Tesbitler – islam bilgi arşivi

VİCDAN VE RUHUN 4 UNSURU[1]

“Vicdanın anâsır-ı erbaası ve ruhun dört havassı olan “irade, zihin, his, lâtife-i Rabbaniye” her birinin bir gayetü’l-gàyâtı var:

İradenin ibadetullahtır. Zihnin, mârifetullahtır. Hissin, muhabbetullahtır. Lâtifenin, müşahedetullahtır. Takvâ denilen ibadet-i kâmile, dördünü tazammun eder. Şeriat, şunları hem tenmiye, hem tehzip, hem bu gayetü’l-gàyâta sevk eder.”[2]

Özellikle şu konular üzerinde daha detaylı bilgi alabilirsiniz:
* İnsan nefsinin yapısı.
* Marifetullah.
* Muhabbetullah.
* Müşahede.
* Takva ve ibadetin ilişkisi.
* Şeriatın rolü.

VİCDAN

İslami tanımla vicdan nedir, Kuran ve Hadislerde nasıl ifade edilir?

İslami Tanımda Vicdan ve Kuran-ı Kerim ile Hadislerde İfadesi

Vicdan, İslam dininde insanın fıtratında var olan, doğruyu yanlıştan ayırt etmesini sağlayan, iç ses olarak da adlandırılan bir kavramdır. Vicdan, insanın kendi nefsini muhasebe etmesi, yaptığı işlerin sonuçlarını değerlendirmesi ve Allah’a karşı sorumluluk bilincini taşıması noktasında önemli bir rol oynar.

Kuran-ı Kerim’de Vicdan

Kuran-ı Kerim’de vicdan açıkça zikredilmese de, birçok ayette vicdanın işleyişi ve önemine işaret eden ifadeler yer alır. Özellikle insanın kendi nefsini sorgulaması, yaptığı işlerden sorumlu tutulacağı, iyilik ve kötülüğün farkında olması gibi konular vicdanın işleyişi ile yakından ilgilidir.

• Nefsin muhasebesi: Kuran’da birçok ayette insanın kendi nefsini muhasebe etmesi, yaptığı işleri değerlendirmesi ve Allah’a karşı sorumlu tutulacağı vurgulanır. Bu durum, vicdanın temel işlevi olan doğruyu yanlıştan ayırma ve kişinin kendi davranışlarını değerlendirme yeteneği ile doğrudan ilişkilidir.
• İyilik ve kötülüğün farkında olma: Kuran’da iyilik ve kötülüğün açıkça belirtilmesi ve insanların bu farkındalıkla hareket etmeleri istenmesi, vicdanın temel görevi olan doğruyu yanlıştan ayırma yeteneği ile bağlantılıdır.
• Kalbin şahitliği: Kuran’da kalbin şahitliği konusu sıklıkla geçer. Kalp, vicdanın yerleşik olduğu bir organdır ve insanın yaptığı her işten haberdardır. Kıyamet gününde kalplerin şahitliği, vicdanın insanın aleyhine veya lehine delil olarak kullanılacağını gösterir.

Hadislerde Vicdan

Hadislerde de vicdanın önemi vurgulanır. Peygamber Efendimiz (sav), birçok hadisinde vicdanın temizliğinin önemine dikkat çekmiş, müminlerin vicdanlarının rahat olması gerektiğini belirtmiştir.

• Vicdanın temizliği: Peygamber Efendimiz (sav), vicdanın temizliğinin İslam’ın temel şartlarından biri olduğunu belirtmiştir. Vicdanı kirleten günahların affedilmesi için tövbe edilmesi gerektiğini vurgulamıştır.
• Vicdanın rahatlığı: Peygamber Efendimiz (sav), müminlerin vicdanlarının rahat olması gerektiğini, günah işleyen bir kişinin vicdanının rahat edemeyeceğini söylemiştir.
• İç ses: Peygamber Efendimiz (sav), vicdanı iç ses olarak tanımlamış ve insanların bu sese kulak vermeleri gerektiğini belirtmiştir.

Sonuç

İslam dininde vicdan, insanın fıtratında var olan, doğruyu yanlıştan ayırt etmesini sağlayan önemli bir kavramdır. Kuran-ı Kerim ve hadislerde vicdanın işleyişi ve önemi birçok ayet ve hadisle açıklanmıştır. Vicdan, insanın kendi nefsini muhasebe etmesi, yaptığı işlerin sonuçlarını değerlendirmesi ve Allah’a karşı sorumluluk bilincini taşıması noktasında önemli bir rol oynar.

Özetle, İslam’a göre vicdan, insanın iç sesidir ve doğruyu yanlıştan ayırt etmesine yardımcı olur. Kuran ve hadisler, vicdanın temizliğinin önemini vurgulayarak, müminlerin vicdanlarının rahat olması gerektiğini belirtir.

****************   

İslam alimleri vicdanı nasıl tanımlarlar?

İslam Alimlerine Göre Vicdan

İslam alimleri, vicdanı farklı açılardan ele almış ve bu konuda çeşitli tanımlar yapmışlardır. Ancak genel olarak vicdan, İslam alimlerine göre;

• Fıtrattan gelen bir özellik: İnsanların doğuştan sahip olduğu, Allah tarafından verilmiş bir özelliktir.
• Doğruyu yanlıştan ayırt etme yetisi: İnsanın iç sesidir ve yaptığı işlerin doğru veya yanlış olup olmadığını anlamaya yardımcı olur.
• Allah’a karşı sorumluluk bilinci: İnsanın yaptığı her işten Allah’a karşı sorumlu olduğunu hatırlatan bir içsel mekanizmadır.
• Kalbin aynası: Kalbin durumunu yansıtan bir ayna gibidir. Kalp temizse vicdan da temiz olur, kalp kirlenirse vicdan da kirlenir.

Bazı İslam alimlerinin vicdan hakkındaki görüşlerine örnekler:

• İmam Gazali: Vicdanı, insanın kendi nefsini muhasebe etmesi, yaptığı işleri değerlendirmesi ve Allah’a karşı sorumluluk bilincini taşıması noktasında önemli bir rol oynayan bir içsel mekanizma olarak görmüştür.
• İmam-ı Rabbani: Vicdanı, insanın fıtratında var olan, doğruyu yanlıştan ayırt etmesini sağlayan, iç ses olarak da adlandırılan bir kavram olarak tanımlamıştır.
• Maturidi Ehl-i Sünnet: Vicdanı, akıl ile birlikte çalışan ve insanın doğruyu yanlıştan ayırmasını sağlayan bir yetenek olarak görmüştür.

Vicdanın önemi İslam alimleri tarafından şu şekilde vurgulanır:

• İmanın bir gereği: Vicdanı temiz tutmak, imanın temel şartlarından biridir.
• Amel-i salih için gerekli: İyi amellerin kabul edilmesi için vicdanın temiz olması şarttır.
• Toplumsal huzur için gerekli: Vicdanlı bireyler, toplumda huzur ve güven ortamının oluşmasına katkı sağlarlar.

Özetle, İslam alimlerine göre vicdan, insanın fıtratında var olan, doğruyu yanlıştan ayırt etmesini sağlayan, Allah’a karşı sorumluluk bilincini taşıyan ve kalbin aynası olan bir içsel mekanizmadır. Vicdanın temizliği, İslam dininde büyük önem taşımaktadır.

MEHMET ÖZÇELİK

13-09-2024

[1] https://www.youtube.com/watch?v=-f53qNwFNgg&t=96s

[2] Hutbe-i Şamiye. Sh. 143.