Allah’ın Rubûbiyyetinin Mahlukata Bakan Yönleri başlığı altında Rubûbiyyetin (Allah’ın her şeyi idare eden, terbiye eden ve yöneten sıfatının) mahlukata yansıyan yönleri derin bir tefekkür ve inceleme konusudur. Bu kavram özellikle Allah’ın kainatta mutlak hâkimiyetini ve her şeyi hikmetle düzenleyip idare ettiğini ifade eder. Bu bağlamda, Rubûbiyyetin kozmik boyutunu ele alalım:

3.1. Rubûbiyyetin Kozmik Boyutu

Rubûbiyyetin kozmik boyutu, Allah’ın evreni yaratması, idare etmesi ve sürdürmesiyle ilgili özelliklerini kapsar. Allah’ın Rubûbiyyeti, kainattaki her varlık ve olayda kendini gösterir.

3.1.1. Evrenin Yaratılışı ve Düzeni

Allah’ın Rubûbiyyeti, evrenin yaratılışında ve düzeninde apaçık bir şekilde tecelli eder:

Evrenin Yaratılması:
Allah, Rubûbiyyeti gereği evreni yoktan var etmiş, her şeyi hikmetle düzenlemiştir. Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulur:
“O gökleri ve yeri hak ile yaratandır…” (En’am, 6:73).
Bu ayet, Allah’ın yaratılıştaki mutlak kudret ve ilmini ifade eder.

Evrenin Düzeni:
Gök cisimlerinin hareketleri, yıldızların konumları ve galaksilerin düzeni Allah’ın Rubûbiyyetinin delilleridir. Kur’an’da bu durum şöyle ifade edilir:
“Güneş ve Ay bir hesaba göre hareket eder.” (Rahman, 55:5).
Bu düzen, Allah’ın her şeyi bir ölçüye göre yaratıp yönettiğinin kanıtıdır.

3.1.2. Tabiat Kanunları ve İlâhî Hükümranlık

Tabiatta işleyen kanunlar ve bu kanunların İlâhî bir hikmetle yönetilmesi de Rubûbiyyetin kozmik boyutunun bir parçasıdır:

Tabiat Kanunları:
Allah, kainata belirli yasalar koymuştur. Bu yasalar, evrendeki düzenin devamını sağlar. Örneğin, yer çekimi, suyun döngüsü ve canlıların ekosistemdeki uyumu, İlâhî hikmetin eserlerindendir. Kur’an’da şöyle buyrulur:
“Biz her şeyi bir ölçüye göre yarattık.” (Kamer, 54:49).
Bu, Allah’ın her şeyi belirli bir hikmet ve nizamla yönettiğini gösterir.

İlâhî Hükümranlık:
Allah, kainatın mutlak hâkimi ve yöneticisidir. İnsanlar, hayvanlar, bitkiler ve diğer varlıklar O’nun kontrolü altındadır. Tabiattaki her hareket, İlâhî iradeye bağlıdır:
“O, geceyi gündüze katar, gündüzü de geceye katar ve güneşi ve ayı da buyruk altına almıştır…” (Zümer, 39:5).
Bu ayet, tabiatın Allah’ın emriyle hareket ettiğini ifade eder.

Rubûbiyyetin Kozmik Boyutunun İnsan Üzerindeki Etkisi

Tevekkül ve Şükür:
Allah’ın Rubûbiyyetini tefekkür eden bir insan, O’na tevekkül eder ve şükreder. Evrenin mükemmel düzeni, insanı Allah’a daha yakınlaştırır.

Sorumluluk:
Rubûbiyyetin farkında olan bir insan, tabiatı koruma ve Allah’ın nimetlerine karşı sorumluluğunu yerine getirme bilincine sahip olur.

4.3.1. Sorumluluk ve İhsan Bilinci

4.3.2. Toplum Hayatında Adalet ve Merhamet.

İbadet ve Şükür Bilinci

4.2.2. Dua ve Teslimiyet

Dua:
Dua, insanın Allah’a yönelerek O’ndan yardım dilemesi ve Rubûbiyyetine teslimiyetin bir göstergesidir. Dua, insanın acziyetini kabul edip, Allah’ın kudretine sığınmasıdır. Kur’an’da şöyle buyrulur:
“Bana dua edin, size cevap vereyim.” (Mümin, 40:60).
Dua, insan ile Rabbi arasındaki bir bağdır ve insanın Rubûbiyyeti idrak etmesini sağlar.

Teslimiyet:
Allah’ın Rubûbiyyetini tanıyan insan, O’na teslimiyetle yönelir ve hayatını O’nun emirlerine göre şekillendirir. Teslimiyet, insanın Allah’a olan güveninin bir yansımasıdır. Rubûbiyyeti idrak eden bir kul, zorluklar karşısında sabırlı, nimetler karşısında ise şükredici olur.
“Kim Allah’a tevekkül ederse, O ona yeter.” (Talak, 65:3).

4.3. Rubûbiyyetin Ahlâkî ve Sosyal Boyutları

4.3.1. Sorumluluk ve İhsan Bilinci

Sorumluluk Bilinci:
Allah’ın Rubûbiyyetini tanıyan bir insan, yeryüzünde bir emanetçi olduğunun farkındadır. Bu sorumluluk bilinciyle, Allah’ın verdiği nimetleri korur, çevresine zarar vermekten kaçınır ve adaletli bir yaşam sürer.
“İnsan, yarın için ne hazırladığına baksın.” (Haşr, 59:18).
Bu ayet, insanın hem bu dünyadaki hem de ahiretteki sorumluluklarını hatırlatır.

İhsan Bilinci:
İhsan, “Allah’ı görüyormuş gibi kulluk etmek” anlamına gelir. İnsan, Allah’ın her şeyi görüp bilmesi gerçeğiyle hareket ederek işlerini en güzel şekilde yapar ve hem bireysel hem de toplumsal hayatta ahlaki bir duruş sergiler.

