Tesbitler – islam bilgi arşivi

Bazen küçük bir şey, büyük bir iş yapar 

   Öyle şerait oluyor; tahtında az bir hareke, sahibini çıkarıyor tâ a’lâ-yı illiyyîn

   Öyle hâlât oluyor ki küçük bir hareket, kâsibini indiriyor tâ esfel-i safilîn

* * * 

Bazılara bir an, bir senedir 

   Fıtratların bir kısmı birdenbire parlıyor. Bir kısmı tedricîdir, şey’en şey’en kalkıyor. Tabiat-ı insanî ikisine de benziyor.

   Şeraite bakıyor, ona göre değişir. Bazen tedricî gider. Bazen dahi oluyor barut gibi zulmanî, birdenbire fışkırıyor.

   Nurani bir nâr olur. Bazı olur bir nazar, fahmi elmas ediyor. Bazı olur bir temas, taşı iksir ediyor. Bir nazar-ı peygamber,

   Birdenbire kalbeder; bir bedevî-i cahil, bir ârif-i münevver. Eğer mizan istersen: İslâm’dan evvel Ömer, İslâm’dan sonra Ömer…

   Birbiriyle kıyası: Bir çekirdek, bir şecer… Def’aten verdi semer; o nazar-ı Ahmedî, o himmet-i Peygamber…

   Ceziretü’l-Arap’ta, fahmolmuş fıtratları kalbetti elmaslara. Birdenbire serâser…

   Barut gibi ahlâkı parlattırdı, oldular birer nur-u münevver.

* * * 

Yalan, bir lafz-ı kâfirdir 

   Bir dane sıdk, yakar milyonla yalanı. Bir dane-i hakikat, yıkar kasr-ı hayali. Sıdk büyük esastır, bir cevher-i ziyalı.

   Yeri verir sükûta, eğer çıksa zararlı. Yalana yer hiç yoktur, çendan olsa faydalı. Her sözün doğru olsun, her hükmün hak olmalı.

   Lâkin hakkın olamaz, her doğruyu söz etmek. Bunu iyi bilmeli.

خُذْ مَا صَفَا دَعْ مَا كَدَرَ

kendine düstur etmeli.

Güzel gör hem güzel bak. Tâ güzel düşünmeli. Güzel bil hem güzel düşün. Tâ leziz hayatı bulmalı.

   Hayat içinde hayattır, hüsn-ü zanda emeli. Sû-i zanla yeistir saadet muharribi hem de hayatın kātili.

* * * 

1 — Bazen küçük bir şey, büyük bir iş yapar

Metin özeti:

> Küçük bir harekât veya davranış, insanın yükselmesine ya da alçalmasına sebep olabilir.

İzah:

“tahtında az bir hareke” ifadesi, bir kişinin küçük bir ibadet, güzel bir söz veya iyi bir niyetle manevi derecesinin yükselmesini gösterir.

Öte yandan, küçük bir hata, ihmalkarlık veya günah da insanı alçaltabilir (“indiriyor tâ esfel-i safilîn”).

Burada önemli mesaj: küçük ve basit görünen amellerin, insan hayatındaki ve ahiretteki etkisi büyük olabilir.

Güncel örnekler:

Bir günahlık veya bir ihmal, kişinin hem dünyada hem ahirette büyük kayıplarına yol açabilir.

Bir güzel söz veya yardım, hem toplumda hem de manevi hayatta büyük etki oluşturabilir.

2 — Bazılara bir an, bir senedir

Metin özeti:

> İnsan fıtratının değişimi farklıdır: bazıları ani olarak nuranîleşir, bazıları tedricî olarak gelişir.

İzah:

İnsanların manevi ve ahlâkî gelişimi farklıdır:

Ani gelişenler: Bir bakış, bir söz, bir örnekle fıtratları birden parlak hale gelir. Örnek: Hz. Ömer’in İslam öncesi ve sonrası değişimi.

Tedricî gelişenler: Adım adım olgunlaşır, yavaş yavaş nurani hale gelir.

Burada insan fıtratının çeşitliliğini ve tefekkür sürecindeki farklılıkları vurgular.

Derinlik:

Manevi terakki, bazen ani bir ilhamla, bazen sabırla ve adım adım gerçekleşir.

