Islah Kelimesinin Aslı ve Anlamı
- Islah Kelimesinin Aslı ve Anlamı
Islah (إصلاح) kelimesi, s-l-ḥ (ص ل ح) kökünden gelir.
Bu kök, “düzeltmek, barışmak, uyum sağlamak, yararı artırmak, fesadı gidermek” anlamlarını taşır.
Fesad (bozmak, ifsat) kökünün zıddıdır.
Yani ıslah = fesadın zıddıdır.
🔹 2. Kur’ân’da Islah Kavramı
Kur’ân’da “ıslah” kelimesi ve türevleri yaklaşık bir çok yerde geçer.
Bu kullanımlar üç ana kısımda toplanabilir:
🟢 A. Ferdî Düzeyde Islah
Kişinin kendini, imanını, amelini, ahlâkını düzeltmesi anlamına gelir.
Bakara 160:
“Ancak tevbe edenler, hallerini düzeltenler (أصلحوا) ve (gerçeği) açıklayanlar müstesna. İşte onların tevbesini kabul ederim..Çünkü ben, tevbeleri çokça kabul eden ve merhameti bol olanımdır..”
Bu açıdan ıslah, kalp, niyet, amel ve ahlâk bütünlüğünü hedefler.
Bediüzzaman’ın ifadesiyle:
Islah-ı nefs, ıslah-ı âlem için bir mukaddemedir.
Zira nefsini ıslah etmeyen, başkasını ıslah edemez.
Vede kendini ıslah etmeyen, âlemi ıslah edemez.
🟢 B. Toplumsal (İçtimaî) Düzeyde Islah
Toplum içindeki düzeni, adaleti, barışı ve hakkı tesis etmek anlamındadır.
A‘râf 56:
“Islah edildikten sonra yeryüzünde bozgunculuk yapmayın…”
Burada yeryüzü, Allah’ın düzeni (nizâm-ı İlâhî) anlamında olup, insanın zulüm ve fesadıyla bu düzenin bozulmaması istenir.
Hucurât 10:
“Müminler ancak kardeştirler. Öyleyse kardeşlerinizin arasını düzeltin (فَأَصْلِحُوا)…”
Buradaki ıslah, sosyal barışı ve kardeşliği koruma eylemidir.
🟢 C. İlâhî Islah (Allah’ın Kullarını Islah Etmesi)
Allah Teâlâ’nın, kullarının kalplerini, hallerini, nesillerini düzeltmesi anlamındadır.
Ahzâb 71:
“(Allah’a karşı) doğru söz söyleyin ki Allah amellerinizi ıslah etsin (يُصْلِحْ) ve günahlarınızı bağışlasın.”
Tahrîm 4:
“(Ey peygamber’in eşleri!) Eğer siz ikiniz Allah’a tövbe ederseniz, ne iyi. Çünkü kalpleriniz kaydı. Eğer Peygamber’e karşı birbirinize arka çıkarsanız bilin ki Allah onun yardımcısıdır, Cebrail de, salih mü’minler de. Bunlardan sonra melekler de ona arka çıkarlar.”
🔹 3. Muradif (Yakın Anlamlı) Kavramlar
Islah kavramıyla aynı anlam kümesinde bulunan bazı Kur’ânî kelimeler şunlardır:
Kelime – Kök – Anlam – Islah’la İlişkisi
Salâh (صلاح)s-l-ḥDüzgünlük, doğruluk, iyilik hali –
Islah’ın fiil hali; ıslah edilmiş durum
Tezkiye (تزكية)z-k-y – Arındırmak, temizlemek.
Islah’ın kalbî yönü; nefsi temizleme
İnâbe (إنابة)n-w-b -Geri dönmek, Allah’a yönelmek.
Islah’ın niyet yönü – Tevbe (توبة)t-w-b
Pişmanlıkla dönmek.
Islahın başlangıcı.
Islah-ı Zâtü’l-Beyn (إصلاح ذات البين)–Arayı düzeltmek. Toplumsal barışın tesisi
Amel-i Sâlih (عمل صالح)–Salih amel, faydalı iş.
Islahın fiilî sonucu.
🔹 4. Islah – Fesad İlişkisi
Kur’ân’da ıslah, genellikle fesad kavramının zıddı olarak kullanılır:
Bakara 11-12:
“Onlara, ‘Yeryüzünde bozgunculuk yapmayın!’ denildiğinde,
‘Biz ancak ıslah edicileriz (مصلحون)’ derler.
Dikkat edin! Gerçekte onlar bozguncuların ta kendileridir, fakat farkında değildirler.”
Bu ayet, riya, nifak ve siyasî istismar altında yapılan “ıslah” iddialarının aslında “fesad” doğurabileceğini gösterir.
Yani ıslah niyetiyle fesad çıkarmak, en tehlikeli ifsat türüdür.
🔹 5. Genel Açıdan Islah
En büyük ıslah, imanî ve içtimaî olan bir vazifedir:
Özellikle insanın imanını kurtarmak, bütün dünyaya bedel bir vazifedir.
Çünkü bir insanı ıslah eden, bir âlemi ıslah etmiş olur.
Ve yine:
Islah niyetiyle tahripkârane hareket etmek, tahriptir, ıslah değil.
Bozmaktan, düzeltmek değil.
Bu ölçüyle, ıslah:
• Fesadı gideren,
• Hakkı ikame eden,
• Kalpleri barıştıran,
• Allah’ın rızasına uygun düzeltme eylemidir.
🔹 6. Kavramsal Sonuç
Boyut – Islah’ın Anlamı – Kur’ânî Karşılığı.
Ferdi – Nefsini, ahlâkını, imanını düzeltmek.
Bakara 160, Ahzâb 71.
Toplumsal – İnsanlar arasında adalet, barış ve düzen kurmak.
Hucurât 10, A‘râf 56.
İlâhî – Allah’ın kullarını hidayetle düzeltmesi.
Ahzâb 71.
Zıddı – Fesad (bozmak, ifsat etmek)
Bakara 11-12
*****
Bir Kissa:
Hz. Musa kötü birine karşı; Allah onu ıslah etsin, der.
Ertesi gün o adamın öldüğünü duyunca Allah’a; Ya Rabbi ben onun ölmesi için değil, düzelmesi için demiştim deyince, Cenâb-ı Hak cevaben;
Onun ıslahı ölmesiydi, der.
O halde; Islah-ı Nefis ve Hal olanları ve de Allah dilediklerini dilediği gibi ıslah etsin.!
Ne diyelim?
Hazırlayan: Mehmet Özçelik – www.tesbitler.com
08/10/2025