4.3.2. Toplum Hayatında Adalet ve Merhamet

Adalet:
Allah’ın Rubûbiyyetinin bir tecellisi olarak, adalet toplumsal düzenin temel taşıdır. Adalet, her hak sahibine hakkını vermek ve zulümden uzak durmaktır. Kur’an’da şöyle buyrulur:
“Allah adaleti, ihsanı ve yakınlara vermeyi emreder.” (Nahl, 16:90).
Bu emir, bireyler ve toplumlar için adaletin önemini vurgular.

Merhamet:
Allah’ın Rahman ve Rahim sıfatlarının yansıması olan merhamet, toplum hayatında insanlar arası ilişkilerin temelinde yer alır. Rubûbiyyeti idrak eden bir insan, Allah’ın mahlukatına merhametle yaklaşır, yardıma muhtaçlara destek olur ve toplumsal dayanışmayı güçlendirir.
Peygamber Efendimiz (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
“Merhamet etmeyene merhamet edilmez.” (Buhari, Edeb 27).

Sonuç

Allah’ın Rubûbiyyetini tanıyan bir insan hem bireysel hem de toplumsal hayatında ahlâkî bir duruş sergiler.

Dua ve teslimiyet ile Allah’a yönelir, O’na güvenip dayanır.

Sorumluluk ve ihsan bilinci ile işlerini en güzel şekilde yapar.

4. Allah’ın Rubûbiyyetinin İnsana Bakan Yönleri

4.1. İnsan ve Rubûbiyyet Bağı

4.1.1. İnsan Fıtratında Rubûbiyyet Bilinci

4.1.2. İnsan Aklı ve Rubûbiyyeti Kavrama
4.2. Rubûbiyyetin İnsan Üzerindeki Tesirleri.

Melekler ve İlâhî Yönetim (3.3.2. Ruhlar ve Gayb Âlemi)

Ruhlar ve Gayb Âlemi

Allah’ın Rubûbiyyeti, yalnızca görünen fiziksel âlemde değil, gayb âleminde (görünmeyen âlemde) de tecelli eder. Bu boyut, melekler, ruhlar ve insan idrakinin ötesindeki varlıklarla ilgilidir.

Ruhların Yaratılışı:
Allah, her insana özel bir ruh bahşetmiştir. Ruh, insanın varlığının özüdür ve Allah’ın yaratıcı kudretinin bir tecellisidir. Kur’an’da ruhun Allah tarafından üflenerek insana verildiği şöyle ifade edilir:
“Ona kendi ruhumdan üfledim…” (Hicr, 15:29).
Ruh, insanın bedeni aşan bir yönüdür ve Allah’ın Rubûbiyyeti ile sürekli bağlantı hâlindedir.

Gayb Âlemi:
Gayb, insanın bilgisi ve kavrayışının ötesinde olan âlemleri ifade eder. Allah’ın Rubûbiyyeti bu âlemleri de kuşatmıştır. Meleklerin, cinlerin ve diğer metafizik varlıkların yaratılışı ve görevleri gayb âlemine dâhildir.
“Gaybın anahtarları O’nun yanındadır; onları O’ndan başkası bilmez.” (En’am, 6:59).

Melekler ve Ruhlar Arasındaki İlişki:
Melekler, Allah’ın emirlerini yerine getiren nurani varlıklardır. Ruhlar ise insanların İlâhî kaderle bağlantısını sağlar. Melekler, insan ruhunu korumak, kayıt altına almak ve İlâhî emirleri ruhlara ulaştırmak gibi görevlerle Rubûbiyyetin bir parçasıdır.

4. Allah’ın Rubûbiyyetinin İnsana Bakan Yönleri

4.1. İnsan ve Rubûbiyyet Bağı

4.1.1. İnsan Fıtratında Rubûbiyyet Bilinci

Fıtrî İnanç:
İnsan, yaratılışında Allah’ı tanıma ve O’na yönelme yeteneğiyle donatılmıştır. Bu, insanın fıtratında (yaratılışında) bulunan Rubûbiyyet bilincidir. Kur’an’da bu durum şu şekilde ifade edilmiştir:
“Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” dediklerinde onlar, ‘Evet, (buna) şahidiz.’ dediler.” (Araf, 7:172).
Bu ayet, insanın yaratılıştan gelen bir Allah bilinciyle doğduğunu ifade eder.

Allah’a Yönelme:
İnsan, ihtiyaç duyduğunda, çaresiz kaldığında ya da büyük bir nimetle karşılaştığında, içgüdüsel olarak Allah’a yönelir. Bu, insanın Rubûbiyyet bilinciyle doğrudan bağlantılıdır.

4.1.2. İnsan Aklı ve Rubûbiyyeti Kavrama

Akıl ve Tefekkür:
İnsan aklı, Allah’ın Rubûbiyyetini kavramak ve bu düzeni anlamak için en önemli araçtır. Kur’an, insanları kainatı ve yaratılışı tefekkür etmeye davet eder:
“Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelişinde akıl sahipleri için deliller vardır.” (Al-i İmran, 3:190).

İrade ve Sorumluluk:
İnsan, aklı ve iradesiyle Allah’ın Rubûbiyyetine teslimiyet göstermek ve O’nun rızasına uygun yaşamakla sorumludur. Bu, insanın yeryüzünde bir halife olarak yaratılmasının bir gereğidir.
4.2. Rubûbiyyetin İnsan Üzerindeki Tesirleri

Tevekkül ve Teslimiyet:
İnsan, Allah’ın Rubûbiyyetini idrak ettikçe, hayatındaki olayların İlâhî hikmete uygun olarak gerçekleştiğini anlar ve tevekkül eder. Bu, insana huzur ve güven verir.
“Allah, kuluna yeter.” (Zümer, 39:36).

Şükür ve İbadet:
Allah’ın Rubûbiyyetini fark eden insan, nimetlerin Allah’tan geldiğini idrak eder ve O’na şükreder. Bu bilinç, ibadet ve kulluk şuurunu artırır.

