Arapça’da Gramer Temel
- Arapça’da Gramer Temel
• Arapça’da isimler ya müzekker ya da müennes olarak kullanılır.
➡️ Yani müzekkerlik aslî, müenneslik ise arızîdir. Bu, Arap dilinde “aslolan müzekkerliktir” kaidesiyle özetlenir.
• Gerçek (hakikî) müennes: Anne, kız, kadın gibi doğrudan dişiliğe işaret eden varlıklar.
• Mecazî müennes: Dil kaidesi gereği dişi kabul edilen kelimeler (örneğin: güneş = الشمس, toprak = الأرض).
• Çoğu isim aslî olarak müzekker kabul edilir; müenneslik ancak alâmetle (tâ merbûta, şemsî kullanım, tevkîfî kural) belirlenir.
2. Kur’ân’da Müzekker Kullanımının Genel Sebebi
Kur’ân’da birçok kelime ve kavramın müzekker sigasıyla zikredilmesinin sebepleri:
• Kapsayıcılık
• Müzekker sigası, Arapçada hem erkekleri hem kadınları içine alabilen cinsiyet üstü bir formdur.
• Meselâ:
“يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا” (Ey iman edenler)
Burada “ellezîne” müzekker sigasındadır; fakat hem kadın hem erkek mü’minleri kapsar.
• Aslîlik ve güç vurgusu
• Müzekker, dilde aslî olduğu için Allah Teâlâ’nın kudretini, vahyin umumiliğini, emirlerin bağlayıcılığını ifade eder.
• Müenneslik daha özel ve sınırlı bir kullanımdır.
• İlâhî hitapta üstünlük değil, kuşatıcılık esası
• Yani müzekker siganın seçilmesi erkeğe üstünlük tanımak için değil, dilin umumi kuralı sebebiyledir.
• Kur’ân’da kadınlara özel konularda ayrıca müennes ve dişi ifadeler de geçer (ör. “المؤمنات” – mü’min kadınlar).
•
3. Müzekker Kullanılan Temel Kavramlar• Allah’ın isimleri ve sıfatları → daima müzekker sigayla gelir.
Sebep: İlâhî kudretin kemal ve azametine işaret.
• İnsan toplulukları (nas, mü’minûn, kâfirûn, münafıkûn) → müzekker sigada geçer.
Sebep: Hem erkek hem kadınları içine alan kuşatıcı dil.
• Gaybî hakikatler (azap, sevap, hesap, iman, küfür) → çoğunlukla müzekker açıdan ifade edilir.
Sebep: Cinsiyet üstü, küllî hakikatler olmaları.
• Peygamber hitapları → genellikle müzekker.
Sebep: Risalet makamı gereği “asliyet ve temsil” yönüyle kullanılır.4. Müennesin Özellikle Tercih Edildiği Yerler
Kur’ân’da bazı kelimeler özellikle müennes sigada gelir:
➡️ Bu kullanım, çoğunlukla lütuf, şefkat, doğurganlık, üretkenlik, incelik gibi manaları çağrıştırır. Yani mecazî müennesin seçimi de manevî incelik taşır.
• الأرض (yer/arz) – “arz” kelimesi Arapçada mecazî müennes kabul edilir.
• شمس (güneş) – mecazî müennes.
• نفس (nefs) – müennes.
• رحمة (rahmet) – tâ merbûta sebebiyle müennes.
5. Hikmetler ve İncelikler
• Hitabın umumiliği: Müzekker siganın tercih edilmesi, “Kur’ân’ın evrensel hitabını” sağlar.
✅ Özetle:
• Belağat inceliği: Bazı yerlerde müzekker-müennes farklılığı, ayetin nazmındaki ahenk, vezin ve secî için de önemlidir.
• Tecellî yönü: Kudret ve celâl konuları genellikle müzekker; rahmet ve cemâl konuları müennes lafızlarla ifade edilir.
6. Risale-i Nur’dan Bir Bakış
Bediüzzaman, Kur’ân’daki kelime tercihlerinin “tesadüf değil, tam hikmet ve belâgat ölçüsü” olduğunu sıkça vurgular. Mesela:
• Kur’ân’ın mucizeliği bahsinde, tek bir kelimenin yer değişmesinin manayı nasıl bozacağını izah eder.
• Dolayısıyla müzekker/müennes tercihi de tamamen bu nazm-ı İlâhî’nin bir parçasıdır.
•
• Arapçada müzekkerlik aslî, müenneslik arızîdir.
• Kur’ân’da müzekker siganın tercih edilmesi, üstünlükten değil kapsayıcılık ve asliyetten kaynaklanır.
• Müennes sigalar ise özellikle rahmet, toprak, nefis gibi anlam derinliği taşıyan alanlarda tercih edilmiştir.
• Bu farklılıklar Kur’ân’ın nazmındaki mucizevî dengeyi gösterir.****
📌 Müzekker Kullanılan Kelimelerden Örnekler• اللَّهُ
🔎 Kudret ve celâl yönünü yansıtan müzekker sigada zikredilmiştir.
