EŞYADA ESAS İBAHADIR
“Eşyada esas ibahadır” (başka bir deyişle “el-aslu fi’l-eşya el-ibaha”), İslam hukukunda temel bir ilkedir. Bu ilke, Allah’ın yaratmış olduğu şeylerin ve fiillerin başlangıçta helal ve serbest olduğu anlamına gelir. Bunun haram ya da yasak olduğuna dair açık bir delil bulunmadığı sürece, eşya ve fiillerin kullanılabilirliği ve yapılabilirliği kabul edilir.
Anlam ve Temel Dayanakları
1. Köken:
Bu kaide, İslam fıkhının genel kurallarından biridir ve şu anlama gelir: İnsanlar, yaratılmış şeyleri (eşya) kullanmada, onlardan faydalanmada özgürdür; ta ki bu özgürlüğü kısıtlayan bir delil ortaya konulana kadar.
2. Kur’an Delilleri:
Bu ilke, aşağıdaki Kur’an ayetlerine dayandırılır:
“Allah, yeryüzünde olanların hepsini sizin için yarattı.” (Bakara 2:29)
Bu ayet, yeryüzündeki tüm varlıkların insanın kullanımına sunulduğunu belirtir.
“De ki: Allah’ın kulları için yarattığı süsü ve temiz rızıkları kim haram kılmış?” (Araf 7:32)
Bu ayet, eşyanın helal olduğuna dair bir delil olmadıkça yasaklanamayacağını ifade eder.
3. Sünnet Delilleri:
Peygamberimiz (sav), “Allah’ın haram kıldıkları dışında, Allah’ın koyduğu helalleri helal kabul edin” buyurmuştur. Bu, helalin esas olduğu, haramın ise delil gerektirdiğini vurgular.
4. Mantıki Temel:
Eğer eşya ve fiillerin haram olduğu ön kabul edilirse, insan hayatı kısıtlanır ve zorluklarla dolu hale gelir. Bu nedenle, temel kural ibaha (serbestlik) üzerinedir ve ancak açık bir yasaklama ile sınırlama getirilir.
Fıkıh Uygulamasındaki Yeri
Bu kaide, özellikle muamelat (dünya işlerine dair hukuk) alanında geniş bir uygulama alanına sahiptir:
Helallik: Bir şeyin haram olduğuna dair açık bir nas (ayet ya da hadis) yoksa, onun helal olduğu kabul edilir.
Yasaklama İçin Delil Gerekliliği: Eğer bir eşyanın ya da fiilin yasak olduğu iddia ediliyorsa, bunu kanıtlamak iddiayı ortaya atan kişiye düşer.
İstisnalar
Bu ilke, ibadetler konusunda geçerli değildir. İbadetlerde temel kural “yasak”tır, yani sadece Allah ve Peygamber’in (sav) belirlediği şekilde yapılabilir.
Özet
“Eşyada esas ibahadır” ilkesi, İslam hukukunun insana hayatı kolaylaştırıcı yaklaşımını gösterir. Yasaklanmadığı sürece her şey serbesttir, bu da İslam’ın insan fıtratına uygun bir hukuk sistemi sunduğunun bir delilidir.
@@@@@@@@
Bir şeyin helal ve haramiyeti neye göredir ve hikmeti nedir?
İslam’da bir şeyin helal veya haram oluşu, Kur’an-ı Kerim ve Peygamber Efendimizin (s.a.v.) sünnetine dayanır. Helallik ve haramlık, Allah’ın emir ve yasakları doğrultusunda belirlenir ve bu emirlerin arkasında genellikle insanın faydasını gözeten hikmetler yatar.