Sorumluluk Bilinci:
Rubûbiyyet bilinci, insana yeryüzündeki nimetleri koruma, adaletle hükmetme ve Allah’ın rızasına uygun bir hayat yaşama sorumluluğu yükler. İnsan, Allah’ın verdiği emaneti korumakla yükümlüdür.

Sonuç

Rubûbiyyetin Tarihsel ve Evrensel Yansımaları

Allah’ın Rubûbiyyeti, tarih boyunca peygamberlerin tebliğlerinde, İlâhî kitaplarda ve insanlığın düşünce dünyasında farklı şekillerde yansımış ve anlaşılmıştır. Bu bölümde, Rubûbiyyetin tarihsel süreçte nasıl tecelli ettiği ele alınacaktır.

5.1. Peygamberlerin Tebliğinde Rubûbiyyet

Peygamberlerin temel mesajı, Allah’ın birliğini (tevhid) ve Rubûbiyyetini insanlara bildirmek olmuştur. Bu tebliğ, her peygamberin ümmetine yönelik davetinde ortak bir tema olarak karşımıza çıkar.

Tevhid ve Rubûbiyyet:
Peygamberler, Allah’ın Rab olduğunu, tüm mahlukatın O’nun tasarrufu altında bulunduğunu vurgulamışlardır. Bu mesaj, insanları putperestlikten, şirke dayalı inançlardan ve Allah’a ortak koşmaktan uzaklaştırmayı amaçlamıştır.
Örneğin, Hz. İbrahim’in (a.s.) kavmine olan tebliği:
“Ben, gerçekten yüzümü, gökleri ve yeri yaratana çevirdim ve ben müşriklerden değilim.” (En’am, 6:79).

Kulluk ve İtaat:
Peygamberler, insanların yalnızca Allah’a kulluk etmelerini ve O’nun emirlerine itaat etmelerini istemiştir. Bu davet, Rubûbiyyetin insana yöneltilmiş bir çağrısıdır.
Hz. Musa’nın (a.s.) Firavun’a olan daveti de Rubûbiyyet bilincini ifade eder:
“Eğer iman edecekseniz bilin ki, O sizin Rabbiniz ve atalarınızın Rabbidir.” (Şuara, 26:26).

5.2. İlâhî Kitaplarda Rubûbiyyet Mesajları

Allah’ın Rubûbiyyeti, gönderilen İlâhî kitaplarda açıkça yer almıştır. Bu mesaj, insanların Allah’ın birliğini anlaması ve O’nun Rubûbiyyetine teslim olması için temel bir öğreti olarak sunulmuştur.

Kur’an’da Rubûbiyyet:
Kur’an, Allah’ın Rubûbiyyetini vurgulayan birçok ayeti içermektedir. Allah, kainatın yaratıcısı, düzenleyicisi ve hükümranı olarak tanıtılır:
“Göklerde ve yerde olanlar Allah’ındır. Her şey O’na boyun eğmiştir.” (Bakara, 2:116).
Bu, Allah’ın Rubûbiyyetinin evrenselliğini ifade eder.

Diğer İlâhî Kitaplarda Rubûbiyyet:
Tevrat, Zebur ve İncil gibi önceki İlâhî kitaplar da Allah’ın Rubûbiyyetini insanlara anlatmıştır. Örneğin, Tevrat’ta Allah, tüm kâinatın Rabbi olarak tanıtılır ve insanlara O’nun buyruklarına itaat etmeleri emredilir. Zebur’da Allah’ın kudreti ve yaratışı övülürken, İncil’de de Rabbin merhamet ve sevgisi işlenmiştir.

5.3. Felsefi ve İdeolojik Yaklaşımlar Açısından Rubûbiyyet

Rubûbiyyet anlayışı, farklı felsefi ve ideolojik yaklaşımlarda farklı şekillerde ele alınmıştır. İlâhî bir bakış açısıyla net bir şekilde kabul edilen bu kavram, bazı ideolojilerde farklı şekillerde yorumlanmış, bazı felsefi yaklaşımlar ise tamamen reddetmiştir.

Teistik Yaklaşımlar:
Teistik (Allah’ın varlığını kabul eden) felsefi yaklaşımlar, Rubûbiyyeti Allah’ın varlığının en açık göstergesi olarak ele alır. Örneğin, İslam felsefesinde Allah’ın yaratıcı ve yönetici sıfatları üzerinde durulmuş, Rubûbiyyetin evrendeki düzenle bağlantısı kurulmuştur.

Deizm:
Deizm, Allah’ın yaratıcı olduğunu kabul etmekle birlikte, O’nun evrene müdahil olmadığını savunur. Bu anlayış, Rubûbiyyeti eksik ve yetersiz bir şekilde ele alır, çünkü Allah’ın yaratıcı kudretini kabul etmekle birlikte, O’nun sürekli hükümranlığını ve idaresini reddeder.

Ateizm:
Ateist yaklaşımlar, Rubûbiyyeti tamamen reddeder ve kainatın kendi kendine var olduğunu iddia eder. Bu görüş, İlâhî bir düzeni ve hikmeti inkâr eder, ancak evrendeki düzen ve yaratılışın delilleri karşısında tatmin edici bir açıklama sunamaz.

Sekülerizm:
Seküler ideolojiler, Rubûbiyyeti hayatın manevi boyutundan soyutlayarak, Allah’ın hâkimiyetini toplumsal ve bireysel alanlardan uzak tutmaya çalışır. Bu, Allah’ın Rubûbiyyetini kavrayamamanın bir sonucudur.

Sonuç

Rubûbiyyetin tarihsel ve evrensel yansımaları, insanlığın her döneminde Allah’ın birliğini ve hâkimiyetini vurgulayan bir mesaj olarak var olmuştur.

Peygamberlerin tebliğlerinde, Rubûbiyyet insanları tevhid inancına çağıran bir davet olarak öne çıkmıştır.

