Tesbitler – islam bilgi arşivi

AHLAM VE İHTİLAM FARK VE HİKMETLERİ

1. Lügat ve Istılah Manaları

• Ahlam (أحلام): Arapça “hulm” (حُلْم) kelimesinin çoğuludur. Genel manasıyla “rüyalar, düşler” demektir. Uykuda görülen her türlü hayal, tasvir ve hadiseyi ihtiva eden cihan şümul bir tabirdir. Muhtevası iyi (Rahmanî), kötü (Şeytanî) veya gündelik hayatın tesirleriyle (nefsanî) olabilir.
• İhtilam (احتلام): Aynı kökten gelmekle beraber, ıstılahta hususi bir manaya sahiptir. Kişinin uykusunda rüya görerek veya görmeyerek cünüp olması, yani meninin vücut dışına atılması hadisesidir. Bu duruma halk arasında “rüyada cünüp olmak” veya “şeytan aldatması” da denilmekle birlikte, bu tabirler hadisenin mahiyetini tam olarak yansıtmaz.

2. Ahlam ve İhtilam Arasındaki Fark ve Ayrım

Bu iki mefhum arasındaki temel fark, şümul (kapsam) ve neticedir. Aralarındaki ayrımı bir cedvel ile tasvir etmek daha faydalı olacaktır:

Hülâsa, her ihtilam bir nevi ahlam (rüya) ile birlikte veya rüyasız gerçekleşebilir, fakat her ahlam (rüya) ihtilam ile neticelenmez. İhtilam, ahlam deryasından hususi bir damladır.

3. Neden, İllet ve Hikmetler
4. İhtilamın Neden, İllet ve Hikmeti:

• Neden ve İllet (Fizyolojik Sebep): İhtilam, büluğa ermiş veya ermekte olan bir insanın bedenindeki fıtrî bir mekanizmadır. Vücutta biriken meninin, sağlık ve denge için dışarı atılmasıdır. Bu, bedenin tıpkı diğer ifrazatları gibi fıtrî ve sıhhî bir boşaltım faaliyetidir. Kişinin iradesi dışında, uyku halinde gerçekleşir.
• Hikmeti (İlahî Maksat ve Bilgelik):
  1. Fıtrî Bir Rahmettir: Cenâb-ı Hak, insana taşıyamayacağı yükü yüklemez. Özellikle gençlik devresinde hissiyatın galeyanda olduğu bir vakitte, ihtilam hadisesi bedendeki birikimi fıtrî bir yolla tahliye ederek, kişiyi harama nazar etmekten veya haram fiillere yönelmekten bir derece muhafaza etmeye vesile olan bir rahmet tecellisidir.
  2. Mesuliyetsizliğin Bildirilmesi: Uyku halinde aklın ve iradenin devrede olmaması sebebiyle, bu halde meydana gelen bir fiilden dolayı kişinin mesul (sorumlu) ve günahkâr olmayacağının fiilî bir dersidir. Peygamber Efendimiz (s.a.v), “Kalem üç kişiden kaldırılmıştır: Uyanıncaya kadar uyuyandan…” buyurarak bu hakikati ifade etmiştir.
  3. Temizliğin (Taharet) Talimi: İhtilam, kişiye cünüplük halini ve bu halden kurtulmanın yolu olan gusül abdestini öğreten fıtrî bir muallimdir. İnsana, manevî ve derûnî hayatında olduğu gibi, zâhirî hayatında da temizliğin ehemmiyetini talim eder. Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyrulur:

“…Eğer cünüp iseniz, iyice temizlenin (yıkanın)… Allah size herhangi bir güçlük çıkarmak istemez; fakat sizi tertemiz kılmak ve size (ihsan ettiği) nimetini tamamlamak ister; umulur ki şükredersiniz.” (Mâide Suresi, 5:6 )

