Tesbitler – islam bilgi arşivi

Ana Şii Mezhepleri ve Fıkıh Yaklaşımları

1. İmamiye (Caferiyye) Mezhebi

Tanım: Şii mezheplerinin en büyük ve en etkili grubudur. On İki İmam (İsnâ Aşeriyye) inancına dayanır ve günümüzde İran, Irak, Azerbaycan gibi ülkelerde yaygındır.

Fıkıh Yaklaşımı:

Deliller: Kur’an, Sünnet (Hz. Peygamber ve Ehlibeyt imamlarının sünneti), icma ve akıl. Akıl, diğer Şii mezheplerine kıyasla daha fazla ön plana çıkarılır.

Usul: Usul-i Fıkh (fıkıh usulü) çalışmaları gelişmiştir. Örneğin, “istihsan” ve “istislah” yerine “akıl” temel delil olarak kabul edilir.

Taklit: Günümüzde, Şii fıkhında yaşayan bir müçtehidi taklit etmek esastır. Müçtehitler (merciler), halkın dini hayatını yönlendiren önemli otoriteler olarak kabul edilir.

Uygulamalar: Namazda ellerin yan tarafa salınması, mut’a nikâhının helal kabul edilmesi, bazı temizlik ve abdest detayları gibi konularda farklılıklar vardır.

2. İsmailiyye Mezhebi

Tanım: Yedinci İmam olarak İmam Cafer es-Sadık’ın oğlu İsmail’i kabul eden Şii mezhebidir. Farklı gruplara ayrılmıştır (örneğin Nizarîler, Musta’lîler). Günümüzde küçük bir topluluk olarak varlıklarını sürdürürler.

Fıkıh Yaklaşımı:

İsmaililer, imametle bağlantılı olarak fıkhı daha esnek bir şekilde ele alırlar. Batınîlik (derin anlam arayışı) sebebiyle zahirî hükümlerden çok manevi boyuta önem verirler.
Deliller arasında imamların sözleri önemli bir yer tutar ve fıkhî meselelerde genel halka göre daha az ayrıntıya girerler.

3. Zeydiyye Mezhebi

Tanım: Beşinci İmam olarak İmam Zeyd bin Ali’yi kabul eden Şii mezhebidir. Günümüzde özellikle Yemen’de yaygındır.

Fıkıh Yaklaşımı:

Zeydilik, diğer Şii mezheplerine göre Sünni mezheplere daha yakındır. Özellikle Hanefi fıkhından etkilenmiştir.

Deliller olarak Kur’an, Sünnet ve sahabenin icmaını kabul ederler. İmamların görüşleri ise bu delillerden sonra gelir.

Zeydiye, mut’a nikâhını reddeder ve bazı ibadet uygulamalarında Sünni metotlara daha yakındır.

4. Nusayriler (Aleviler/Alavîler)

Tanım: İmamet inancına dayanan ve İmam Cafer es-Sadık’ın görüşlerini temel alan, ancak zamanla farklılaşan bir gruptur. Özellikle Suriye, Türkiye ve Lübnan’da bulunurlar.

Fıkıh Yaklaşımı:

Geleneksel Şii fıkhından farklı bir yol izlerler. Daha çok sembolik ve mistik bir yaklaşım benimsenmiştir.

Fıkıh konularında çok detaylı kurallar yerine genel dini ve ahlaki çerçeve ön plandadır.

Şii Fıkhının Temel Özellikleri

1. Ehlibeyt Merkezliliği: Şii fıkhı, Ehlibeyt imamlarının hadis ve fetvalarını Kur’an ve Sünnet kadar önemli bir kaynak olarak kabul eder.

2. İmamın Otoritesi: İmamlar, masum kabul edildiği için onların görüşleri bağlayıcıdır.

3. Akıl ve İçtihat: İmamiye mezhebinde aklın ve içtihadın önemi büyüktür. Günümüzde müçtehitlere bağlılık (taklit) esas alınır.

4. Farklılıklar: Mut’a nikâhı, temizlik ve ibadet gibi konularda Sünni mezheplerden belirgin farklılıklar görülür.

Sonuç

Ahkâm-ı Hamse’nin Kategorileri

1. Farz (Vâcip):
Yapılması kesin delillerle emredilen ve yapılmadığında ceza gerektiren fiillerdir. Farz, “Farz-ı Ayn” (her Müslümanın bireysel olarak yapması gereken ibadetler, örneğin namaz, oruç) ve “Farz-ı Kifâye” (bir grubun yapmasıyla diğerlerinden sorumluluğun düştüğü ibadetler, örneğin cenaze namazı) olarak ikiye ayrılır.

2. Mendup (Sünnet/Müstehab):
Yapılması teşvik edilen, sevap kazandıran ancak yapılmaması durumunda günah olmayan fiillerdir. Sünnet, Hz. Peygamber’in uygulamalarıyla sabit olan ve farz kadar bağlayıcı olmayan hükümlerdir. Örneğin, nafile namazlar ve selam vermek mendup olarak değerlendirilir.

3. Mubah:
Yapılması veya yapılmaması dinen serbest bırakılan, herhangi bir sevap veya günah gerektirmeyen fiillerdir. Mubah olan şeyler, niyete göre sevap veya günah kazanabilir. Örneğin, yemek yemek veya uyumak, mubah olarak değerlendirilebilir.

4. Haram:
Yapılması kesin delillerle yasaklanmış ve yapılması durumunda ceza gerektiren fiillerdir. Örneğin, zina, içki içmek, adam öldürmek gibi fiiller haramdır.

5. Mehruh:
Yapılmaması teşvik edilen, yapılması durumunda günah olmayan ancak sevap kaybına yol açan fiillerdir. Mekruh, “Tahrimen Mekruh” (harama yakın, kesin delil olmamakla birlikte yasaklanan fiiller) ve “Tenzihen Mekruh” (helale daha yakın, yapılması hoş görülmeyen fiiller) olarak ikiye ayrılır.

Ahkâm-ı Hamse’nin Önemi

Bilinçli İbadet: Müslümanlar, bu beş temel hükme göre fiillerini değerlendirebilir ve hayatlarını şer‘î ölçülere uygun bir şekilde düzenleyebilir.

Amellerin Sorumluluğu: Hangi fiillerin zorunlu, yasak, serbest veya teşvik edildiğini bilmek, kişisel ve toplumsal sorumluluk bilinci oluşturur.

Niyetin Rolü: Özellikle mubah fiillerde, niyetin ahkâm üzerindeki etkisi büyüktür. Mubah bir fiil, Allah rızası için yapıldığında sevap kazanılabilir.