İlâhî kitaplarda, Allah’ın yaratıcı, rızık verici ve yöneten sıfatları açıkça işlenmiştir.

7.1. Rubûbiyyetin Bütüncül Anlamı
7.2. İnsan ve Evren Üzerinde İlâhî Hükümranlık.

Rubûbiyyet ve Modern İnsan

6.1. Modern Dünyada Rubûbiyyet Anlayışının Değişimi

Modern dünya, bilimsel gelişmeler, teknolojik ilerlemeler ve toplumsal dönüşümlerle şekillenmiştir. Bu değişim, Rubûbiyyet anlayışında da farklılaşmalara yol açmıştır.

Bilimsel Gelişmeler ve Rubûbiyyet:
Bilim, evrenin işleyişine dair detayları açıklama konusunda büyük ilerleme kaydetmiştir. Ancak, modern insan bu bilgileri kimi zaman Rubûbiyyeti kavramaktan uzaklaşarak değerlendirmiştir.
Oysa Kur’an, bilimsel gerçeklerle Rubûbiyyeti bağdaştırır:
“Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün ardı ardına gelişinde, akıl sahipleri için deliller vardır.” (Al-i İmran, 3:190).

Bireyselcilik ve Dünyevileşme:
Modern çağın bireyselcilik ve dünyevileşme anlayışı, insanı Allah’ın Rubûbiyyetinden uzaklaştırarak kendine yeterli görmesine neden olmuştur. Bu durum, insanın manevi boşluğa düşmesine ve İlâhî bir rehberliğe ihtiyaç duymasına yol açmıştır.

6.2. Sekülerizm ve Rubûbiyyetin İnkârı

Sekülerizm, dinin bireysel ve toplumsal hayattan soyutlanması gerektiğini savunan bir anlayıştır. Bu bakış açısı, Rubûbiyyetin inkârını veya göz ardı edilmesini beraberinde getirmiştir.

Seküler Dünyanın Etkisi:
Seküler düşünce, Allah’ın evrendeki hâkimiyetini ve yaratıcı sıfatlarını bir kenara bırakıp, tüm sorumluluğu insana yüklemiştir. Bu, insanın hayatını anlamlandırma çabasında ciddi boşluklara yol açmıştır.

Rubûbiyyeti Reddetmenin Sonuçları:
Rubûbiyyetin inkârı, insanın yaratılış amacını unutmasına ve manevi bir rehbersizlik içine düşmesine sebep olmuştur. Bu durum, ahlâkî yozlaşma, adalet eksikliği ve toplumsal sorunların artması gibi sonuçları beraberinde getirmiştir.

6.3. Rubûbiyyetin İnsan Ruh Sağlığı ve Maneviyat Üzerindeki Etkisi

Allah’ın Rubûbiyyetini kabul etmek, insanın ruh sağlığı ve manevi huzurunda olumlu etkiler bırakır.

Manevi Huzur:
Rubûbiyyeti idrak eden bir insan, hayatındaki olayların bir hikmet ve düzen çerçevesinde gerçekleştiğini anlar. Bu bilinç, sıkıntılar karşısında sabırlı olmayı, nimetler karşısında şükretmeyi ve tevekkül etmeyi sağlar.
“Kalpler, Allah’ı anmakla huzur bulur.” (Rad, 13:28).

Ruh Sağlığına Etkisi:
Rubûbiyyet bilinci, insanın kaygı, depresyon ve umutsuzluk gibi sorunlarını hafifletir. Çünkü kişi, Rubûbiyyeti kabul ederek her şeyin Allah’ın kontrolünde olduğunu ve İlâhî hikmetin her işte galip olduğunu bilir.

Rubûbiyyetin Evrensel Anlamı ve İlâhî Hükümranlık

7.1. Rubûbiyyetin Bütüncül Anlamı

Rubûbiyyet, Allah’ın evreni yaratması, yönetmesi, düzenlemesi ve mahlukatını rızıklandırması gibi İlâhî fiillerin tamamını ifade eder. Bu kavram, tüm varlıkları kuşatan bir anlam taşır.

Bütüncül Bir Perspektif:
Rubûbiyyet, insanın hem bireysel hem de toplumsal hayatını şekillendiren bir hakikattir. İnsan, bu gerçeği idrak ettiğinde, Allah’a teslimiyet, ibadet ve şükür bilinciyle hareket eder.
“O, göklerin, yerin ve bunların içindekilerin Rabbidir.” (Zuhruf, 43:85).

Evrendeki Düzen:
Allah’ın Rubûbiyyeti, evrendeki kusursuz düzen ve hikmetle anlaşılır. Güneşin, ayın, yıldızların hareketi ve doğanın işleyişi, Allah’ın Rubûbiyyetinin birer delilidir. Bu bütüncül düzen, Rubûbiyyetin evrenselliğini ortaya koyar.

7.2. İnsan ve Evren Üzerinde İlâhî Hükümranlık

Allah’ın Rubûbiyyeti, hem insanın hayatında hem de tüm evrende açıkça tecelli eder.

İnsanın Rubûbiyyete Teslimiyeti:
İnsan, Allah’ın yarattığı en üstün varlık olarak, İlâhî hükümranlığı kabul etmekle yükümlüdür. Bu, yalnızca ibadet ve şükürle değil, aynı zamanda adaletli, ahlâklı ve sorumlu bir hayat sürmekle gerçekleşir.

Evrensel Hükümranlık:
Evrenin tüm işleyişi, Allah’ın Rubûbiyyetinin bir göstergesidir. Göklerdeki ve yerdeki her şey Allah’a boyun eğmiştir.
“Görmüyor musun ki, göklerde ve yerde kim varsa Allah’a secde ediyor.” (Hac, 22:18).

Sonuç

Modern insan, Rubûbiyyeti anlamakta zorluk çekse de, bu bilinç insanın hem bireysel hem de toplumsal sorunlarını çözmesinde rehberlik edebilir.

Sekülerizmin etkileri Rubûbiyyeti zayıflatsa da, insanın manevi huzuru ve ruh sağlığı Allah’a bağlılıkla sağlanabilir.

