Tesbitler – islam bilgi arşivi

​1. Fennî: İnsan-ı Kâmil Olma Yolculuğu
​ Fennî’nin kaleme aldığı, hayatın mahiyetini ve insanın vazifesini anlatan derin bir nasihattir.
​Aslı:
شو میدانه نیچوندر بو کلیش ابتداکسك تهقیق
بوتون افعالی ایله کتابه و سنته تطبیق
کونل ییقما کونل یاپ جنس و مذهب ایتیوپ تفریق
ایدبر بو حق سوزی پرده بشر کرکده ملک تصدیق
مظالم ادمییتله دکدر قابل توفیق
صافین بر دیدمی آغلانما خاندان اولمق ایسترسک
دوقومما خاطر موره سلیمان اولمق ایسترسک

​Transkripsiyon:
Şu meydana niçindir bu geliş etdinsin ger tahkîk
Bütün ef’âlini eyle Kitâb’a vü Sünnet’e tatbîk
Gönül yıkma gönül yap cins ü mezheb itmeyip tefrîk
Eder bu hak sözü perde beşer gerekde melek tasdîk
Mezâlim âdemiyyetle değildir kâbil-i tevfîk
Sakın bir dîdeyi ağlatma handan olmak istersen
Dokunma hâtır-ı mûra Süleymân olmak istersen

​Açıklama:
Bu dünyaya niye geldiğinin hakikatini detaylı bir şekilde araştır.
Bütün fiillerini Kur’ân’a ve Sünnet’e uygun olarak yap.
Cins ve mezhep ayrımı yapma. Gönül yıkma, gönül yap.
Yeryüzünde insanlar gökyüzünde de melekler bu hak sözü tasdik ederler.
İnsanlık zulümle, işkenceyle asla bir başarı elde edemez.
Eğer bu dünyada gülmek istiyorsan sakın bir gözü ağlatma.
Eğer Hz. Süleyman gibi kudretli bir hükümdar olmak istiyorsan karıncanın dahi hatırını gözet.

​Bu beyitler, insanın hayat bağlantısını ve dünya üzerindeki mesuliyetini izah eder. Fennî, ilk mısrada insanın tabiatıyla varoluş bir soruyla yüzleşmesini öğütler: “Bu meydana niçindir bu geliş?” Bu, insanın kendini bilme ve varoluşun hikmetini arama yolculuğunun başlangıcıdır. Bu yolculukta kılavuz ise Kur’an ve Sünnet’tir. Bütün ef’âlin bu düstura göre olması, insanın fiillerine bir nizam ve ahenk vermesini sağlar.
​Şair, insanın en mühim faziletlerinden biri olan merhamete de dikkat çeker. “Gönül yıkma, gönül yap” mısraı, insana gönül yapmanın, gönülleri kazanmanın ve ayrılıkları bırakmanın ehemmiyetini hatırlatır. Düşünce ve hikmet sahibi bir insan, cinsiyet, ırk veya mezhep gibi zahiri farklılıklara takılmaz. Çünkü enaniyetten ve ayrılıktan münezzeh bir fazilet, ancak gönül yapma sanatıyla elde edilir. Zulüm ve işkencenin insanlık faziletiyle aykırı olduğunu belirterek, adaletin ve merhametin insanı yücelten birer özellik olduğunu vurgular. Son iki mısra ise, teşbihi bir şekilde insanın merhamet ve adaletteki sınırı aşmaması gerektiğini anlatır. Karıncanın dahi hatırını gözetmek, Hz. Süleyman’ın sahip olduğu kuvvet ve merhamet faziletini birlikte taşımaktır. Bu, cihan şümul bir düsturdur: büyük olmanın yolu, küçükleri gözetmekten geçer.

​2. Hz. Mevlânâ: Hz. Mevlânâ’nın mısralarıyla insanı Hak erleriyle sohbet etmeye ve onlardan feyz almaya davet eder.
​Aslı:
خواهی که درین زمانه فردی گردی
یا در ره دین صاحب دردی گردی
این را به جز از صحبت مردان مطالب
مردی گردی، چو گرد مردی گردی

​Transkripsiyon:
Hâhî ki derîn zemâne ferdî gerdî
Yâ der reh-i dîn sâhib-i derdî gerdî
Înrâ be-cüz-ez-sohbet-i merdân metaleb
Merdî gerdî, çü gîrd-i merdî gerdî

​Açıklama:
Bu zamanda adam gibi adam olmak istersen
Ya da din yolunda aşk derdine düşmek istersen
Bunları, Hak erlerinin sohbetinden başka yerde arama.
Hak erleriyle birlikte olursan sen de Hak dostu olursun.

​Hz. Mevlânâ, bu beyitte derûnî kemalâtın yolunu tasvir eder. Çağımızda “adam gibi adam” olmak, yani kâmil bir şahsiyet kazanmak veya dinin yolunda aşk derdine düşmek isteyenlere bir çare sunar: Hak erlerinin, yani Cenab-ı Hakk’a yakın olan, mâneviyatı yüksek şahsiyetlerin sohbetlerine iştirak etmek. Bu, insanın ene ve enaniyetini kırmasına, nefsini terbiye etmesine ve ruhen tekâmül etmesine vesile olur.
​Bu beyit, insan-ı kâmil olmanın, yani fazilet sahibi bir şahsiyet kazanmanın en mühim basamaklarından birinin, sıhhatli ve bereketli bir çevre edinmek olduğunu gösterir. Çevre, insanın ahlakını ve manevi yapısını büyük ölçüde etkiler. İnsan, kiminle düşüp kalkarsa, onun ahlak ve fikirlerinden teessür alır. Bu yüzden, Hak erlerinin etrafında olmak, onların fikir ve düşünce tarzından feyz almak, kişinin kendi nefsine ve hayatına bir nazar ve bakışla bakmasını sağlar. Bu beyit aynı zamanda, yalnızlığın zararlarını ve toplumsal bağlantının ehemmiyetini de vurgular. Hakikat, bu birliktelikten ve sohbetten doğar.
​Makalenin Özeti
​Bu beyitler, Fennî ve Hz. Mevlânâ gibi büyük şair ve düşünce adamlarının dilinden süzülmüş derin manaları ihtiva etmektedir. Fennî’nin beyitleri, insanın bu dünya hayatındaki vazifesini ve maksadını izah eder. Hak ve adalete uygun fiillerde bulunmak, gönül yıkmamak ve enaniyetten kaçınmak, insan-ı kâmil olmanın temelidir. Hz. Mevlânâ’nın beyitleri ise, mânevi tekâmül ve fazilet kazanmanın yolunun, Hak erlerinin sohbetlerine katılmaktan geçtiğini beyan eder. Bu beyitler, hayatın hikmeti ve manevi terakki gibi mühim meseleleri ele alarak, insana hem ahlaki hem de derûnî bir yol haritası sunar. Bu beyitler, yalnızca edebi mısralar değil, aynı zamanda hayatın derin manalarını barındıran düşünce hazineleridir.