OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİ RUS İLİŞKİLERİ
OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİ RUS İLİŞKİLERİ
-“ İngiltere ve Avusturya elçilerinin; Katoliklerin Papa’ya bağlı oluşları gibi Ermenilerin de İstanbul’daki Ermeni Patrikliği’nden koparılarak Ermeni milleti tarafından dinî otorite olarak kabul edilen Üçkilise Patriği’ne (Eçmiyazin Katogikosu’na) bağlanmasıı amacıyla Üçkilise’den İzmit’e bir papaz gönderildiğini,
bunun Ermenilerin Rusya’nın tabiiyeti altına girmesine yol açacağını, kendilerinin ise bu durum karşısında sessiz kalamayacaklarını bildirerek Osmanlı Devleti’nden buna karşı tedbir almasını istemeleri üzerine yapılan tahkikat sonucunda böyle bir durumun tesbit edilemediği”[1]
-“ Rusya tarafından kaçırılarak hapsedilen Üçkilise Ermeni murahhasasının kurtarılması için Bayezid Ordu Kumandanlığınca yapılan teşebbüslerden herhangi bir sonuç alınamadığı”[2]
-“ Bitlis Valiliğince sorgulanan Ermeni Vartan’ın konuşmaması üzerine, hapishanede ajan olarak kullanılan bir kişiye Rusya’nın Van konsolosunun kendisine vaad ettiği bin lira karşılığında hizmet verdiğini ifade ettiği”[3]
-“ Rusya sınırında Ermenilerin yerleşik olduğu bazı köylerde halka Rus memurlar tarafından silah verildiğinin Dördüncü Ordu Müşiriyeti’nden bildirilmesi üzerine durumun bölgedeki şehbenderliğe sorularak alınacak bilgilerin iletilmesinin Sadâret tarafından istendiği”[4]
-“ Rusya’nın Kars tarafındaki ordusunun askerlerinden olup Erzurum’a kaçan ve orada Müslüman olan Yovan adlı şahsın, Rusya’ya giden Ermenilerin Rus ordusunda askerî eğitim gördüklerini bildirdiği”[5]
-“ İstanbul’da Ermeni komitesi tarafından öldürülen Haçik’in üzerinde çıkan evraktaki mührün Rus uyruklu Agop Arakelof”a ait olduğunun anlaşılması üzerine Arakelof’un yakalanması ve odasındaki mührün alınması için Rusya Büyükelçiliği’nden istenen tercümanın kasıtlı olarak geç gönderildiği ve mührün tesliminde de zorluklar çıkarıldığından iki ülke arasındaki dostluk ilişkilerinin devamı için Büyükelçi Nelidoff’un yerine daha uyumlu birinin görevlendirilmesi konusunun Rusya Dışişleri Bakanı Giers’e iletilmesi”[6]
-“ Ermeniler tarafından Eçmiyazin Kilisesi’nde toplanan paranın büyük bir kısmının silah almak üzere İngiltere’ye gönderildiği ve İran veya Rusya yoluyla Tiflis’e nakledileceği haber verilen bu silahlar Tiflis’e geldiği zaman toplatılması hususunda Rus Hükümeti tarafından memurlara emir verildiğine dair istihbarat alındığı”[7]
-“ Karışıklık esnasında Osmanlı Bankası dahilinde yaralanan Ermenilerin Şişli’deki Rusya Hastanesi’ne yatırıldıkları ve Rusya büyükelçisi ile tercümanının tütün ve harçlık vererek tedavilerinin dikkatli yapılması hususunda tembihlerde bulundukları, büyükelçi tarafından yaralıların on beş gün içinde iyileşerek Malta’ya gönderilecekleri açıklamasının yapıldığı, Büyükelçilik Tercümanı Maksimof’un da iki günde bir Ermenileri ziyaret ettiği”[8]
-“ Dersaâdet’te bazı bombalama eylemlerine katılan Ermenilerin Rusya sınırından geldikleri ve bu eylemlerin Rusya’nın teşvikiyle olduğuna dair İngilizler ve İranlılar tarafından söylentiler yayıldığından Rusya Hükümeti tarafından basın ve sair yollarla tekzip için Petersburg Sefâreti tarafından girişimlerde bulunulması”[9]
********************
OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİ RUS İLİŞKİLERİ-2-
-“Rusya’nın Çolaklı köyünde toplanan 150 kadar Ermeni’nin kordonları ve Müslüman köylerini basacaklarının haber alındığı”[10]
-“Ermenilerin Rusya’nın Sithan sınır kapısı yakınında bulunan Sarıaçı depolarına silah ve cephane getirdikleri, Sithan ile civarındaki köylerde serbestçe dolaşan Laz kıyafetindeki Ermenilere Rus memurlar tarafından müdahale edilmediği ve Tiflis’ten Aleksandropol’e (Gümrü) çok sayıda Dragon atlısının geldiği”[11]
