Vahyin ilk başlangıç noktası, Mekke yakınlarındaki Nur Dağı’nda bulunan Hira Mağarası’dır.
* Medine Dönemi: Hicret’ten sonraki 10 yıllık süreyi ihtiva eder. Bu dönemde nazil olan ayetlerde ise ibadetler, muamelat (sosyal ve hukukî ilişkiler), cihad ve bir İslam toplumunun yapısını teşkil eden hükümler ön plandadır. Hicret esnasında Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) sığındığı Sevr Dağı da bu coğrafyanın mühim mekanlarındandır.

2. Kur’an-ı Kerim’de Bahsi Geçen Coğrafî Alanlar ve Mekanlar
Kur’an, peygamberler tarihi ve geçmiş kavimlerin kıssaları üzerinden evrensel mesajlar verirken geniş bir coğrafyadan bahseder. Başlıca mekanlar şunlardır:

A. Arap Yarımadası
* Mekke (veya Bekke): Kâbe’nin bulunduğu, İslam’ın merkezi olan şehirdir. “Güvenli şehir” olarak da anılır.
> “Andolsun, o incire, o zeytine, Sina dağına ve bu güvenli şehre (Mekke’ye) ki,” (Tîn, 95:1-3)
>
* Medine (eski adıyla Yesrib): Hicret yurdu ve ilk İslam devletinin kurulduğu şehirdir.
> “Hani onlardan bir grup, ‘Ey Yesrib (Medine) halkı! Sizin için duracak yer yok, hemen dönün’ demişti.” (Ahzâb, 33:13)
>
* Kâbe, Safâ ve Merve: Mekke’de bulunan ve hac ibadetinin rükünlerinin ifa edildiği mukaddes mekanlardır.
> “Şüphesiz Safâ ile Merve, Allah’ın (dininin) nişanelerindendir.” (Bakara, 2:158)
>
* Arafat: Haccın en mühim rüknü olan vakfenin yapıldığı, Mekke yakınlarındaki bölgedir.
> “Arafat’tan ayrılıp akın ettiğinizde Meş’ar-i Haram’da Allah’ı anın.” (Bakara, 2:198)
>
* Bedir ve Huneyn: Müslümanların mühim savaşlar yaptığı iki vadinin adıdır.
> “Andolsun, siz son derece güçsüz iken Allah size Bedir’de yardım etmişti.” (Âl-i İmrân, 3:123)
> “Andolsun, Allah birçok yerde ve Huneyn gününde size yardım etmişti.” (Tevbe, 9:25)
>
* Ahkâf ve Hicr: Sırasıyla Âd ve Semûd kavimlerinin yaşadığı, Yemen ile Umman arasındaki kumluk bölge ve Medine-Şam yolu üzerindeki Hicaz’ın kuzeybatısında yer alan bölgelerdir.
> “(Ey Muhammed!) Âd kavminin kardeşini (Hûd’u) an. Hani O, Ahkâf’taki kavmini, ‘Ancak Allah’a ibadet edin’ diye uyarmıştı.” (Ahkâf, 46:21)
>
* Sebe’: Yemen’de yaşamış ve Süleyman (a.s.) döneminde adı geçen bir medeniyetin yurdudur.
> “Andolsun, Sebe’ halkı için kendi yurtlarında bir ibret vardı: Biri sağda, diğeri solda iki bahçe bulunuyordu.” (Sebe’, 34:15)
>
B. Mısır ve Sina Yarımadası
* Mısır: Yusuf (a.s.) ve Musa (a.s.) kıssalarının geçtiği ana coğrafyadır.
> “Nihayet Yûsuf’un huzuruna girdiklerinde; Yûsuf, ana babasını bağrına bastı ve ‘Allah’ın iradesiyle Mısır’a güven içinde girin’ dedi.” (Yûsuf, 12:99)
>
* Tûr Dağı (Sina): Musa’nın (a.s.) Allah ile konuştuğu ve Tevrat’ı aldığı mukaddes dağdır.
> “Şüphe yok ki ben, evet, ben senin Rabbinim. Hemen ayakkabılarını çıkar. Çünkü sen mukaddes Tuvâ vadisindesin.” (Tâhâ, 20:12)
>
* Nil Nehri (el-Yemm): Musa’nın (a.s.) sandıkla bırakıldığı nehir “el-Yemm” (engin su) olarak zikredilir.

C. Mezopotamya ve Bereketli Hilal
* Bâbil: Günümüz Irak coğrafyasında yer alan ve Hârût ile Mârût kıssasında adı geçen şehirdir.
> “…Süleyman’ın hükümranlığı hakkında şeytanların uydurduklarına uydular. … Hâlbuki o iki melek, ‘Biz ancak imtihan için gönderildik, sakın inanıp da kâfir olma!’ demeden hiç kimseye (sihir) öğretmezlerdi. İşte bunlardan (o iki melekten) karı ile kocanın arasını açacakları şeyleri öğreniyorlardı…” (Bakara, 2:102)
>
* Cûdî Dağı: Nuh’un (a.s.) gemisinin tufan sonrası oturduğu, Türkiye’nin güneydoğusunda olduğu kabul edilen dağdır.
> “Denildi ki: ‘Ey yeryüzü! Yut suyunu. Ey gök! Tut suyunu.’ Su çekildi, iş bitirildi. Gemi de Cûdî’ye oturdu ve ‘Zalimler topluluğu Allah’ın rahmetinden uzak olsun’ denildi.” (Hûd, 11:44)
>
D. Şam Bölgesi (Bilâd’üş-Şâm)
* Kudüs ve Mescid-i Aksâ: Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) İsra mucizesinde ulaştığı ve çevresinin mübarek kılındığı bildirilen bölgedir.
> “Kendisine ayetlerimizden bir kısmını gösterelim diye kulunu (Muhammed’i) bir gece Mescid-i Haram’dan çevresini bereketlendirdiğimiz Mescid-i Aksa’ya götüren Allah’ın şanı yücedir. Hiç şüphesiz O, hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir.” (İsrâ, 17:1)
>
* Mukaddes Topraklar (Arz-ı Mukaddese): Filistin ve çevresi için kullanılan bir tabirdir.
> “Mûsâ, kavmine şöyle demişti: ‘Ey kavmim! … Allah’ın size yazdığı kutsal toprağa girin…'” (Mâide, 5:21)
>
E. Diğer Bölgeler
* Rum (Bizans): O dönemde bilinen en büyük güçlerden biri olan Doğu Roma İmparatorluğu’dur. Kur’an’da müstakil bir sure bu adı taşır.
> “Elif Lâm Mîm. Rumlar, (Arapların bulunduğu bölgeye) en yakın bir yerde yenilgiye uğradılar. Onlar, bu yenilgilerinden sonra birkaç yıl içinde galip geleceklerdir.” (Rûm, 30:1-3)
>
* Ashâb-ı Kehf Mağarası: Yeri tam olarak belirtilmemekle birlikte, tefsirlerde Efes veya Tarsus gibi yerlerde olabileceğine dair rivayetler mevcuttur.

Özetle, Kur’an-ı Kerim, Hicaz’da nazil olmakla birlikte, bahsettiği kıssalar ve tarihi hadiseler vasıtasıyla Arap Yarımadası, Mısır, Mezopotamya ve Şam bölgesini kapsayan geniş bir coğrafyayı nazarımıza sunmaktadır. Bu mekanların zikredilmesi, anlatılanların tarihi birer hakikat olduğuna işaret etmekle birlikte, asıl gaye mekanlardan ziyade o mekanlarda yaşanan hadiselerden ibret alınmasıdır.