“Kıyametin Dehşeti ve Yüzlerin Ahiretteki Hali”

Bu ayetlerde kıyamet günü sahneleri ve o gün insanların yüzlerinde beliren ifadeler çok etkileyici bir şekilde anlatılmaktadır.

1. Kıyamet Günü: İnsanlığın Büyük Hesabı.

“Kulakları sağır eden o ses geldiğinde…” (Abese, 33)
Kıyamet günü, dünyada bildiğimiz düzenin bozulduğu, insanların dünyadaki amelleriyle baş başa kaldığı büyük bir gündür. Allah Teâlâ başka bir ayette bu günü şöyle tarif eder:

> “O gün yer, kendisine has şiddetli bir sarsıntı ile sarsılır.” (Zilzal, 1)

Bu büyük olay, insanların tüm dünya meşguliyetlerini unutturacak bir olaydır. İnsan o gün, servetini, makamını, hatta sevdiklerini dahi hatırlamaz. Ayette belirtildiği gibi:

> “O gün kişi kardeşinden, annesinden, babasından, eşinden ve çocuklarından kaçar.” (Abese, 34-36)

2. Herkesin İşi Başından Aşkın

“O gün onlardan her birinin işi başından aşkındır.” (Abese, 37)
Kıyamet günü herkesin kendi hesabını verme telaşı vardır. İnsan sadece kendini düşünecek ve başkalarıyla ilgilenmeyecektir. Allah Teâlâ bu durumu başka bir ayette şöyle ifade eder:

> “Herkes kazandığına karşılık bir rehindir.” (Müddessir, 38)

Bu dünyada önemsediğimiz pek çok şey, o gün anlamını yitirir. O yüzden dünya hayatında geçici şeylere bağlanmak yerine, ahiret için hazırlık yapmak gerekir.

3. Parıldayan Yüzler ve Kararan Yüzler.

“O gün birtakım yüzler parıldar; güleçtir, müjde almıştır.” (Abese, 38-39)
İman eden ve salih amel işleyenlerin yüzleri o gün nurlu ve sevinçlidir. Çünkü onlar dünyada Allah’a kulluk etmiş, ahiret için hazırlık yapmışlardır. Allah, onların ödüllerini cennetle müjdelemiştir:

> “O gün yüzler vardır ki sevinçle ışıldar. Rablerine bakar.” (Kıyamet, 22-23)

Ancak diğer tarafta, inkar edenlerin ve günahkârların yüzleri kararmıştır:
“Birtakım yüzler de o gün toza toprağa bürünmüş; kapkara kesilmiştir. İşte bunlar inkârcılardır, günahkârlardır.” (Abese, 40-42)

Bu insanlar, dünya hayatında Allah’ı ve ahireti inkar etmiş, O’nun emirlerini hiçe saymış kimselerdir. Onların akıbetini Allah Teâlâ şöyle bildirir:

> “O gün birçok yüz, zillete bürünmüş, yorgun ve bitkin bir haldedir.” (Gaşiye, 2-3)

4. Hesap Gününe Hazırlık.

Kıyamet gününün dehşeti, herkes için bir uyarıdır. O gün, herkes dünyada yaptıklarının karşılığını eksiksiz alacaktır:

> “Kim zerre kadar hayır işlerse onu görür. Kim de zerre kadar kötülük işlerse onu görür.” (Zilzal, 7-8)

Bu nedenle, hepimiz dünya hayatında Allah’ın emirlerine uygun yaşamaya çalışmalıyız. Şu ayeti daima hatırlayalım:

> “Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakının. Herkes, yarın için ne hazırladığına baksın.” (Haşr, 18)

Sonuç ve Dua:
Kıyamet günü herkesi bekleyen bir gerçektir. O gün, yüzlerin nurlu veya kararmış olması bizim bugün yaptıklarımıza bağlıdır. Gelin, Rabbimizin rahmetini kazanmak için imanımızı güçlendirelim, günahlardan kaçınalım ve salih ameller işleyelim. Unutmayalım ki Rabbimiz çok bağışlayıcıdır. Yeter ki biz samimiyetle O’na yönelip tövbe edelim.

1. Kıyamet Gününün Kesinliği.

Allah Teâlâ, kıyamet gününün mutlaka geleceğini şu şekilde ifade eder:

> “O saat mutlaka gelecektir, bunda hiçbir şüphe yoktur. Fakat insanların çoğu inanmaz.” (Mümin, 59)

Kıyamet, dünya hayatının sona erdiği, Allah’ın düzeni yeniden kurduğu ve herkesin hesaba çekileceği büyük bir gündür. Bu olay, sadece bir uyarı değil, aynı zamanda Allah’ın adaletinin tecellisidir.

2. Kıyamet Gününün Dehşeti.

Kıyamet günü, öyle bir gündür ki insanlar daha önce benzerine asla şahit olmamıştır. Kur’an bu günü tasvir ederken insanların yaşayacağı korkuyu şöyle ifade eder:

> “O saat geldiği zaman, hiçbir kimse Allah’ın izni olmadan konuşamaz. O gün, kimi mutsuzdur, kimi mutlu.” (Hud, 105)

Başka bir ayette kıyametin şiddeti şöyle anlatılır:

> “O gün dağları yürütürüz; yeri dümdüz görürsün. Onları bir araya toplarız ve hiçbirini bırakmayız.” (Kehf, 47)

Bu ayetler, kıyametin sadece insanları değil, tüm evreni etkileyeceğini göstermektedir. O gün, dağlar savrulacak, gökler yarılacak ve yıldızlar dökülecektir.

3. İnsanların Durumu.

Kıyamet günü, herkesin kendi derdine düştüğü bir gündür. Abese Suresi’nde şöyle buyurulur:

> “O gün kişi kardeşinden, annesinden, babasından, eşinden ve çocuklarından kaçar. O gün onlardan her birinin işi başından aşkındır.” (Abese, 34-37)

Bu ayetler, kıyamet gününün insanda oluşturacağı dehşeti açık bir şekilde gözler önüne sermektedir. İnsan, en sevdiklerinden bile kaçacak kadar çaresiz bir hale düşecektir.