-“Rusya’nın Kars, Kağızman ve Tiflis ile Osmanlı sınırına yakın Karakurt mevkiindeki köylerde serbestçe dolaşan Ermeni çetelerine Rus Hükümeti tarafından müdahale edilmediği / Pasinler ile Karakilise’nin karşı tarafında Rus sınırındaki Ermeni köylerinde 40-50 kişilik Ermeni çetelerinin bulunduğu”[12]
-“Kars ve Tiflis şehbenderlerinden, Osmanlı sınırına yakın Başköy ve Armutlu ile diğer Rus köylerine gelen Ermenilerin Rus memurları tarafından iskân için Kars ve Tiflis havalisine gönderildiklerine ilişkin malumatın bildirilmesinin istendiği”[13]
-“Ermenilerin Osmanlı topraklarında karışıklık çıkarmak amacıyla Kars, Soğanlı ve Kızılkilise civarında bir takım hazırlıklar yapmakta oldukları, ülkeye sokmak üzere bomba hazırladıkları ve kendilerine hudutta bulunan Ermeni asıllı Rus memurlarından birinin göz yumduğu Kars Şehbenderliği ile Erzurum Vilayeti’nden bildirildiğinden gerekli tedbirlerin alınması hususunda Dahiliye Nezâretince ilgili vilayetlere tebligatta bulunulması”[14]
-“Rusya’daki karışıklıklardan istifade ederek İran’a geçip Osmanlı topraklarına tecavüz etme niyetinde olan Ermenilere müsaade edilmemesi hususunda İran Hükümeti nezdinde gerekli teşebbüslerde bulunulduğu”[15]
***************************
Ruslar ermenileri Abd ve batı da kürtleri tahrik edip isyana teşvik ediyor, destekliyor, her türlü maddi manevi yardımı yapıyor.
“Rusya’da bulunan ve baskılardan dolayı Osmanlı Devleti’ne dönmek isteyen Ermenilerin büyük bir bölümünün fesat erbabından oldukları için söz konusu taleplerinin kabulü mümkün olmadığından sınırda tedbirler alınması gerektiği”[16]
-“ Erzurum vilayetinde bazı Ermenilerin Erzurum Rusya konsolosunun teşvikiyle mezhep ve tâbiiyetlerini değiştirmeye çalıştıkları / İngiltere ile Rusya arasında anlaşma sağlandığı ve Rusya’nın Erzurum bölgesindeki Ermenileri isyana teşvik ettiği”[17]
-“ Erzurum Rusya başkonsolosunun bazı Ermeni köylülerini Osmanlı vatandaşlığından çıkmaları konusunda teşvik ettiği, Bitlis vilayetindeki Rusya konsolosunun vatandaşlık talebinde bulunan Ermenileri kaydedip hane başına para verdiği ve Vilayet Umur-ı Ecnebiye Müdürü Hekimyan’ın da bu işlerle uğraştığı”[18]
-“ Muş’ta Ermeni Murahhasa Vekili Goriun ile Rusya konsolosu önderliğinde yeni bir karışıklık hedeflendiği, Erzurum, Bitlis ve Van vilâyetlerinde Ermenilerin Rusya’ya göçeceklerinin Rusya konsolosu tarafından bildirildiği, Van’da 160 kadar silahlı Ermeni fedainin bulunduğu, Ermenilerin kendilerine haksızlık yapıldığı iddialarının tamamen asılsız olduğu, son on yıl içerisinde pasaportsuz olarak diğer ülkelere giden Ermenilere firarî statüsüyle muamele edilip kanunların gereği yapıldığı halde konsolos ve diğer yabancı görevlilerin kışkırtmaları ile Ermenilerin inatçı ve şımarık tavırları sebebiyle işlerin bir türlü sonuçlanamadığı”[19]
-“ Muş Ovası’ndaki Ermeni köylerinde gizlenen ve Osmanlı ordusunun takibatı neticesinde Sason taraflarındaki dağlara kaçmış olan Ermeni çete mensuplarından bir kısmının Muş’a gelen Rus konsolosunun teşvikiyle Van taraflarına gittikleri ve yine söz konusu konsolosun bu bölgedeki Ermenileri Rusya’ya firar hususunda teşvik ettiği”[20]
-“ İran’daki Ermeni fedailerine Osmanlı ülkesinde karışıklık çıkarmaları için Rusya tarafından silah verildiği ve her türlü masrafları Rusya Hükümeti tarafından karşılanmak üzere bazı çete reisleriyle anlaşma yapıldığı”[21]
-“ Rusların Rumiye ve Tebriz’de birçok silah ve cephanesinin bulunduğu ve Osmanlı Devleti ile Rusya arasında çıkabilecek bir savaşta Van’a hücum etmek üzere Selmas çevresinde 2.000 Ermeni’nin toplandığının güvenilir kaynaklardan haber alındığı”[22]
-“ Muş’tan Kafkasya’ya geçen Ermeni komitelerinin Rusya’dan çok sayıda tüfek getirdiklerinin Umum Erkân-ı Harbiye Dairesi’nden bildirildiği”[23]
