Terğîb ve Terhîb” hadis kitabı hakkında
Terğîb ve Terhîb” hadis kitabı hakkında:
Müellif
Hâfız Zekiyyüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Hüseyn ed-Dımaşkî el-Münzirî (ö. 656/1258)
Büyük bir muhaddis ve münekkittir. Şam’da yaşamış, hadis rivayeti ve tedvininde çok hizmet etmiştir.
📚 Kitabın Adı
Asıl adı: “et-Terğîb ve’t-Terhîb min el-Hadîsi’ş-Şerîf”
Anlamı: “Teşvik ve Sakındırma”
Terğîb: İyilik ve taatlere teşvik eden, müjde veren hadisler.
Terhîb: Günah ve masiyetlerden sakındıran, tehdit ifade eden.
🔑 Özellikleri
- Konu esaslı tertip:
Hadisler fazilet ve sakındırma konularına göre tasnif edilmiştir. Mesela:
İman ve ibadetlerin fazileti (namaz, oruç, zekât, cihat, sabır vs.)
Büyük günahların tehdidi (faiz, içki, zina, gıybet, kibir, zulüm vs.)
- Kaynak çeşitliliği:
Müellif sadece Kütüb-i Sitte ile yetinmemiş; Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i, Taberânî’nin Mu‘cemleri, Beyhakî’nin eserleri gibi geniş hadis kaynaklarından derleme yapmıştır.
- Hadis hükmü belirtme:
Münzirî, her hadisin kaynağını zikreder; çoğu zaman sahih, hasen veya zayıf olduğunu da işaret eder.
Böylece okuyucu hadislerin derecesi hakkında bilgi sahibi olur.
- Ahlâkî boyut:
Kitap sadece nakil değil, ahlâk eğitimi ve irşad gayesiyle hazırlanmıştır.
Vaizler ve irşad ehli için bir el kitabı niteliğindedir.
Diğer Hadis Kitaplarından Farkı
Kütüb-i Sitte’den farkı: Onlar hadisleri rivayet sırasına ve kendi usullerine göre verir; Terğîb ve Terhîb ise hadisleri ahlâk ve amel boyutuna göre seçip tasnif eder.
Câmi‘ türü eserlerden farkı: Mesela Tirmizî’nin Câmi‘i hadisleri fıkhî bablara göre verir. Münzirî ise sadece teşvik ve sakındırma yönüne odaklanır.
Rikâk kitaplarına ( Merhamet, şefkat. Bak: https://hadiskitaplari.com/ara?q=Rikak) benzerlik: Kalbi yumuşatan, motive eden yönüyle İbnü’l-Mübârek’in ez-Zühd veya İbn Hibbân’ın Sevâbu’l-a‘mâl kitaplarını andırır. Ancak Münzirî’nin eseri çok daha kapsamlıdır.
Eğitim ve vaaz için kullanım: Medreselerde hadis tedrisinde değil, daha çok vaaz, nasihat, irşad ve ahlâk derslerinde kullanılmıştır.
🌿 Âlimlerin Görüşleri
İmam Nevevî (ö. 676/1277):
Münzirî’nin bu eserini överek, “vaizler ve mürşidler için eşsiz bir kaynak” demiştir.
İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1449):
Hadisleri güzel seçtiğini, kaynaklarını güvenilir şekilde zikrettiğini, fakat içlerinde zayıf hadislerin de bulunduğunu belirtmiştir.
Celâleddîn es-Süyûtî (ö. 911/1505):
Bu kitabın vaizlerin elinde yaygın olduğunu, insanların irşadında çok faydalı bulunduğunu söylemiştir.
✨ Sonuç
Terğîb ve Terhîb, hadis külliyatı içinde ahlâk, ibadet ve irşad odaklı bir derlemedir.
Müslümanları hayra teşvik ve günahtan sakındırma amacıyla yazılmıştır.
Vaizler, sûfîler, nasihat ehli âlimler için yüzyıllarca en çok kullanılan kaynaklardan olmuştur.
İçinde zayıf rivayetler bulunduğu için, hadisleri kullanırken sahih-zayıf ayrımı gözetilmelidir.