Allah, başka bir ayette insanların dehşetini şu şekilde ifade eder:

> “O gün herkes kendi derdiyle meşguldür.” (Müddessir, 38)

4. İki Farklı Akıbet.

Kıyamet günü, iman edenler ve inkar edenler için farklı sonuçlar doğuracaktır. Salih amel işleyen ve Allah’a itaat edenlerin yüzleri sevinçten parlayacak:

> “O gün birtakım yüzler parıldar; güleçtir, müjde almıştır.” (Abese, 38-39)

Ancak Allah’ı inkar eden ve O’nun emirlerini hiçe sayanların yüzleri kararmış olacak:

> “O gün birtakım yüzler de toza toprağa bürünmüş; kapkara kesilmiştir.” (Abese, 40-42)

Bu iki grup arasındaki fark, dünyada yaptıkları amellerle belirlenir. Allah şöyle buyurur:

> “Kim zerre kadar hayır işlerse onu görür. Kim de zerre kadar kötülük işlerse onu görür.” (Zilzal, 7-8)

5. Kıyamet Gününe Hazırlık.

Kıyamet günü herkesin karşılaşacağı bir gerçektir. O günün dehşetinden kurtulmanın yolu, dünya hayatında Allah’ın emirlerine uygun bir şekilde yaşamaktır. Rabbimiz bizleri şöyle uyarır:

> “Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakının ve herkes yarın için ne hazırladığına baksın.” (Haşr, 18)

Bu ayeti düşünerek kendimize sormalıyız: Kıyamet günü için ne hazırlıyoruz? Amellerimiz, o gün yüzümüzü güldürecek mi yoksa utandıracak mı?

Sonuç ve Dua:

Kıyamet günü, Allah’ın adaletinin tam anlamıyla ortaya çıkacağı bir gündür. O günün dehşetini düşünerek, hem kendimiz hem de sevdiklerimiz için hazırlık yapmalıyız. Namazlarımızı aksatmadan kılmalı, Allah’ın kitabını okumalı ve O’nun rızasını kazanacak işler yapmalıyız. Unutmayalım ki Rabbimizin rahmeti büyüktür.

Kelâm ilmi, İslam inanç esaslarını anlamayı, savunmayı ve çağın ihtiyaçlarına uygun şekilde yorumlamayı amaçlayan bir disiplindir. Geçmişte olduğu gibi bugün de kelâm ilmi, bireysel, toplumsal, felsefî ve bilimsel problemlerle ilgili önemli çözümler sunmaktadır. Aşağıda kelâm ilminin çözüm sunduğu temel problemler ve sunduğu çözümler ele alınmıştır.

1. Allah’ın Varlığı ve Birliği ile İlgili Problemler

Problem:

Ateizm, agnostisizm ve panteizm gibi akımlar Allah’ın varlığını ve birliğini sorgulamakta, gençler arasında bu şüpheler artmaktadır.

Bilimsel bulguların dinî inançlarla çeliştiği iddiası dile getirilmektedir.

Çözüm:

Delillere Dayalı Savunma: Kelâm ilmi, Allah’ın varlığını kozmolojik, teleolojik (düzen delili) ve ahlaki delillerle rasyonel bir şekilde savunur.

Kozmolojik Delil: Evrenin bir başlangıcı olduğunu ve bir yaratıcıya ihtiyaç duyduğunu ispat eder.

Düzen Delili: Evrendeki düzen ve tasarım, Allah’ın birliğine işaret eder.

Bilimle Uyumlu Yaklaşım: Kelâm, modern bilimsel bulguları (örneğin evrenin başlangıcı, evrensel düzen gibi) Allah’ın varlığını ispat için kullanır.

2. Kader ve İnsanın İradesi İle İlgili Problemler

Problem:

Kader anlayışının yanlış anlaşılması, insan iradesinin yok sayılmasına veya Allah’a adaletsizlik isnat edilmesine yol açmaktadır.

“İnsan özgür mü, yoksa kaderin bir oyuncağı mı?” sorusu felsefî ve dinî tartışmalara sebep olmaktadır.

Çözüm:

Cüzi ve Külli İrade Ayrımı: Kelâm, insanın özgür iradesi (cüzi irade) ile Allah’ın mutlak iradesini (külli irade) dengeleyen bir açıklama sunar. İnsan, kendi seçimlerinden sorumlu tutulur, ancak bu seçimler Allah’ın ilmi dahilindedir.

İrade ve Sorumluluk İlişkisi: İnsanın irade sahibi olduğu ve yaptıklarından sorumlu tutulduğu, Allah’ın ise mutlak kudret ve irade sahibi olduğu izah edilir.

3. Ahiret İnancı ile İlgili Şüpheler

Problem:

Ahiret inancı, modern materyalist düşüncenin etkisiyle sorgulanmakta; ölümden sonra hayatın varlığı aklen nasıl ispatlanabilir sorusu gündeme gelmektedir.

Çözüm:

Fıtrat ve Ahlak Delili: İnsan fıtratında adalet beklentisi vardır. Dünyada tam anlamıyla adalet gerçekleşmediği için bir ahiret hayatının varlığı zorunludur.

Bilimsel ve Mantıksal İspatlar: Kelâm, biyolojik ölümle ruhun varlığının sona ermeyeceğini, Allah’ın kudretiyle yeniden dirilişin mümkün olduğunu aklen temellendirir.

4. Bilim ve Din Çatışması

Problem:

Bilimsel teoriler (örneğin evrim, big bang) ile dinî inançlar arasında çatışma olduğu iddia edilmekte ve bu durum gençlerde dinî şüphelere yol açmaktadır.

