Keşfü’l-Hafâ” hadis kitabı ve özellikleri.
Keşfü’l-Hafâ” hadis kitabı ve özellikleri.
Eserin Adı ve Müellifi
Eserin tam adı: Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs amme’ştehere mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs
Müellifi: İsmâil b. Muhammed el-Aclûnî (ö. 1162/1749), Şam’da yaşamış, hadis ve fıkıh âlimidir.
Özellikleri
- Meşhur sözlerin tahkiki:
Halk arasında hadis olarak meşhur olmuş sözlerin gerçekten hadis olup olmadığını incelemiştir.
Yani “Resûlullah’a isnat edilen” ama kaynağı şüpheli sözlerin durumunu açıklığa kavuşturur.
- Kaynakları gösterme:
Eser, zikrettiği rivayetlerin hangi hadis kitabında geçtiğini, sened durumunu, sahih-zayıf derecesini belirtir.
Bu açıdan bir hadis tenkit ve tahric kitabıdır.
- Alfabetik düzen:
Hadisler alfabetik sırayla düzenlenmiştir. Bu, araştırmacılar için kolaylık sağlar.
- Uyarıcı yönü:
Birçok sözün hadis olmadığını ortaya koyması, ümmeti yanlış nispetlerden korumak için önemlidir.
📚 Diğer Hadis Kitaplarından Farkı
Kütüb-i Sitte gibi eserler doğrudan Resûlullah’ın sahih hadislerini toplamıştır.
Keşfü’l-Hafâ ise, meşhur ama kaynağı zayıf veya uydurma olabilecek sözler üzerine odaklanmıştır.
Bu yönüyle hadis tahrici ve menşei inceleyen ansiklopedik bir eserdir.
Örneğin halk arasında sık duyulan “İlim Çin’de de olsa alınız” veya “Komşusu açken tok yatan bizden değildir” gibi sözlerin hadis kaynaklarındaki yerini araştırır.
📜 Âlimlerin Görüşleri
- Hadis otoriteleri:
Keşfü’l-Hafâ, meşhur hadislerin kaynağını bilmek isteyenler için en temel başvuru kitaplarından sayılır.
Muhaddisler, “zayıf ve mevzû rivayetleri ayırt etmede yol gösterici” olarak görmüşlerdir.
- Fıkıh ve Tasavvuf çevreleri:
Tasavvuf erbabı ve vaizler arasında yaygın olan rivayetlerin kaynağını öğrenmek için başvurmuşlardır.
Böylece sözlerin gerçekten hadis olup olmadığını test etmişlerdir.
- Çağdaş araştırmacılar:
Eser, günümüzde “hadis diye bilinen sözlerin” çoğunun kaynağını göstermek bakımından hâlâ önemini korumaktadır.
İsmail Aclûnî’nin ilmî titizliği övülür.
🔑 Özetle
Keşfü’l-Hafâ, hadis külliyatında “meşhur sözlerin kaynağını araştırma” metoduyla öne çıkan bir çalışmadır.
Diğer hadis kitaplarından farkı, sahih rivayetleri doğrudan toplamak değil, meşhur rivayetlerin tahricini yapmak olmasıdır.
Âlimler nezdinde güvenilir bir başvuru kaynağıdır; özellikle vaizler, hatipler ve tasavvuf ehli için yanlış nispetleri ayıklamada bir mihenk taşı kabul edilir.
*****
📌 Keşfü’l-Hafâ’dan Meşhur Sözler ve Kaynakları
- “İlim Çin’de de olsa alınız.”
Çok meşhur bir sözdür.
Aclûnî, bu rivayetin hadis kitaplarında geçtiğini fakat senedinin zayıf olduğunu belirtir.
Yani tamamen uydurma değil, ama sahih de değildir.
- “Komşusu açken tok yatan bizden değildir.”
Halk arasında çok kullanılan bir rivayettir.
Keşfü’l-Hafâ’ya göre bu hadis sahihtir. Kaynağı: Taberânî, Beyhakî.
Efendimiz (sav) gerçekten ümmetine komşuluk hakkına bu denli önem vermiştir.
- “İşlerin hayırlısı orta olandır.” (Hayru’l-umûr evsatuha)
Vaazlarda sıkça duyulan bir sözdür.
Aclûnî, bu sözün hadis olarak zayıf kaynaklarda geçtiğini kaydeder.
Manası doğru olsa da sahih bir hadis derecesinde değildir.
- “Cennet annelerin ayakları altındadır.”
En çok bilinen sözlerden biridir.
Aclûnî, bunun hadis kaynaklarında geçtiğini, fakat bazı rivayetlerinin zayıf olduğunu belirtir.
Yine de “meşhur” kabul edilmiş, ulema manasını desteklemiştir.
- “İhtilaf ümmetim için rahmettir.”
Tasavvuf ve fıkıh çevrelerinde sıkça kullanılan bir söz.
Aclûnî, bu rivayetin hadis kaynaklarında geçtiğini ama senedinin sağlam olmadığını söyler.
Yani Resûlullah’a nispetinde kesinlik yoktur.
- “Kendini bilen Rabbini bilir.”
Çok yaygın bir söz, özellikle tasavvufta sık duyulur.
Nevevî dedi ki: Nebi’den (s.a.v.) sabit değildir. Fakat, manası sabittir.
Aclûnî, bunun hadis olmadığını, İslâm büyüklerinin sözlerinden biri olduğunu ifade eder.
Yani hikmetli bir söz, ama hadis değil.
- “Çalışan, Allah’ın sevgilisidir.”
Halk arasında çok kullanılır.
Keşfü’l-Hafâ’ya göre bu sözün hadis olduğu sabit değildir, İslâmî manada doğru olsa da hadis diye nakledilmemelidir.
🔑 Genel Değerlendirme
Aclûnî’nin bu eserle en büyük hizmeti:
Halk arasında dilden dile dolaşan sözlerin kaynağını ayırt etmek,
Hangilerinin sahih hadis, hangilerinin zayıf veya uydurma, hangilerinin de aslında sadece hikmetli söz olduğunu ortaya koymaktır.
Hazırlayan: Mehmet Özçelik – www.tesbitler.com