*****
Terğîb ve Terhîb – Bölüm Yapısı
- Mukaddime
Hadis öğrenmenin fazileti
İlim ehlinin üstünlüğü
Bid‘atlerden sakındırma
- İman ve İslam Esasları
İmanın şartları ve fazileti
İslâm’ın rükünleri
Tevhid ve Allah’a güven
- İbadetler
Kitâbü’t-Tahâret: Abdest, gusül, temizliğin fazileti
Kitâbü’s-Salât:
Namazın sevabı, cemaatle namaz, sabah ve yatsı namazının önemi
Namazı terk etmenin tehdidi
Kitâbü’z-Zekât: Malın temizliği, zekât vermemenin tehdidi
Kitâbü’s-Sıyâm: Oruç, Ramazan, Kadir Gecesi, nafile oruçlar
Kitâbü’l-Hac: Hac ve umre fazileti, ihmal edenlerin tehdidi
- Kur’ân ve Zikir
Kur’ân tilavetinin fazileti
Kur’ân’ı unutmanın tehdidi
Dua, zikir ve tesbihatın fazileti
- Ahlâkî Faziletler
Doğruluk, sabır, şükür
Tevekkül, kanaat, ihlâs, tevazu
Misafire ikram, selamlaşma
Ana-babaya iyilik
Akrabalık bağlarını sürdürme
- Büyük Günahlardan Sakındırma
Faiz: Büyük günah ve helak sebebi
İçki: Dünyevî ve uhrevî tehditler
Zina: Ahlâkî ve dünyevî sonuçları
Kibir: Cennete girmeye engel olması
Gıybet ve Nemîme: Toplumsal fesada sebep olması
Zulüm: Allah’ın gazabına sebep olması
Emanete hıyanet ve yalan
- Muamelât (İnsanlar Arası İlişkiler)
Ticaret ve helal kazanç
Faiz ve hileli satışlardan sakındırma
Yetim malı yemek tehdidi
Sadakanın fazileti
- Cihat ve İnfak
Cihadın fazileti
Allah yolunda mal ve can harcamanın sevabı
Cihadı terk etmenin tehdidi
- Zühd ve Rikâk
Dünya sevgisinin zararı
Takva, kanaat, sabır
Ölüm ve kabir azabı
Ahiret hayatına teşvik
- Kıyamet ve Ahiret
Amellerin karşılığı
Cennet ve nimetleri
Cehennem ve azapları
Kıyamet alâmetleri
📊 Genel Özellik
Kitap baştan sona “müjde ve tehdit dengesi” üzerine kuruludur:
Önce bir konunun fazileti (terğîb)
Sonra aynı konunun ihmal edilmesinin tehdidi (terhîb)
🌿 Kullanım Alanı
Vaaz ve irşad için en çok müracaat edilen hadis kitabıdır.
Ahlâkî eğitim ve tasavvufî terbiyede sıkça okunmuştur.
Medreselerde hadis derslerinde değil, nasihat ve ahlâk derslerinde okutulmuştur.
*****
Terğîb (Namazın Fazileti – Teşvik Eden Hadisler)
- Namazın Din İçindeki Yeri
> “Namaz dinin direğidir. Kim onu dosdoğru kılarsa dini ayakta tutmuş olur; kim onu terk ederse dini yıkmış olur.”
(Tirmizî, Ahmed b. Hanbel – Münzirî, Terğîb I/134)
📌 İzah: Namazın İslam’ın temeli olduğu, ibadetin en başında geldiğini bildirir.
- Cemaatle Namaz
> “Cemaatle kılınan namaz, tek başına kılınan namazdan yirmi yedi derece daha faziletlidir.”
(Buhârî, Müslim – Terğîb I/136)
📌 İzah: Namazın ferdî değil, toplumsal yönüne de dikkat çekilir.
- Sabah ve Yatsı Namazı
> “Münafıklara en ağır gelen namaz, yatsı ve sabah namazıdır. Onların faziletini bilselerdi sürünerek de olsa gelirlerdi.”
(Buhârî, Müslim – Terğîb I/140)
📌 İzah: Namazı ihmal etmemenin imandaki samimiyetle ilişkisini ortaya koyar.
📖 Terhîb (Namazı Terk Etmenin Tehditleri)
- Namazı Terk Eden
> “Kişi ile şirk ve küfür arasında sadece namazı terk etmek vardır.”
(Müslim – Terhîb I/142)
📌 İzah: Namazı terk etmek insanı iman çizgisinden uzaklaştırabilecek en büyük tehlikelerden biridir.
