Tesbitler – islam bilgi arşivi

​Kur’ân-ı Kerîm, sadece manasıyla değil, aynı zamanda lafzının yapısı, ses ahengi ve harflerinin hususiyetleriyle de bir bütündür. Lafız, mananın cesedi ise, ses ve ahenk de o cesede hayat veren ruh gibidir.
​1. Harflerin Sembolik Manaları (Hurûf-i Mukatta’a) ve Ses-Mana İlişkisi
​Yirmi dokuz sûrenin başında yer alan ve “kesik harfler” manasına gelen Hurûf-i Mukatta’a (elif-lâm-mîm, yâ-sîn, hâ-mîm gibi), Kur’ân’ın en esrarlı ve üzerinde en çok tefekkür edilen bahislerinden biridir. Bu harflerin hakiki manasını yalnızca Allah Teâlâ’nın bildiği kabul edilmekle birlikte, müfessirler ve ârifler bu hususta bazı hikmetlere işaret etmişlerdir:
• ​İlâhî bir Şifre ve Anahtar Olmaları: Bu harfler, bulundukları sûrenin muhtevasına dair ilâhî bir şifre, bir anahtar mesabesindedir. Her bir harf, Allah’ın muhtelif isimlerine ve sıfatlarına işaret eden birer semboldür. Mesela, “Elif”in Allah’ın vahdaniyetine, “Lâm”ın O’nun lütfuna ve ilmine, “Mîm”in ise mülküne ve rahmetine işaret ettiği gibi tefsirler yapılmıştır.
• ​Bir Meydan Okuma (Tahaddî) Olmaları: Cenâb-ı Hak, bu harflerle âdeta şöyle demektedir: “İşte bu Kur’ân, sizin de her gün kullandığınız bu elif’lerden, lâm’lardan, mîm’lerden müteşekkildir. Eğer gücünüz yetiyorsa, haydi siz de bu harfleri kullanarak onun bir benzerini meydana getirin!” Bu durum, Kur’ân’ın beşer takatinin fevkinde, ilâhî bir kelâm olduğunun en açık isbatıdır.
• ​Ses-Mana Münasebeti: Kur’ân’da harflerin ses yapısıyla, içinde bulundukları âyetin manası arasında da latîf bir münasebet vardır. Mesela, azap, gazap ve celâl ifade eden âyetlerde genellikle “ق” (kaf), “غ” (ğayn), “ض” (dad) gibi tok ve kalın sesli harfler kullanılırken; rahmet, merhamet ve lütuf ifade eden âyetlerde “س” (sin), “ه” (he), “م” (mim) gibi ince ve yumuşak sesli harflere rastlanır. Bu ses ahengi, mananın sadece akla değil, aynı zamanda ruha ve kalbe de tesir etmesini sağlar.
​2. “İkra’” Emrinin Derûnî Tahlili
​Alak Sûresi’nin ilk âyeti olan “اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ” emri, vahyin başlangıcıdır ve çok katmanlı, derûnî manalar ihtiva eder:
​“Yaratan rabbinin adıyla oku!” (Alak, 96/1)

​Bu emrin muhatabı olan Peygamber Efendimiz’in (s.a.v) okuma yazma bilmeyen (ümmî) bir zât olması, “oku” emrinin sadece yazılı bir metni okumaktan ibaret olmadığının en büyük delilidir. Bu emrin derûnî manaları şöyledir:
• ​Kâinat Kitabını Okumak: “İkra'”, öncelikle varlık kitabını, yani kâinatı okumaya bir davettir. Her bir mahlûk, Allah’ın isim ve sıfatlarını gösteren birer “âyet” veya “kelime” hükmündedir. Bir çiçeğe, bir yıldıza, bir hücreye bakmak ve ondaki sanatı, ilmi, kudreti ve rahmeti “okumak,” “İkra'” emrinin en geniş dairesidir. Bu nazarla bakıldığında, kâinat büyük bir Kur’ân, Kur’ân ise kâinatın tercüme-i ezeliyesidir.
• ​Kendini Okumak: İnsan, “küçük bir âlem”dir. “İkra'” emri, aynı zamanda insanın kendi derûnî yapısını, aczini, fakrını, kendisine verilen istidatları ve ruhî lâtifelerini okuması, yani kendini tanıması için bir çağrıdır. Kendini okuyan, Rabbini de bilir.
• ​Varlığı Mana Haritası Olarak Okumak: Bu emir, varlığa ve hadiselere yüzeysel bir nazarla değil, “Rabbinin adıyla” yani her şeyin O’ndan geldiğini, O’nun ismiyle var olduğunu ve O’na döneceğini bilerek bakmaktır. Bu bakış açısı, her şeyi manalı kılar. Bir yağmur damlası sadece “su” değil, “Rahîm” isminin bir tecellisi; bir şimşek sadece bir tabiat hadisesi değil, “Celâl” ve “Azamet” sıfatlarının bir cilvesi olur.

​3. Kur’ân’daki Musikî, Vezin ve Ritmin Manaya Etkisi
​Kur’ân-ı Kerîm ne şiirdir ne de nesir. Kendine mahsus, eşsiz bir nazmı ve musikîsi vardır. Bu ahenk, mananın ayrılmaz bir parçasıdır ve dinleyenin ruhunda derin tesirler bırakır.
• ​Fâsıla ve Seci: Kur’ân’daki âyet sonlarında bulunan ses uyumuna “fâsıla” denir. Bu fâsılalar, metne hem akıcı bir ritim kazandırır hem de manayı kuvvetlendirir. Özellikle kısa sûrelerde bu durum çok açıktır.
• ​Örnekler:
• ​Rahmân Sûresi: “فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ” (Öyleyken rabbinizin hangi nimetlerini yalanlıyorsunuz?) âyetinin tekrarı, sûre boyunca sayılan nimetlerin insan ve cinlerin ruhuna ve vicdanına nakşedilmesini sağlayan, ilâhî bir nakarat gibidir. Bu tekrar, hem bir ikaz hem de bir şükran davetidir.
• ​Fil Sûresi: Sûredeki kısa ve keskin fâsılalar (fîl, tadlîl, ebâbîl, siccîl), Ebrehe ordusunun helak edilişindeki sür’ati, dehşeti ve ilâhî kudretin kesinliğini hissettirir. Kelimelerin sesi, hadisenin tasvirini canlandırır.
• ​Nâs Sûresi: Sûrenin sonundaki “nâs,” “vesvâs,” “hannâs” kelimelerindeki “s” sesinin tekrarı, şeytanın fısıltısını (vesvese) andıran bir ses yapısı oluşturur. Bu ahenk, sûrenin manası olan “sinsi vesvesecinin şerrinden Allah’a sığınma” temasını fonetik olarak destekler.
• ​İhlâs Sûresi: “Ahad,” “samed,” “lem yelid ve lem yûled” ifadelerindeki tok ve net sesler, Tevhid akidesinin kesinliğini, şüpheye yer bırakmayan mutlak hakikatini ilân eder.
​Netice olarak, Kur’ân-ı Kerîm’de lafız manadan, ses ahenkten ve harf hakikatten ayrı düşünülemez. O, her bir harfi, kelimesi ve âyet sonuyla bir bütün teşkil eden, hem akla hem kalbe hem de ruha aynı anda hitap eden mu’ciz bir kelâmdır.