1. Helal ve Haramın Belirlenmesinin Kaynakları
Bir şeyin helal veya haram olduğu şu kaynaklarla tespit edilir:
a) Kur’an-ı Kerim
Kur’an, helal ve haramın temel kaynağıdır. Örneğin:
Helal örneği: “Ey iman edenler! Size verdiğimiz rızıkların temiz olanlarından yiyin.” (Bakara, 2:172)
Haram örneği: “Leş, kan, domuz eti ve Allah’tan başkası adına kesilen hayvanlar haram kılınmıştır.” (Maide, 5:3)
b) Sünnet
Peygamber Efendimiz (s.a.v.), Kur’an’ın açıklayıcısıdır. Kur’an’da açıkça belirtilmeyen bazı helal ve haramlar sünnet aracılığıyla belirlenir. Örneğin, yırtıcı hayvanların etinin haram olduğu sünnette belirtilmiştir.
c) İcma ve Kıyas
Kur’an ve sünnette açık bir hüküm bulunmadığında, İslam âlimlerinin ortak görüşü (icma) veya bir meseleyle benzerlik (kıyas) yoluyla hükümler belirlenir.
2. Helal ve Haramın Temel İlkeleri
İslam’da helal ve haramın belirlenmesinde bazı temel prensipler vardır:
a) Helal ve Haram Belirleme Yetkisi
Bir şeyi helal veya haram kılma yetkisi yalnızca Allah’a aittir:
“Dillerinizin uydurduğu yalana dayanarak «Bu helâldir, şu da haramdır» demeyin, çünkü Allah’a karşı yalan uydurmuş oluyorsunuz. Kuşkusuz Allah’a karşı yalan uyduranlar kurtuluşa eremezler.” (Nahl, 16:116)
) Haram Olan Şeyler Açıktır
Haram kılınan şeyler açık ve nettir, çünkü İslam zorluk değil kolaylık dinidir:
“87: Ey iman edenler! Allah’ın size helâl kıldığı temiz ve güzel nimetleri kendinize haram kılmayın! Haddi de aşmayın; çünkü Allah haddi aşanları sevmez. 88: Allah’ın size verdiği helâl ve temiz rızıklardan yiyin. (Maide, 5:87)
c) Eşyada Asıl Olan İbahadır
Delil bulunmadıkça bir şeyin helal olduğu kabul edilir (örneğin gıdalar, ticari ürünler).
3. Helal ve Haramın Hikmetleri
Allah’ın helal ve haram kılması, insanların dünya ve ahiret saadetini sağlamaya yöneliktir. Bu emir ve yasakların arkasında sayısız hikmet vardır:
a) İnsanın Sağlığını Korumak
Bazı yiyecek ve içeceklerin haram kılınmasının nedeni, sağlığa zararlarıdır. Örneğin:
Domuz eti, sağlık açısından zararlı olabilir.
Alkol, insan aklını etkiler ve beden sağlığını bozar.
b) Ahlak ve Maneviyatı Korumak
Bazı yasaklar, bireysel ve toplumsal ahlakı muhafaza etmeyi amaçlar:
Zinanın haram kılınması, aile yapısını korur.
Kumarın yasaklanması, insanların malını israf etmesini ve bağımlılığı önler.
c) Toplumsal Faydaları Sağlamak
Bazı yasaklar, toplumun huzurunu sağlamayı hedefler:
Faizin haram kılınması, ekonomik adaletsizlikleri önler.
Gıybet ve yalan gibi fiillerin yasaklanması, toplumsal güveni artırır.
d) İmtihan Olmak
Helal ve haram, Allah’ın kullarını itaat ve teslimiyetle sınadığı bir imtihan alanıdır.
4. Özet
Helallik ve haramlık ölçüsü: Allah’ın emirleri ve yasaklarıdır. Bu hükümlerin temel kaynağı Kur’an ve sünnettir.
Hikmeti: İnsanların sağlığını, ahlakını, toplum düzenini ve Allah ile ilişkilerini koruyarak dünya ve ahiret saadetini sağlamaktır.
Bu nedenle, Müslümanlar helal ve haram konusundaki hükümleri teslimiyetle kabul eder ve hikmetini anlamasa bile Allah’ın emrine uymayı bir görev bilir.
[1] https://www.youtube.com/watch?v=n0FU-7cJEZw