-“ Rusların Kafkasya’ya komşu Osmanlı vilayetlerini ele geçirmek maksadıyla Erzurum, Van, Bitlis ve Bayezid’deki Rus konsoloslukları ve fennî araştırmalar yapmak bahanesiyle Bayezid’e gelen üç Rus profesör aracılığıyla bu vilayetlerde karışıklık çıkarmaya çalıştıkları ve askerî hazırlıklarda bulunduklar / Van’daki Ermenilerin
Ruslar tarafından ihtilâle teşvik edildiği, bu bahaneyle Van vilayetine asker sevk edilmek istendiği, Rusya’nın Van, Hoy ve Rumiye konsoloslarının Ermenileri kışkırtarak Osmanlı sınırı civarında karışıklık çıkarmak için onlarla birlikte çalıştıkları, Van ile Rumiye arasında ticaret maksadıyla gidip gelen Vanlı Ermenak’ın Ruslara
hizmet ettiğinin anlaşıldığı”[24]
-“ Rusya’dan Anadolu’ya bazı Ermeni ihtilâlcilerin gönderileceği / Rusya Hükümeti’nin yapılan ıslahatları akamete uğratmak için girişimlerde bulunmak düşüncesinde olduğu ve bunun için de bazı hazırlıklara teşebbüs ettiği”[25]
-“ Anadolu’da birçok cinayet işledikten sonra Varna’ya iltica eden Zeytunlu Antranik’in çeteler oluşturmak maksadıyla Kafkasya’ya gönderilmek üzere Rus Hükümeti tarafından davet edildiği”[26]
-“ Kars ve Ardahan civarında yerli Ermenilerce katledilen Müslüman erkeklerin sayısının 30.000’e ulaştığı, Ruslara esir düşüp muhafazası Ermenilere verilen Osmanlı askerlerine yönelik kötü muamele ve adam öldürme gibi uluslararası hukuk kurallarına aykırı davranışlar hakkında diplomatik girişimlerde bulunulduğu”[27]
-“ Ermenilerin Ruslar tarafından organize edilerek Osmanlı Devleti’ne karşı savaşmak için cepheye sevk edildikleri”[28]
-“ Rusya Hükümeti’nin Kafkasyalı bazı Ermenilere Müslüman pasaportu vererek Osmanlı ülkesine gönderme teşebbüsünde bulunduğunun haber alınması üzerine Rusya’dan gelecek olanların Müslüman olup olmadıklarının ve davranışlarının sıkı bir biçimde kontrol edilerek kimliği belirsiz ve Ermeni oldukları anlaşılan kişilerin sahte
pasaportla girişlerine izin verilmemesi gerektiğinin ilgililere bildirildiği”[29]
-“ Van vilâyetine bağlı Hoşab kazası dahilindeki aşiretlere Ermeni çetelerinin taarruzda bulunarak çok sayıda Müslümanı katlettikleri ve Ermenilerin bu katliâmlarına Rus askerlerinin de 2 top ve 200 kadar askerle yardımcı oldukları”[30]
-“ Ermeni çeteleri ile Rus askerlerinin Van’ın Hoşab kazasındaki aşiretlere saldırdığının haber alınması üzerine durumun İstanbul’da bulunan Müttefik ve tarafsız devletlerin büyükelçileri nezdinde protesto edildiği”[31]
-“ Erzincan’dan kaçarak Dersim yoluyla gelen Müslüman ahalinin, Rusların Erzincan’da bulunan Müslüman ahaliyi Ermeni komitelerine teslim ederek öldürttükleri ve mallarını yağmaladıklarını haber vermeleri üzerine söz konusu mezâlimin önünün alınması için gerekli teşebbüslerde bulunulması”[32]
-“ Rusya’nın Bayburt’u işgalinden kurtuluşuna kadar birçok mahalle ve köyde Ermenilerin Müslümanları öldürdükleri, kadınlara tecavüz ettikleri, mallarını yağmaladıkları, Müslümanlara ait dinî ve resmî binalarla çarşı ve evleri yakıp yıktıkları”[33]
MEHMET ÖZÇELİK
08-09-2018
[1] OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİ-RUS İLİŞKİLERİ-(1841-1898)-I- DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ-Sh.14.
[2] Age.23.
[3] Age.70
[4] Age.88.
[5] Age.89.
[6] Age.91.
[7] Age.99.
[8] Age.117.
[9] Age.132.
[10] OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİ RUS İLİŞKİLERİ-(1899-1906)
II-DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ.Sh.50.
[11] Age.67.
[12] Age.68.
[13] Age.90.
[14] Age.117.
[15] Age. 154,162,183.
[16] OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİ RUS İLİŞKİLERİ- (1907-1921)
III- DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ-Sh.12.
[17] Age.13.
[18] Age.17.
[19] Age.25.
[20] Age.38.
[21] Age.45.
[22] Age. 46,49.
[23] Age.68.
[24] Age.89.
[25] Age.97.
[26] Age.123.
[27] Age.139.
[28] Age.151.
[29] Age.153.
[30] Age.159.
[31] Age.160.
[32] Age. 162,163.
[33] Age.193.