Çözüm:

Uyum Yaklaşımı: Kelâm ilmi, din ile bilim arasında çelişki olmadığını, bilimsel gerçeklerin İslam’ın inanç esaslarıyla uyumlu olduğunu açıklar.

Evrim Teorisi: İslam, yaratılışın çeşitli safhalardan geçmiş olabileceğini kabul edebilir; önemli olan yaratıcı iradenin varlığını savunmaktır.

Big Bang: Evrenin bir başlangıcı olduğu fikri, kelâmın yaratılış inancını destekler.

Bilimin Sınırlarını Gösterme: Bilimin sadece fiziksel dünyayı açıklayabileceğini, metafizik ve manevi meselelerde sınırlı olduğunu ortaya koyar.

5. Sekülerizm ve Ateizm

Problem:

Modern dünyada sekülerleşme, dini bireysel bir mesele hâline getirmekte ve sosyal hayattan dışlamaktadır.

Ateizm, Allah’ın varlığı ve dinin gerekliliğini sorgulamakta, dinin insanlık için gereksiz olduğunu savunmaktadır.

Çözüm:

Dinin Sosyal Hayattaki Rolünü Vurgulama: Kelâm, dinin toplumsal barış, adalet ve ahlak açısından insanlık için vazgeçilmez olduğunu aklen savunur.

Ateizme Rasyonel Cevaplar: Allah’ın varlığını aklî delillerle ispat eder; ahlakın, evrenin ve yaşamın anlamının ancak Allah’ın varlığıyla açıklanabileceğini gösterir.

6. Modern Etik Sorunlar

Problem:

Yapay zekâ, genetik mühendisliği, ötanazi gibi modern etik sorunlara İslam’ın nasıl bir çözüm sunduğu konusunda belirsizlikler yaşanmaktadır.

Çözüm:

İlahi Adalet ve Hikmet: Kelâm, Allah’ın adalet ve hikmetine dayanarak bu tür meselelerde İslam’ın bakış açısını açıklar.

Yapay zekâ ve teknolojik ilerlemelerin insanlığın faydasına olması gerektiği savunulur.

Ötanazi gibi konularda yaşam hakkının kutsallığı vurgulanır.

7. Mezhepler ve Dini Çoğulculuk

Problem:

Farklı mezhepler arasında çatışmalar ve dinler arası diyalogda uyumsuzluk yaşanmakta, Müslümanlar arasında birliğin sağlanması zorlaşmaktadır.

Çözüm:

Vahdet ve Tevhid Prensibi: Kelâm, İslam’ın temelinde yer alan tevhid inancını ve Müslümanların ortak değerlerini ön plana çıkararak birliği teşvik eder.

Delile Dayalı Tartışma: Farklı mezheplerin görüşlerine delillerle cevap verir, ancak çatışmadan uzak durarak İslam’ın evrensel mesajını vurgular.

8. Postmodern Düşünce ve Görecelik

Problem:

Postmodernizm, hakikatin göreceli olduğunu savunarak dinî inançları ve mutlak doğruları sorgulamaktadır.

Çözüm:

Mutlak Hakikati Savunma: Kelâm, hakikatin göreceli olamayacağını, Allah’ın ve vahyin insanlığa mutlak doğruları sunduğunu savunur.

Eleştirel Yaklaşım: Postmodernizmin kendi içinde çelişkili bir anlayış sunduğunu ortaya koyar ve İslam’ın rasyonel bir din olduğunu delillerle savunur.

Sonuç

Kelâm ilmi, İslam’ın inanç esaslarını delillere dayalı olarak ispat eden, bu esasları şüphe ve inkâr girişimlerine karşı savunan ve bunları doğru bir şekilde anlamayı amaçlayan bir ilimdir. Günümüzde, modern dünyanın getirdiği çeşitli dinî, felsefî, sosyal ve bilimsel meseleler karşısında kelâm ilmi, Müslüman bireylerin ve toplumların inançlarını korumasında ve bu konulara cevap üretmesinde hayati bir rol oynamaktadır.

اِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا   âyetiyle vech-i tevfiki nedir?

Elcevap: On Birinci Söz’de ve Yirmi Üçüncü Söz’de ve Yirmi Dördüncü’nün Beşinci Dal’ının İkinci Meyvesi’nde izahı vardır. Sırr-ı icmalîsi budur ki:

Cenab-ı Hak kemal-i kudretiyle nasıl bir tek şeyden çok şeyleri yapıyor, çok vazifeleri gördürüyor, bir sahifede bin kitabı yazıyor. Öyle de insanı, pek çok enva yerinde bir nev-i câmi’ halk etmiş. Yani, bütün enva-ı hayvanatın muhtelif derecatı kadar, bir tek nevi olan insan ile o vezaifi gördürmek irade etmiş ki insanların kuvalarına ve hissiyatlarına fıtraten bir had bırakmamış; fıtrî bir kayıt koymamış, serbest bırakmış. Sair hayvanatın kuvaları ve hissiyatları mahduddur, fıtrî bir kayıt altındadır.

Halbuki insanın her kuvası, hadsiz bir mesafede cevelan eder gibi gayr-ı mütenahî canibine gider. Çünkü insan, Hâlık-ı kâinat’ın esmasının nihayetsiz tecellilerine bir âyine olduğu için kuvalarına nihayetsiz bir istidat verilmiş.

Mesela, insan hırs ile bütün dünya ona verilse هَلْ مِنْ مَزٖيدٍ

diyecek. Hem hodgâmlığıyla, kendi menfaatine binler adamın zararını kabul eder ve hâkeza… Ahlâk-ı seyyiede hadsiz derecede inkişafları olduğu ve Nemrutlar ve Firavunlar derecesine kadar gittikleri ve sîga-i mübalağa ile zalûm olduğu gibi ahlâk-ı hasenede dahi hadsiz bir terakkiyata mazhar olur, enbiya ve sıddıkîn derecesine terakki eder.