Bir peygamberin veya mürşidin bakışı ve himmeti, bir kimsenin hayatını kökten değiştirebilir.

3 — Yalan, bir lafz-ı kâfirdir

Metin özeti:

> Bir doğru söz, milyonlarca yalanı yakabilir; bir hakikat, hayali kırabilir. Yalanın hayat içinde yeri yoktur, doğruluk temel esastır.

İzah:

Yalan, manevi hayatı zehirleyen bir “lafz-ı kâfir” olarak tanımlanır.

Hakikat ve doğruluk, insanın ahlâkî ve ruhî hayatında temel direktir.

“خُذْ مَا صَفَا دَعْ مَا كَدَرَ” (Saf olanı al, bulanık olana karışma) düsturu burada uygulamalıdır:

İnsan yalnızca doğru, saf ve hakiki bilgiyi, sözü ve niyeti benimsemelidir.

Hakkın ve doğruluğun sınırı vardır; her doğruyu söylemek gerekmez, önemli olan niyet ve hakikattir.

Derinlik:

İnsanın hem dünyada hem ahirette saadetini koruması için doğru ve hakikate bağlı olmasını şart koşar.

Hayatın keyfi, doğru niyet ve güzel zan ile alınır; yanlış zan ve sui zan hayatı mahveder.

4 — Güzel gör, güzel düşün

Metin özeti:

> Hayatı güzellikle değerlendirmek ve güzel niyetlerle yaşamak, huzur ve saadet getirir. Sû-i zan ve kötü düşünce, mutluluk ve hayatı öldürür.

İzah:

İnsan, hayatı ve çevresindekileri iyi ve güzel görecek şekilde düşünmeli.

Negatif düşünce, sui zan, kıskançlık veya kötü niyet, hem dünya hem ahirette mutluluğu yok eder.

Zihniyetin ve kalbin temizliği ile hayatın bereketli hale geleceğini vurgular.

Pratik çıkarımlar:

1. Küçük bir iyilik veya güzel söz büyük etki oluşturabilir.
2. İnsan fıtratı farklı gelişim yollarına sahiptir; sabır ve ilhamla olgunlaşır.
3. Doğruluk ve hakikat, yalan ve hileye karşı en güçlü silahtır.
4. Güzel zan ve olumlu bakış, hayatın hem dünyevi hem manevi tadını artırır.

Bu metin, özellikle manevi eğitim, ahlâkî terakki ve hakikat-hayat ilişkisi üzerinde duruyor. Küçük amellerin, niyetin ve doğruluğun insan hayatındaki dönüştürücü gücü ön plana çıkarılmış.

****

Metin, üç ana bölüme ayrılıyor:

1. **Bazen küçük bir şey, büyük bir iş yapar**: Küçük bir hareketin büyük sonuçlar doğurması.
   2. **Bazılara bir an, bir senedir**: İnsan fıtratının farklı hızlarda değişim göstermesi ve bir anın büyük etkileri.
   3. **Yalan, bir lafz-ı kâfirdir**: Doğru sözün (sıdk) önemi, yalanın zararları ve güzel düşünmenin hayat üzerindeki etkisi.

Her bir bölümü ayrı ayrı, geniş ve detaylı bir şekilde izah edelim.

### **1. Bazen Küçük Bir Şey, Büyük Bir İş Yapar**

**Metin:**
> Bazen küçük bir şey, büyük bir iş yapar
> Öyle şerait oluyor; tahtında az bir hareke, sahibini çıkarıyor tâ a’lâ-yı illiyyîn
> Öyle hâlât oluyor ki küçük bir hareket, kâsibini indiriyor tâ esfel-i sâfilîn

**İzah:**
Bu bölüm, küçük bir hareketin veya kararın, uygun şartlar altında büyük sonuçlar doğurabileceğini ele alıyor. İnsan, küçük bir eylemiyle ya en yüksek mertebelere yükselebilir ya da en aşağı seviyelere düşebilir.

