Rudânî’nin hadis kitabı
Rudânî’nin hadis kitabı “Cem‘u’l-Fevâid min Câmi‘i’l-Usûl ve Mecma‘i’z-Zevâid” isimli derlemedir.
📌 Müellif
Muhammed b. Süleyman er-Rudânî (ö. 1094/1683)
Faslı, Maliki mezhebine mensup, hadis ve fıkıh âlimi. Hadis, kıraat, Arap dili ve tasavvuf sahasında da yetişmiştir. Medine’de uzun süre kalmış, hadis rivayetinde bulunmuş ve talebe yetiştirmiştir.
Kitabın Adı ve Özelliği
Cem‘u’l-Fevâid min Câmi‘i’l-Usûl ve Mecma‘i’z-Zevâid
Temel kaynakları:
- İbnü’l-Esîr’in Câmi‘u’l-Usûl’ü (Kütüb-i Sitte’den derlenmiş hadisleri ihtiva eder).
- Heysemî’nin Mecma‘u’z-Zevâid’i (Musned-i Ahmed, Taberânî’nin Mu‘cem’leri gibi Kütüb-i Sitte dışında kalan büyük hadis kaynaklarından yapılmış bir ihtisar).
👉 Yani Rudânî, bu iki büyük derleme kitabı birleştirmiş, tekrarları ayıklamış, hadisleri konularına göre düzenlemiştir.
🔑 Kitabın Özellikleri
- Kaynakları birleştirme:
Kütüb-i Sitte, Ahmed b. Hanbel’in Müsnedi, Taberânî’nin Mu‘cem’leri gibi temel kaynaklardan seçilen hadisleri tek yerde toplamıştır. - Sistematik düzen:
Hadisler, fıkıh bablarına göre tasnif edilmiştir. Bu, fakihler için kitabı kullanışlı hale getirmiştir. - Tekrar azaltma:
Câmi‘u’l-Usûl ve Mecma‘u’z-Zevâid’deki tekrar hadisler birleştirilmiş, kısa ve faydalı bir metin ortaya konmuştur. - Senet açıklamaları:
Rudânî, genelde hadislerin senedlerini kısaltarak vermiş, râvî zincirini özetlemiş, daha ziyade metinleri aktarmıştır. - Kapsayıcılık:
Hem Kütüb-i Sitte hem de Ahmed b. Hanbel, Taberânî, Bezzâr gibi müsned ve mu‘cemlerde geçen rivayetler bulunduğu için hadis zenginliği geniştir.
📚 Diğer Hadis Kitaplarından Farkı
Kütüb-i Sitte’den farkı:
Onlar müstakil hadis kitaplarıdır (Buhârî, Müslim vb. kendi metoduna göre yazmıştır). Rudânî’nin eseri ise derleme ve ihtisar mahiyetindedir.
Câmi‘u’l-Usûl’den farkı:
İbnü’l-Esîr sadece Kütüb-i Sitte’den hadis toplamıştı. Rudânî buna Heysemî’nin zevâidlerini de ekleyerek daha geniş bir külliyat oluşturmuştur.
Mecma‘u’z-Zevâid’den farkı:
Heysemî sadece Kütüb-i Sitte dışı bazı hadisleri toplamıştı. Rudânî, bunu Kütüb-i Sitte ile birleştirerek daha pratik bir kullanım sağlamıştır.
Fıkhî kullanışlılık:
Rudânî’nin eseri fakihler için daha pratik bir kaynak olmuştur; çünkü dağınık hadisleri tek yerde, konularına göre bulabiliyorlardı.
🌿 Âlimlerin Görüşleri
Hadis uleması:
Rudânî’nin kitabı hadis araştırmacıları için “orta boy bir külliyat” gibi görülmüştür. Kaynaklar arası köprü işlevi gördüğü, derleme kolaylığı sağladığı için övgüyle anılmıştır.
Fakihler:
Fıkıh bablarına göre düzenlenmiş olması sebebiyle fetva veren, fıkhî istinbat yapan âlimler için değerli bir müracaat kitabı kabul edilmiştir.
