KAVRAMLAR
KAVRAMLAR
“Kâinat terkiplerindeki intizam, cereyan-ı ahvaldeki nizam, suretlerdeki garabet, nakışlarındaki ziynet, yüksek hikmetler, eşyadaki muhalefet ve mümaselet, camidattaki muavenet, birbirinden uzak olan şeylerdeki tesanüd, hikmet-i âmme, inayet-i tamme, rahmet-i vâsia, rızk-ı âmm, hayatlar, tasarruf, tahvil, tağyir, tanzim, imkân, hudûs, ihtiyaç, zaaf, mevt, cehil, ibadet, tesbihat, daavat ve hâkeza pek çok sıfatlar lisanlarıyla Hâlık-ı Kadîm-i Kadîr’in vücub ve vücuduna ve evsaf-ı kemaliyesine şehadet ettikleri gibi; esma-i hüsnayı tilavet ederek Cenab-ı Hakk’a tesbih ve Kur’an-ı Hakîm’i tefsir ve Resul-i Ekrem’in (asm) ihbaratını tasdik ediyorlar.”
Mesnevî-i Nuriye
******
Burada geçen kavramlar ve sıfatlar tek tek incelendiğinde, hepsinin Allah’ın varlığına (vücub-u vücud) ve kemal sıfatlarına işaret ettiği görülüyor.
- Kâinat terkiplerindeki intizam
Varlıkların bileşimindeki düzen; atomdan hücreye, hücreden organlara, oradan sistemlere ve kâinatın umumuna kadar bir intizam var.
Bu, tesadüf değil, bir İlâhî ölçünün tecellisidir.
- Cereyan-ı ahvaldeki nizam
Olayların akışındaki düzen: gece-gündüz, mevsimler, doğum-ölüm, devinimler.
Bu akış, kaderî bir kanunla cereyan ediyor.
- Suretlerdeki garabet
Her varlığın şekil ve suretindeki şaşırtıcı çeşitlilik.
Aynı topraktan çıkan farklı çiçekler, meyveler, yüzler.
Sanatkâr-ı Hakîm’in mühürleridir.
- Nakışlardaki ziynet
Varlıkların güzellik ve süsleri; kelebek kanadı, yıldızların parıltısı, çiçek desenleri.
Cemîl-i Mutlak’ın tecellileridir.
- Yüksek hikmetler
Her şeyde bir amaç, fayda, gaye bulunması.
Sinekten insana kadar hiçbir şey abes yaratılmamıştır.
- Eşyadaki muhalefet ve mümaselet
Zıtlıklar (gece-gündüz, sıcak-soğuk) ve benzerlikler (canlı türleri arasındaki uyum).
Bu zıtlık ve benzerlikler dengeyi ve kemali gösterir.
- Camidattaki muavenet
Cansızların canlılara yardımı: toprağın bitkiye, güneşin dünyaya, suyun canlılara hizmeti.
Bütün camidat, emir altında birer memur gibidir.
- Birbirinden uzak şeylerdeki tesanüd
Güneşin yeryüzüne, atmosferin canlılara, arının çiçeğe dayanışması.
Her şey birbirine bağlanmış bir zincirin halkasıdır.
- Hikmet-i âmme
Her şeyin fayda vermesi, umumî bir hikmet düzeni içinde yer alması.
İlâhî kanunların küllî tecellisidir.
- İnayet-i tamme
Her şeyin ihtiyacına uygun şekilde yaratılması.
İnsan için göz, kuş için kanat, balık için yüzgeç verilmesi.
- Rahmet-i vâsia
Sonsuz rahmetin tezahürleri: anne şefkati, rızık, mağfiret.
Bu rahmet, varlıkları kuşatır.
- Rızk-ı âmm
Her canlıya rızık verilmesi.
Çekirgeden balinaya kadar her canlının sofrası açılıyor.
- Hayatlar
Hayat, İlâhî kudretin en parlak tecellisi.
Hayat ile cansız maddeler birer sanat eseri olur.
- Tasarruf, tahvil, tağyir, tanzim
Kudretin mahlûkat üzerinde sürekli işlemesi: değiştirme, dönüştürme, düzenleme.
Tohumun ağaç, damlanın insan olması.
- İmkân
Varlıkların yoklukla varlık arasında bulunması.
Bu, Vacibü’l-Vücud’a muhtaçlık işaretidir.
- Hudûs
Sonradan meydana gelmek.
Âlemin kıdemsiz, yani ezelî olmayıp yaratılmış olduğunu ispat eder.
- İhtiyaç
Bütün varlıkların ihtiyaç içinde olması.
İhtiyaç, ganî ve kayyum olan Allah’ı gösterir.
- Zaaf
Canlıların acizliği.
Kuvvetli bir Rabb’e olan ihtiyaçlarını gösterir.
- Mevt
Ölüm, hayatın bir hikmetli neticesi.