1. **“Bazen küçük bir şey, büyük bir iş yapar”**: Küçük bir hareket, karar veya davranış, uygun şartlar altında büyük etkiler oluşturabilir. Bu, insan hayatındaki kritik anların ve küçük seçimlerin önemini vurgular.
2. **“Öyle şerait oluyor; tahtında az bir hareke, sahibini çıkarıyor tâ a’lâ-yı illiyyîn”**: Bazı şartlar (şerait) altında, küçük bir hareket (örneğin, bir niyet, bir söz veya bir eylem), kişiyi en yüksek mertebelere (a’lâ-yı illiyyîn, yani cennetin en yüksek derecesi) çıkarabilir. Örneğin, samimi bir tövbe veya bir iyilik, kişinin manevi makamını yükseltebilir.
3. **“Öyle hâlât oluyor ki küçük bir hareket, kâsibini indiriyor tâ esfel-i sâfilîn”**: Bazı durumlarda (hâlât) ise küçük bir hareket, kişiyi en aşağı seviyelere (esfel-i sâfilîn, yani cehennemin en derin noktası) düşürebilir. Örneğin, bir anlık kibir, yalan veya kötü niyet, büyük bir günaha yol açabilir.

**Genel Mesaj**: İnsan hayatında küçük hareketler, uygun şartlar altında büyük sonuçlar doğurur. Bu, Müslümanları her an dikkatli olmaya, niyetlerini ve eylemlerini kontrol etmeye çağırır. Çünkü bir anlık karar, cennete veya cehenneme götürebilir.

### **2. Bazılara Bir An, Bir Senedir**

**Metin:**
> Bazılara bir an, bir senedir
> Fıtratların bir kısmı birdenbire parlıyor. Bir kısmı tedricîdir, şey’en şey’en kalkıyor. Tabiat-ı insanî ikisine de benziyor.
> Şeraite bakıyor, ona göre değişir. Bazen tedricî gider. Bazen dahi oluyor barut gibi zulmanî, birdenbire fışkırıyor.
> Nurani bir nâr olur. Bazı olur bir nazar, fahmi elmas ediyor. Bazı olur bir temas, taşı iksir ediyor. Bir nazar-ı peygamber,
> Birdenbire kalbeder; bir bedevî-i cahil, bir ârif-i münevver. Eğer mizan istersen: İslâm’dan evvel Ömer, İslâm’dan sonra Ömer…
> Birbiriyle kıyası: Bir çekirdek, bir şecer… Def’aten verdi semer; o nazar-ı Ahmedî, o himmet-i Peygamber…
> Ceziretü’l-Arap’ta, fahmolmuş fıtratları kalbetti elmaslara. Birdenbire serâser…
> Barut gibi ahlâkı parlattırdı, oldular birer nur-u münevver.

**İzah:**
Bu bölüm, insan fıtratının değişim hızını ve bir anın bazen yıllara bedel olduğunu ele alıyor. Özellikle Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) etkisiyle, cahil bir toplumun nasıl kısa sürede dönüştüğü vurgulanıyor.