Zayıf hadis meselesi:
Câmi‘u’l-Usûl ve Mecma‘u’z-Zevâid kaynaklarında olduğu gibi, Rudânî’nin eserinde de sahih, hasen ve zayıf hadisler bir aradadır. Bu sebeple hadislerin hükmünü tayin için ayrıca hadis tenkidine başvurmak gerekir.
Şeyhülislam Zekeriyyâ el-Ensârî, Ali el-Kârî ve son dönem hadis âlimleri, eserin özellikle medrese derslerinde yardımcı kitap olarak faydalı olduğunu belirtmişlerdir.
✨ Sonuç
Rudânî’nin “Cem‘u’l-Fevâid”i, hadis külliyatları arasında:
Kütüb-i Sitte + Zevâid’i birleştiren,
tekrarları azaltan,
fıkıh bablarına göre tasnif edilmiş bir derleme eseridir.
Hadis tarihindeki rolü, geniş bir hadis hazinesini daha pratik ve erişilebilir hale getirmek olmuştur. Fakat ihtiva ettiği rivayetler arasında zayıf hadisler de bulunduğundan, araştırmacının hadis tenkidine müracaat etmesi gerekir.
*****
📖 Cem‘u’l-Fevâid’in Bölüm Yapısı
Rudânî eseri fıkıh bablarına göre tasnif etmiştir. Yani Buhârî, Müslim gibi “Kitâbü’l-İman, Kitâbü’s-Salât…” şeklinde ilerler. Genel yapısı şöyledir:
- Mukaddime
Hadisin fazileti, öğrenmenin önemi, rivayet adabı.
- İman ve İslam Konuları
Kitâbü’l-İmân
Kitâbü’l-İlm (ilim öğrenmenin fazileti, bid‘atler)
- İbadetler
Kitâbü’t-Tahâret (abdest, gusül, teyemmüm)
Kitâbü’s-Salât (namaz, ezan, cemaat, sefer namazı, cuma, bayram)
Kitâbü’z-Zekât
Kitâbü’s-Sıyâm
Kitâbü’l-Hac
- Muamelât (İnsanlar Arası İşler)
Kitâbü’l-Büyû‘ (alışveriş, faiz, hile)
Kitâbü’n-Nikâh
Kitâbü’t-Talâk
Kitâbü’l-Hudûd ve’l-Ukûbât (cezalar)
Kitâbü’l-Cihâd
Kitâbü’l-Akdiye ve’l-Ahkâm (kadılık, yargı işleri)
- Ahlâk ve Zühd
Kitâbü’l-Birr ve’s-Sıla (anne-babaya iyilik, akrabalık)
Kitâbü’l-Âdâb (misafirlik, selamlaşma, güzel ahlâk)
Kitâbü’z-Zühd (dünya sevgisi, takva, tevekkül)
- Dualar ve Zikirler
Kitâbü’d-Da‘avât
Kitâbü’l-Ezkâr (tesbih, dua, sabah-akşam zikirleri)
- Kıyamet, Ahiret ve Akide Konuları
Kitâbü’l-Fiten (ahirzaman fitneleri, Deccal, Mehdi, İsa aleyhisselam)
Kitâbü’r-Rikâk (kalbi yumuşatan hadisler, ölüm, kabir, ahiret)
Kitâbü’s-Sıfât ve’l-İman (Allah’ın sıfatları, kader, iman hakikatleri)
📊 İhtiva Ettiği Hadis Sayısı
Eserde yaklaşık 20.000 civarında hadis yer aldığı belirtilir.
Bunun içinde sahih, hasen ve zayıf rivayetler bulunur.
Tekrarlar büyük ölçüde ayıklandığı için kullanımı daha kolaydır.
🌿 Pratik Önemi
İlmî araştırma: Birçok kaynak arasındaki hadisleri tek kitapta bulma kolaylığı.
