ABBASİ DEVLETİ NASIL YIKILDI
ABBASİ DEVLETİ NASIL YIKILDI
Abbâsîler, 750 yılında Emevîler’i devirerek İslâm dünyasında hâkimiyet kurmuş ve uzun bir dönem (1258 yılına kadar) halifelik makamını ellerinde tutmuşlardır. Ancak zamanla birçok iç ve dış etken Abbâsî Devleti’nin zayıflamasına ve nihayetinde yıkılmasına yol açmıştır.
Abbâsîlerin yıkılış nedenleri siyasi, askerî, sosyal, ekonomik ve dış tehditler açısından sistemli bir bakış açısıyla bakılacak olursa:
📌 1. Merkezi Otoritenin Zayıflaması
Abbâsî halifeleri zamanla gerçek iktidarlarını kaybetti; özellikle vezirler, emîrler ve komutanlar devlet yönetiminde daha etkili hâle geldi.
Özellikle Büveyhoğulları ve Selçuklular gibi güçler dönem dönem halifeyi sadece bir sembol olarak bıraktı.
Halifelik makamı manevî bir otoriteye dönüşürken, gerçek idare bölgesel güçlerin eline geçti.
📌 2. İç İsyanlar ve Mezhep Kavgaları
Şiîler, Abbâsî yönetimini gayrimeşru görerek isyanlar çıkardı. Özellikle Fâtımîler, Abbâsî otoritesine meydan okudu.
Zenc İsyanı, Karmatîler gibi hareketler hem ekonomik hem askerî anlamda devleti yıprattı.
Bu isyanlar halkın devlete olan güvenini sarstı ve sürekli iç karışıklıklar yaşanmasına neden oldu.
📌 3. Türk ve Dış Unsurların Etkisi
Abbâsîler, orduyu güçlendirmek için Türk asıllı askerleri kullanmaya başladı. Bu askerî sınıf zamanla sarayda etkinlik kazandı.
Özellikle Samarra döneminde Türk askerlerin kontrolü artmış, halifeler onların baskısı altına girmiştir.
Bu durum devletin yönetim istikrarını bozmuş, halifeler saray entrikalarına kurban gitmiştir.
📌 4. Ekonomik Çöküş ve Mali Zorluklar
Sürekli savaşlar, isyanlar ve dış tehditler ekonomiyi zayıflattı.
Vergi gelirleri azaldı, ticaret yolları güvensiz hale geldi.
Basra ve Bağdat gibi ticaret merkezleri eski canlılığını yitirince devlet mali yönden çöküşe geçti.
📌 5. Farklı Hanedanların Güç Kazanması
Abbâsîler döneminde Endülüs Emevîleri, Fâtımîler, Büveyhîler, Tolunoğulları, İhşîdîler, Samanoğulları, Gazneliler, Selçuklular gibi hanedanlar ortaya çıktı.
Bu hanedanlar kendi bölgelerinde bağımsız hareket etmeye başladılar ve halifeye sadece sembolik bağlılık gösterdiler.
Bu bölünme Abbâsîleri sadece Bağdat ve çevresiyle sınırlı bir güce indirdi.
📌 6. Haçlı Seferleri ve Dış Saldırılar
- ve 12. yüzyıllarda gelen Haçlılar, İslâm dünyasının birlik içinde olmasını zorunlu hâle getirmişti.
Ancak Abbâsî halifeleri bu birlikten yoksundu. Haçlılara karşı etkin bir direniş gösteremediler.
📌 7. Moğol İstilası (Yıkılışın Asıl Sebebi)
1258 yılında Hülagû Han komutasındaki Moğollar, Bağdat’ı işgal etti.
Abbâsî Halifesi el-Mu’tasım-Billâh, katledildi.
Bağdat yakılıp yıkıldı, milyonlarca insan öldürüldü, kütüphaneler yakıldı (özellikle Beytü’l-Hikme).
Bu saldırı, Abbâsîlerin fiilen sonu oldu.
📌 8. İlmi ve Manevî Gerileme
İlk dönemlerde çok ileri olan ilim, düşünce ve kültür faaliyetleri zamanla yavaşladı.
İslâm dünyasında ictihad kapısı kapandı, taklitçilik yayıldı.
İlmi ilerleme ve siyasî gelişme durunca, toplum kendini savunma gücünü de kaybetti.
🧩 Özetle
> Abbâsîlerin yıkılışına yol açan nedenler şunlardır:
Merkezi otoritenin zayıflaması
İç isyanlar ve mezhep çatışmaları
Askerî gücün saray entrikalarına karışması
Ekonomik dar boğaz
Bölgesel hanedanların bağımsızlaşması
Haçlı seferleri ve dış tehditler
Moğol istilasıyla Bağdat’ın yıkılması
📚 Not:
Abbâsî halifeliği 1258’de Bağdat’ta sona erse de, halifelik kurumu Memlûklar döneminde Kahire’ye taşınarak sembolik olarak devam ettirilmiştir.
1517 yılında Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sonrası halifelik Osmanlı’ya geçmiştir.
Hazırlayan: Mehmet Özçelik – www.tesbitler.com