1. **“Bazılara bir an, bir senedir”**: Bazı insanlar için bir an, bir yılın veya daha uzun bir sürenin etkisiyle eşdeğerdir. Kritik bir an, insanın hayatını tamamen değiştirebilir.
2. **“Fıtratların bir kısmı birdenbire parlıyor. Bir kısmı tedricîdir, şey’en şey’en kalkıyor. Tabiat-ı insanî ikisine de benziyor”**: İnsan fıtratları farklıdır. Bazıları aniden değişir ve parlar (örneğin, bir ilahi dokunuşla), bazıları ise yavaş yavaş (tedricî) gelişir. İnsan tabiatı, her iki duruma da yatkındır.
3. **“Şeraite bakıyor, ona göre değişir. Bazen tedricî gider. Bazen dahi oluyor barut gibi zulmanî, birdenbire fışkırıyor”**: Değişim, şartlara (şerait) bağlıdır. Bazen insan, yavaş yavaş ilerler; bazen ise karanlık bir barut gibi aniden patlar ve parlar. Bu, insanın potansiyelinin uygun şartlarda aniden açığa çıkabileceğini gösterir.
4. **“Nurani bir nâr olur. Bazı olur bir nazar, fahmi elmas ediyor. Bazı olur bir temas, taşı iksir ediyor”**: Bazen bu ani değişim, nurani bir ateş (nâr) olur ve insanı aydınlatır. Bir bakış (nazar) bile insanın anlayışını (fahm) elmas gibi değerli kılabilir. Bir temas (örneğin, ilahi bir ilham veya rehberlik), sıradan bir taşı iksir (değerli bir madde) haline getirebilir.
5. **“Bir nazar-ı peygamber, birdenbire kalbeder; bir bedevî-i cahil, bir ârif-i münevver”**: Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) bir bakışı, cahil bir bedevîyi aniden bilgili ve aydınlanmış bir ârif haline getirebilir. Bu, Peygamber’in manevi etkisinin mucizevi gücünü ifade eder.
6. **“Eğer mizan istersen: İslâm’dan evvel Ömer, İslâm’dan sonra Ömer…”**: Bir ölçü (mizan) arıyorsan, Hz. Ömer’in İslam’dan önceki ve sonraki hali örnek teşkil eder. İslam’dan önce sert ve cahil bir kişi olan Hz. Ömer, İslam’ı kabul ettikten sonra adaletin sembolü bir ârif-i münevver oldu.
7. **“Birbiriyle kıyası: Bir çekirdek, bir şecer… Def’aten verdi semer; o nazar-ı Ahmedî, o himmet-i Peygamber”**: Hz. Ömer’in değişimi, bir çekirdeğin ağaca (şecer) dönüşmesi gibidir. Peygamber’in bakışı (nazar-ı Ahmedî) ve himmeti, aniden meyve (semer) verdi ve Hz. Ömer’i dönüştürdü.
8. **“Ceziretü’l-Arap’ta, fahmolmuş fıtratları kalbetti elmaslara. Birdenbire serâser… Barut gibi ahlâkı parlattırdı, oldular birer nur-u münevver”**: Peygamber Efendimiz, Arap Yarımadası’nda (Ceziretü’l-Arap) kömür gibi karanlık fıtratları elmaslara çevirdi. Cahil ve vahşi bir toplum, onun etkisiyle aniden (serâser) aydınlandı ve ahlakları barut gibi parlayarak nurani bir hale geldi.

**Genel Mesaj**: İnsan fıtratı, uygun şartlarda aniden veya yavaş yavaş değişebilir. Peygamber Efendimiz’in bakışı ve himmeti, cahil bir toplumu kısa sürede elmas gibi değerli bir medeniyete dönüştürmüştür. Bu, İslam’ın dönüştürücü gücünü ve bir anın yıllara bedel olabileceğini gösterir.

—

### **3. Yalan, Bir Lafz-ı Kâfirdir**

**Metin:**
> Yalan, bir lafz-ı kâfirdir
> Bir dane sıdk, yakar milyonla yalanı. Bir dane-i hakikat, yıkar kasr-ı hayali. Sıdk büyük esastır, bir cevher-i ziyalı.
> Yeri verir sükûta, eğer çıksa zararlı. Yalana yer hiç yoktur, çendan olsa faydalı. Her sözün doğru olsun, her hükmün hak olmalı.
> Lâkin hakkın olamaz, her doğruyu söz etmek. Bunu iyi bilmeli.
> خُذْ مَا صَفَا دَعْ مَا كَدَرَ
> kendine düstur etmeli.
> Güzel gör hem güzel bak. Tâ güzel düşünmeli. Güzel bil hem güzel düşün. Tâ leziz hayatı bulmalı.
> Hayat içinde hayattır, hüsn-ü zanda emeli. Sû-i zanla yeistir saadet muharribi hem de hayatın kâtili.

**İzah:**
Bu bölüm, doğruluk (sıdk) ve yalanın doğası, güzel düşünmenin hayat üzerindeki etkisi ve hüsn-ü zan (iyi niyet) ile sû-i zannın (kötü niyet) sonuçlarını ele alıyor.