Fetva ve fıkıh için: Bab başlıklarına göre düzenlenmiş olması müftüler ve fakihler için kullanımını kolaylaştırır.
Tasavvuf ve vaaz için: Rikâk, zühd, dualar bölümleri vaizler ve sûfîler arasında rağbet görmüştür.
*****
📖 Cem‘u’l-Fevâid – Kitâbü’l-Fiten’den Seçme Hadisler
- Ahirzamanda İman Meselesi
> “Öyle bir zaman gelecek ki, sabah mü’min olan kimse akşam kâfir olarak çıkacak; akşam mü’min olan da sabah kâfir olarak uyanacak. İnsanlar dinlerini dünyalık menfaat karşılığında satacaklar.”
(Mecma‘u’z-Zevâid, Ahmed b. Hanbel, Taberânî kaynaklı; Cem‘u’l-Fevâid’de zikredilir)
📌 İzah: Dinin dünyevî çıkarlar uğruna terk edilmesi, imanın hızla kaybolabileceği fitneli dönemleri anlatır.
- Fitnelerin Çoğalması
> “Kıyamet yaklaşınca fitneler çoğalacak, yalan yayılacak, doğruluk azalacak, akrabalık bağları kesilecek, emanet zayi edilecek.”
(Buhârî, Müslim rivayetleri; Cem‘u’l-Fevâid’de fiten babında)
📌 İzah: Bu rivayet toplum düzenini bozan ahlâkî çözülmeye işaret eder.
- Deccâl Fitnesi
> “Deccâl çıktığında yanında cennet ve cehennem bulunacak; onun cehennemi aslında cennettir, cenneti de aslında cehennemdir.”
(Müslim, Taberânî, Heysemî; Cem‘u’l-Fevâid’de yer alır)
📌 İzah: İnsanların aldatılmasına, hakikatin ters yüz edilmesine işaret eder.
- Mehdi’nin Zuhuru
> “Mehdi benim Ehl-i Beytimdendir. İsmi benim ismim, babasının ismi babamın ismidir. Yeryüzünü zulümle dolduğu gibi adaletle dolduracaktır.”
(Ebu Dâvûd, Tirmizî, Ahmed b. Hanbel; Cem‘u’l-Fevâid’de zikredilir)
📌 İzah: Zulmün arttığı ahirzamanda ilahî adaletin tecellisine vesile olacak bir zâtın geleceğini haber verir.
- İsa Aleyhisselam’ın Nüzûlü
> “İbn-i Meryem (İsa aleyhisselam) aranıza inecek, haçı kıracak, domuzu öldürecek, cizyeyi kaldıracak ve mal öyle çoğalacak ki kimse onu kabul etmeyecek.”
(Buhârî, Müslim; Cem‘u’l-Fevâid’de fiten babında)
📌 İzah: Ahirzamanda İsa aleyhisselam’ın yeryüzüne inmesi ve dini ıslah etmesi bildirilir.
- Büyük Fitne
> “Öyle bir fitne olacak ki, oturan ayakta olandan, ayakta olan yürüyenden, yürüyen koşandan daha hayırlıdır. Kim ona yaklaşırsa helâk olur. Kim bulursa sığınsın.”
(Buhârî, Müslim, Ahmed b. Hanbel; Cem‘u’l-Fevâid’de fiten bölümünde)
📌 İzah: Ahirzamandaki karışıklıkların içine girmenin tehlikesi, selâmetin uzak durmakta olduğu vurgulanır.
🌿 Değerlendirme
Rudânî’nin Kitâbü’l-Fiten bölümü, sahih, hasen ve zayıf rivayetleri bir araya getirir.
Bu bölümde Deccâl, Mehdi, İsa aleyhisselam, Ye’cûc-Me’cûc, kıyamet alametleri, fitneler gibi konular geniş yer tutar.
Günümüz Müslümanları için bu rivayetler, imanı muhafaza etme, fitnelere kapılmama ve sabırla hakka bağlı kalma dersi taşır.
Hazırlayan: Mehmet Özçelik – www.tesbitler.com