1. Ahlamın (Rüyaların) Neden, İllet ve Hikmeti:

• Neden ve İllet: Uyku, ruhun bedenden bir derece serbest kalıp âlem-i misal gibi başka âlemlere açıldığı bir haldir. Hadiste uyku, “küçük bir ölüm” yani ölümün küçük kardeşi olarak tasvir edilir ve rüya, bu halde ruhun seyahat ettiği âlemlerden getirdiği hatıralar ve manzaralardır. Rüyanın kaynağına göre mahiyeti değişir.
• Hikmeti:
  1. Rahmanî Rüyalar (Rüya-yı Sâdıka): Bunlar, Cenâb-ı Hakk’tan birer müjde (mübeşşirât), birer ikaz veya yol göstermedir. Peygamberlerin vahiy alma şekillerinden biri de sâdık rüyalardır. Hazret-i Yusuf’un (a.s.) gördüğü rüya, bunun en güzel misalidir:

“Hani Yûsuf babasına, “Babacığım! Gerçekten ben (rüyada) on bir yıldız, güneşi ve ayı gördüm. Gördüm ki onlar bana secde ediyorlar” demişti.” (Yûsuf Suresi, 12:4 )

• 1. Şeytanî Rüyalar: Şeytanın, insanı üzmek, vesveseye düşürmek, korkutmak veya ibadetlerinden alıkoymak için gösterdiği aldatıcı ve karışık hayallerdir. Hikmeti ise, insanın Allah’a sığınma ihtiyacını hissetmesi ve manevî olarak teyakkuzda kalması için bir imtihandır.
  2. Nefsanî Rüyalar (Hadis-i Nefs): Kişinin gün içinde meşgul olduğu, arzuladığı, korktuğu veya tesirinde kaldığı hadiselerin uykudaki bir yansımasıdır. Hikmeti, insanın kendi derûnî dünyasını, zaaflarını ve meşguliyetlerini nazar etmesine bir ayna olmasıdır.

4. Çözüm Yolları ve Yapılması Gerekenler

Buradaki “çözüm” ifadesini, bu hadiseleri ortadan kaldırmak değil, onlara karşı İslâm’ın hikmetli tavrını takınmak olarak anlamak gerekir.

1. İhtilam Halinde:

İhtilam, fıtrî bir hadise olduğu için bir “sorun” değildir ki “çözümü” olsun. Günah veya bir kusur değildir. Yapılması gereken tek şey, dinî bir mükellefiyet olan temizlik vazifesini yerine getirmektir:

1. Uyanıldığında vakit kaybetmeden gusül abdesti almak.
2. Çamaşıra veya bedene bulaşmış olan meniyi temizlemek.
3. Bu halin fıtrî olduğunu bilip, bundan dolayı vesveseye kapılmamak, kendini günahkâr veya kirli hissetmemek.

1. Ahlam (Rüyalar) Halinde (Özellikle Şeytanî Rüyalara Karşı):

Rahmanî ve sâlih rüyalar Allah’tan birer lütuf olduğu için onlara hamdedilir. Ancak insanı huzursuz eden Şeytanî rüyalara karşı Peygamber Efendimiz’in (s.a.v) tavsiyeleri şöyledir:

1. Uyanınca, “Eûzü billâhi mineş-şeytânir-racîm” diyerek Allah’a sığınmak.
2. Sol tarafına doğru üç defa hafifçe tükürür gibi yapmak (üflemek).
3. Gördüğü kötü rüyanın şerrinden Allah’a sığınmak ve hayrını istemek.
4. Bu rüyayı kimseye anlatmamak. Zira anlatılmadığı müddetçe zarar vermeyeceği umulur.
5. Yattığı taraftan diğer tarafa dönerek uyumaya devam etmek veya kalkıp abdest alarak bir miktar namaz kılmak.

Rüyaları Güzelleştirmek İçin Manevî Tedbirler:

• Yatmadan evvel abdest almak.
• Âyetü’l-Kürsî, İhlâs, Felak ve Nâs surelerini okumak.
• Salih amellerle meşgul olmak ve günahlardan kaçınmak. Zira insanın zâhirî hayatının temizliği, derûnî hayatına ve rüyalarına da tesir eder.

Allah, her halimizde bizleri rızasına muvafık eylesin.

Hazırlayan: Mehmet Özçelik – www.tesbitler.com
15/10/2025