1. **“Yalan, bir lafz-ı kâfirdir”**: Yalan, kâfirce bir sözdür (lafz-ı kâfir). Çünkü yalan, hakikati örtmek ve gerçeği inkâr etmektir, bu da kâfirliğin özüne benzer.
2. **“Bir dane sıdk, yakar milyonla yalanı. Bir dane-i hakikat, yıkar kasr-ı hayali”**: Tek bir doğru söz (sıdk), milyonlarca yalanı yok eder. Tek bir hakikat tanesi, hayali bir sarayı (kasr-ı hayal) yıkar. Bu, doğruluğun ve hakikatin gücünü vurgular.
3. **“Sıdk büyük esastır, bir cevher-i ziyalı”**: Doğruluk, büyük bir temel (esas) ve parlak bir cevherdir. Sıdk, ahlakın ve dinin temel taşlarından biridir.
4. **“Yeri verir sükûta, eğer çıksa zararlı. Yalana yer hiç yoktur, çendan olsa faydalı”**: Eğer bir söz zarar verecekse, susmak (sükût) tercih edilmelidir. Yalan ise hiçbir şekilde kabul edilemez, hatta faydalı gibi görünse bile. Bu, İslam’ın yalana asla izin vermediğini gösterir.
5. **“Her sözün doğru olsun, her hükmün hak olmalı. Lâkin hakkın olamaz, her doğruyu söz etmek. Bunu iyi bilmeli”**: Her söz doğru, her hüküm hak olmalıdır. Ancak her doğruyu her zaman söylemek doğru değildir. Örneğin, bir doğruyu söylemek zarar verecekse, susmak daha iyidir. Bu, hikmetli konuşmanın önemini vurgular.
6. **“خُذْ مَا صَفَا دَعْ مَا كَدَرَ kendine düstur etmeli”**: “Saf olanı al, bulanığı terk et” (Arapça düstur) ilkesini kendine rehber edinmelisin. Bu, hayatında temiz, doğru ve faydalı olanı seçmeyi öğütler.
7. **“Güzel gör hem güzel bak. Tâ güzel düşünmeli. Güzel bil hem güzel düşün. Tâ leziz hayatı bulmalı”**: Güzel görmek ve güzel bakmak, güzel düşünmeyi sağlar. Güzel bilmek ve düşünmek ise insana lezzetli bir hayat sunar. Bu, olumlu bakış açısının ve güzel ahlakın hayatı güzelleştirdiğini ifade eder.
8. **“Hayat içinde hayattır, hüsn-ü zanda emeli. Sû-i zanla yeistir saadet muharribi hem de hayatın kâtili”**: Hüsn-ü zan (iyi niyet), hayatın içindeki gerçek hayattır ve insanın emelini (umudunu) canlı tutar. Ancak sû-i zan (kötü niyet) ve yeis (umutsuzluk), saadeti yok eder ve hayatın katilidir. Bu, olumlu düşünmenin ve iyi niyetin insanı mutlu ettiğini, kötü niyetin ise hayatı zehirlediğini gösterir.

**Genel Mesaj**: Doğruluk (sıdk), ahlakın temel taşıdır ve yalan her durumda reddedilmelidir. Güzel düşünmek ve iyi niyet (hüsn-ü zan), hayatı lezzetli kılar; kötü niyet ve umutsuzluk ise saadeti yok eder. Müslümanlar, hikmetle konuşmalı, saf olanı seçmeli ve olumlu bir bakış açısıyla yaşamalıdır.

—

### **Genel Değerlendirme ve Sonuç**
Bu metin, Risale-i Nur’un temel temalarını yansıtan derin bir tefekkür sunar:
1. **Küçük Hareketlerin Büyük Etkileri**: Küçük bir hareket, uygun şartlarda insanı ya en yüksek mertebelere çıkarır ya da en aşağı seviyelere düşürür.
2. **İslam’ın Dönüştürücü Gücü**: Peygamber Efendimiz’in bakışı, cahil bir toplumu elmas gibi değerli bir medeniyete dönüştürmüştür. Bir an, yıllara bedel olabilir.
3. **Doğruluk ve Güzel Düşünme**: Doğruluk, ahlakın temelidir ve yalan her durumda reddedilmelidir. Hüsn-ü zan, hayatı güzelleştirir; sû-i zan ise saadeti yok eder.

Bu metin, Müslümanlara dikkatli ve hikmetli davranmayı, İslam’ın dönüştürücü gücüne inanmayı, doğruluğa bağlı kalmayı ve güzel düşünmeyi öğütler. Aynı zamanda, küçük kararların ve niyetlerin hayat üzerindeki büyük etkilerini hatırlatır.

Hazırlayan: Mehmet Özçelik – www.tesbitler.com