“اللَّهُ لا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ” (Bakara, 255)
• الَّذِينَ آمَنُوا
“يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ” (Bakara, 183)
🔎 Müzekker sigası hem erkek hem kadın mü’minleri kapsar; evrensel hitap sağlar.
• الْقُرْآنُ
“إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ” (Vâkıa, 77)
🔎 Kur’ân, müzekker sigada “yücelik, azamet ve bağlayıcılık” vurgusuyla gelir.
• عَذَابٌ
“إِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَامًا” (Furkan, 65)
🔎 Azabın ciddiyet ve ağırlığı müzekker kullanımla ifade edilir.
• الْكافرون
“قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ” (Kâfirûn, 1)
🔎 Küfür ehli müzekker sigada zikredilir; kadınları da kapsayan bir topluluk ifadesidir. 📌 Müennes Kullanılan Kelimelerden Örnekler• الأرض (yer)
🔎 Arz, bereket ve doğurganlık yönüyle mecazî müennes kullanılır.
“وَالْأَرْضُ مَدَدْنَاهَا” (Kaf, 7)
• الشمس (güneş)
“وَالشَّمْسُ تَجْرِي لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا” (Yasin, 38)
🔎 Hayat kaynağı oluşu, cemâlî tecellîsiyle müennes olarak zikredilir.
• النفس (nefs)
“وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا” (Şems, 7)
🔎 Nefis, tezkiye ve terbiyeye muhtaç yönüyle müennes gelmiştir.
• الرحمة (rahmet)
“وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ” (A’râf, 156)
🔎 Rahmetin şefkat ve lütuf yönü müennes kalıpla ifade edilir.
• النار (ateş)
“وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ” (Bakara, 24)
🔎 Cehennem ateşi, kuşatıcı ve yakıcı şiddetiyle müennes lafızda zikredilmiştir.
🌟 Netice
• Müzekker kelimeler → Kudret, celâl, hüküm ve evrensel bağlayıcılığı vurgular.
• Müennes kelimeler → Rahmet, bereket, doğurganlık veya kuşatıcı ceza gibi incelikleri ifade eder.*****
1. Arapça’da Müennes Kavramı
• Hakikî müennes: Bizzat kadınlık/dişilik ifade eden kelimeler (امرأة, بنت).
• Mecazî müennes: Tâ merbûta ile biten, çoğul kalıbı gereği veya dilde tevkîfî olarak müennes kabul edilen kelimeler (أرض, شمس, رحمة).
• Kur’ân’da müennes → çoğunlukla mecazî müenneslerdir.2. Müennes Kullanımının Sebepleri
• Lugat kuralı: Arapçada bazı kelimeler tevkîfî olarak müennes kabul edilmiştir. (arz, güneş, ateş gibi)
• Mecazî anlam: Bereket, üretkenlik, doğurganlık, kuşatıcılık gibi yönleri ifade eder.
• Belâgat inceliği: Rahmet, şefkat veya cezanın kuşatıcılığı gibi cemâlî ve celâlî isimleri farklı yönleriyle yansıtır.
• Nazım ahengi: Kur’ân’ın secî ve vezin yapısında müennes siganın özel bir ahenk oluşturması.3. Neden Müzekker Olarak Değil?
• Müzekker dilde aslî ve kapsayıcıdır; güç, kudret ve celâl yönünü ifade eder.
✅ Özet:
• Müennes ise hususîdir; belirli çağrışımlar (bereket, rahmet, kuşatıcılık, ceza) için tercih edilir.
• Yani “arz”ı veya “rahmet”i müzekker söylemek, onların inceliğini, şefkat ve cemâlî yönünü eksiltirdi.
• Müennes sigalar, o kavramın hassas, kuşatıcı veya lütuf/şiddet yüklü özelliğini ortaya çıkarır.
•
5. Risale-i Nur Açısından Bir Bakış
Bediüzzaman, Kur’ân’daki lafız tercihlerinin tamamen hikmet ve belâgat ölçüsüyle olduğunu söyler.
• Meselâ, “arz”ın müennes gelmesi, onun bir “rahmet anası” gibi bütün canlılara beşik oluşuna işaret eder.
• “Dünya”nın müennes oluşu, aldatıcı ve geçici yönünü gösterir.
• “Rahmet”in müennes oluşu, cemâl ve şefkat tecellîsini ön plana çıkarır.
•
• Kur’ân’da müennes kullanılan kelimeler genellikle mecazî müenneslerdir.
• Müenneslik, rahmet, bereket, üretkenlik veya kuşatıcı ceza gibi manaları taşır.
• Müzekker kullanılmamasının sebebi, bu inceliklerin kaybolmaması ve Kur’ân’ın nazmında ahengin korunmasıdır.Hazırlayan: Mehmet Özçelik – www.tesbitler.com