Fânilik, baki olan Zât’a işaret eder.
- Cehil
İnsan ve mahlûkatın bilgisizliği.
Buna mukabil, ilim ve hikmet sahibi bir Mürebbi’nin varlığı anlaşılır.
- İbadet, tesbihat, daavat
Varlıkların fiilî olarak ibadeti; kuşların ötüşü, rüzgârın esmesi, nehirlerin akışı birer tesbih.
İnsan ise şuurla ibadet eder.
Bütünlük ve Tevhid Bağlantısı
Bütün bu sıfatlar:
İntizam, nizam, hikmet, ziynet → Allah’ın İlim ve Hikmetini
Muavenet, tesanüd, inayet, rahmet, rızık → Allah’ın Rahmet ve Kudretini
İmkân, hudûs, ihtiyaç, zaaf, mevt → Allah’ın Vacibü’l-Vücud oluşunu
İbadet, tesbihat, davet → Allah’ın Ulûhiyet ve Rubûbiyetini
isbat eder.
Sonuçta kâinat bir bütün olarak Kur’an’ın hakikatlerini tasdik eden bir şehadetnâme hükmündedir. Her şey, Allah’ın varlığına, birliğine ve esmâsının kemaline işaret eden bir ayet gibidir.
*****
Kâinatın Sıfatları ve Tevhid Bağlantısı
Sıfat / Kavram – Delalet Ettiği İlâhî İsim / Sıfat Tevhid Bağı
Terkiplerdeki intizam
Hakîm, Mukaddir –
Tesadüf değil, ölçülü takdir eden bir Yaratıcı var.
Cereyan-ı ahvaldeki nizam Kayyûm, Mukaddir-
Hadiseler kaderî bir kanunla yürür; Allah’ın kudreti olmadan olamaz.
Suretlerdeki garabet (çeşitlilik) Musavvir –
Her bir suret, İlâhî mühürdür; tek elden çıkar.
Nakışlardaki ziynet
Cemîl, Latîf
-Sanat ve güzellik, Cemîl-i Mutlak’ın tecellisidir.
Yüksek hikmetler
Hakîm, Âlim
– Her şey faydalı, gayeli; abes yoktur.
Eşyadaki muhalefet ve mümaselet Hakîm, Mukaddir
– Zıtlık ve benzerlikler, dengeyi kuran tek kudreti gösterir.
Camidattaki muavenet
Rezzâk, Rahmân
– Cansızlar, canlılara hizmet ediyor; bu da emre tâbi olduklarını gösterir.
Birbirinden uzak şeylerde tesanüd Kayyûm, Hafîz
-Güneş-toprak-insan arasındaki dayanışma, tek idarecinin varlığını isbat eder.
Hikmet-i âmme
Hakîm
– Umumî hikmet düzeni, küllî irade sahibini gösterir.
İnayet-i tamme
Latîf, Kerîm
– Her şeye tam lâyık donanım verilmiş; tesadüf mümkün değil.
Rahmet-i vâsia
Rahmân, Rahîm
– Sonsuz rahmet, varlıkları kuşatıyor; şefkatli bir Rabb’i gösterir.
Rızk-ı âmm
Rezzâk
– Tüm canlıların sofraları açılıyor; tek Rezzâk var.
Hayatlar
Muhyî
-Hayat, en parlak kudret mucizesi; Allah’ın dirilten sıfatına delil.
Tasarruf, tahvil, tağyir, tanzim Musahhir, Mukaddir
– Kudret, her şeyi çeviriyor, değiştiriyor, düzenliyor; başka güç yok.
İmkân
Vacibü’l-Vücud
-Mümkün varlık, var olmak için zorunlu bir Yaratıcıya muhtaçtır.
Hudûs (sonradan olmak)
Bâkî, Evvel
– Âlem ezelî değil; ezelî olan ancak Allah’tır.
İhtiyaç
Ganî, Kayyûm
– Her varlık muhtaçtır; ihtiyaçsız bir Rab olmasa yaşayamaz.
Zaaf
Kavî, Aziz
-Acizlik, kudretli bir Sahip’in varlığını ispat eder.
Mevt
Muhyî, Mümît
– Ölüm, hayatı veren ve alan Allah’ı gösterir.
Cehil
Alîm
– Cahil mahlûkat, ilimle düzenleniyor; bu da Alîm-i Mutlak’ın delilidir.
İbadet, tesbihat, davet
Ma’bûd, Mukaddes
-Varlıklar fiilî tesbih eder; insan şuurlu ibadetle bunu ilan eder.
Sonuç
Bütün bu sıfatların diliyle kâinat:
Allah’ın varlığı (vücûb-u vücudunu),
Birliği (tevhidini),
Esmâ-i Hüsnâ’sını,
Kur’an’ın hakikatlerini
teyit ve tasdik ediyor. 🌿
Hazırlayan: Mehmet Özçelik – www.tesbitler.com