- Namazı Hafife Almak
> “Ahirette kulun hesaba çekileceği ilk amel namazdır. Eğer namazı düzgünse kurtulur; bozuksa hüsrana uğrar.”
(Taberânî, Beyhakî – Terhîb I/144)
📌 İzah: Namazın ahiretteki ilk muhasebe konusu olduğunu bildirir.
- Namazı Geciktirmek
> “Kıyamet günü cehennem vadisine atılacak bir kavim vardır ki, onlar namazlarını vaktinde kılmayanlardır.”
(Ahmed b. Hanbel, Taberânî – Terhîb I/145)
📌 İzah: Namazı geciktirmenin bile ağır bir günah olduğunu haber verir.
✨ Değerlendirme
Münzirî’nin yöntemi şudur:
- Önce fazileti müjdeleyen hadisleri toplar (terğîb).
- Sonra aynı konuda ihmal edenleri tehdit eden hadisleri sıralar (terhîb).
Böylece mü’minin hem ümit hem de korku ile dengede kalmasını hedefler.
*****
📖 Terğîb ve Terhîb (الترغيب والترهيب) adlı hadis kitabı, İmam Zekiyyüddîn Abdurrahman b. Ahmed el-Münzirî (ö. 656/1258) tarafından telif edilmiş, hadis edebiyatında önemli bir yere sahip olan eserlerden biridir.
📌 Kitabın Özellikleri
- Konu Düzeni:
Eserde hadisler “terğîb” (mükâfat ve teşvik) ve “terhîb” (ceza ve sakındırma) esasına göre düzenlenmiştir.
Yani bir konuda hayra teşvik eden hadisler “terğîb” başlığı altında, şerden sakındıran hadisler “terhîb” başlığı altında zikredilir.
- Hadislerin Kaynakları:
Müellif, hadisleri Kütüb-i Sitte başta olmak üzere muteber hadis kaynaklarından seçmiştir.
Her hadisin sonunda, geldiği kaynakları belirtir.
- Senet ve Derecelendirme:
Münzirî, hadislerin sahih, hasen veya zayıf olduğunu belirtir.
Böylece okuyucu, hadisin hüccet değerini anlar.
- İrşad ve Vaaz Üslubu:
Kitap özellikle vaizler, hatipler, irşad görevlileri için derlenmiştir.
Konular, halkı etkilemeye uygun bir şekilde ayet ve hadis tertibiyle sunulmuştur.
- Ahiret ve Ahlâk Odaklılık:
Dünyaya rağbeti azaltan, ahireti hatırlatan, ahlâkı güzelleştiren hadisler ağırlıklıdır.
📌 Diğer Hadis Kitaplarından Farkı
Musannef veya Sünen kitapları gibi fıkıh bablarına göre değil, teşvik ve sakındırma esasına göre düzenlenmiştir.
Riyâzü’s-Sâlihîn’e benzer yönü olsa da, Münzirî hadislerin kaynak ve derecesini daha titizlikle verir.
Kenzü’l-Ummâl veya Câmiu’s-Sağîr gibi derleme hadis kitaplarından farklı olarak, özellikle vaaz ve irşad ihtiyacına yöneliktir.
📌 Âlimlerin Görüşleri
İmam Nevevî: “Münzirî hadis ilminin otoritelerindendir. Onun Terğîb ve Terhîb’i, vaizlerin en çok istifade ettiği muteber eserlerdendir.”
Suyûtî: “Bu eser, vaaz ve nasihatte en faydalı kaynaklardan biridir.”
İbn Hacer el-Askalânî: “Münzirî hadislerin sıhhat derecesini açıklamada güvenilir bir alimdir. Terğîb ve Terhîb, ehil olmayanların uydurma hadislere kapılmasını önleyen mühim bir eserdir.”
Ali el-Kârî: “Halkı irşad eden her vaiz, bu eseri yanında bulundurmalı, ondan istifade etmelidir.”
✅ Özetle; Terğîb ve Terhîb, hadis edebiyatında ahlâkî terbiye, vaaz ve irşad için en çok kullanılan eserlerden biridir. Diğer hadis kitaplarından farkı, konuları fıkhî hükümlerden ziyade teşvik ve sakındırma merkezli sunmasıdır.
Hazırlayan: Mehmet Özçelik – www.tesbitler.com