Hem insan –hayvanların aksine olarak– hayata lâzım her şeye karşı cahildir, her şeyi öğrenmeye mecburdur. Hadsiz eşyaya muhtaç olduğu için sîga-i mübalağa ile cehûldür. Hayvan ise dünyaya geldiği vakit hem az şeylere muhtaç hem muhtaç olduğu şeyleri bir iki ayda belki bir iki günde, bazen bir iki saatte bütün şerait-i hayatını öğrenir. Güya bir başka âlemde tekemmül etmiş, öyle gelmiş. İnsan ise bir iki senede ancak ayağa kalkar, on beş senede ancak menfaat ve zararı fark eder.

1. هَل (Hel)

Anlamı: “Acaba?”, “Mı?”, “Mi?” gibi olumlu ya da olumsuz bir cevap bekleyen sorularda kullanılır.

Özellikleri: Genellikle bilgi talebi için kullanılır. Bazen bir olayı ya da gerçeği vurgulamak için retorik bir soru (cevap beklenmeyen soru) şeklinde de yer alabilir.

Örnek:
هَلْ أَتَىٰ عَلَى ٱلْإِنسَٰنِ حِينٌ مِّنَ ٱلدَّهْرِ لَمْ يَكُن شَيْـًٔا مَّذْكُورًا
(“İnsanın üzerinden, kendisinin anılmaya değer bir şey olmadığı uzun bir süre geçmedi mi?” – [İnsan, 1])

2. أَ (E)

Anlamı: “Mı?”, “Mi?”

Özellikleri: Genellikle cümle başında gelir ve cevap beklenen sorular için kullanılır. Bazen hayret ve şaşkınlık ifade eder.

Örnek:
أَفَرَءَيْتَ ٱلَّذِى كَفَرَ بِـَٔايَٰتِنَا
(“Ayetlerimizi inkâr eden kimseyi gördün mü?” – [Kehf, 17])

3. مَا (Mâ)

Anlamı: “Ne?”, “Nedir?”

Özellikleri: Bilgi talep eden sorularda veya açıklama bekleyen durumlarda kullanılır. Ayrıca hayret ifade etmek için de kullanılır.

Örnek:
وَمَا أَدْرَىٰكَ مَا ٱلطَّارِقُ
(“Tarık’ın ne olduğunu sana bildiren nedir?” – [Tarık, 2])

4. مَن (Men)

Anlamı: “Kim?”

Özellikleri: Kişilerle ilgili sorular için kullanılır. Genellikle muhatabı düşündürmeye yöneliktir.

Örnek:
مَن ذَا ٱلَّذِى يَشْفَعُ عِندَهُۥٓ إِلَّا بِإِذْنِهِ
(“O’nun izni olmadan kim O’nun katında şefaat edebilir?” – [Bakara, 255])

5. أَيّ (Eyy)

Anlamı: “Hangi?”

Özellikleri: Bir şeyin veya bir durumun niteliklerini sorgulamak için kullanılır.

Örnek:
فَأَيُّ ٱلْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِٱلْأَمْنِ
(“Hangi grup güvene daha layıktır?” – [En’am, 81])

6. كَيْفَ (Keyfe)

Anlamı: “Nasıl?”

Özellikleri: Durumu veya olayı sorgular. Genellikle düşünmeye teşvik eder.

Örnek:
كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِٱللَّهِ
(“Allah’ı nasıl inkâr edersiniz?” – [Bakara, 28])

7. أَيْنَ (Eyne)

Anlamı: “Nerede?”

Özellikleri: Mekân sorgusu yapmak için kullanılır.

Örnek:
فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ
(“Öyleyse nereye gidiyorsunuz?” – [Tekvir, 26])
8. لِمَ / لِمَاذَا (Lime/Limâza)

Anlamı: “Niçin?”

Özellikleri: Sebep ve hikmeti sorgular.

Örnek:
لِمَ تُحَرِّمُ مَآ أَحَلَّ ٱللَّهُ لَكَ
(“Allah’ın sana helal kıldığı şeyi neden haram kılıyorsun?” – [Tahrim, 1])

9. مَتَى (Metâ)

Anlamı: “Ne zaman?”

Özellikleri: Zamanı sorgulamak için kullanılır.

Örnek:
يَسْـَٔلُونَكَ مَتَىٰ هُوَ قُلْ عَسَىٰٓ أَن يَكُونَ قَرِيبًا
(“O ne zaman olacak, diye soruyorlar. De ki: Belki yakında olur.” – [İsra, 51])

Genel Özellikler:

1. Muhatapları düşündürmek: Sorular genellikle muhatapların üzerinde düşünmesini ve derinlemesine anlamasını sağlar.

2. Retorik Amaçlı Sorular: Bazı soruların cevabı açık olsa da vurgu yapmak için sorulur.

3. Kısa ve Özlü İfade: Arapça dilinin doğasına uygun şekilde, sorular genellikle kısa ama anlam derinliğine sahiptir.

1. Gramerdeki Temel Anlamı

“Kâne”, genellikle “idi” veya “oldu” anlamında kullanılan bir yardımcı fiildir. Geçmiş zaman anlamı taşır ve ismin başına gelerek bir cümleyi isim cümlesi haline dönüştürür. Kur’an’da bu yapıyı hem fiil cümlelerini hem de isim cümlelerini tamamlamak için görebiliriz.

2. Kur’an’daki Kullanım Özellikleri

a. Yardımcı Fiil Olarak Kullanımı:

“Kâne”, bir durumu veya sıfatı geçmişe taşımak için kullanılır.

Örnek:
وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا
(“Allah, çok bağışlayan ve çok merhamet edendi.” [Nisâ, 96])

b. Süreklilik ve Değişmezlik Anlamı:

Bir özelliğin sürekli ve değişmez olduğunu vurgulamak için kullanılır.

Örnek:
إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا
(“Şüphesiz Allah, hakkıyla bilen ve hikmet sahibidir.” [Nisâ, 17])

c. Eksik Fiil Olarak Kullanımı:

“Kâne”, tamamlayıcı unsurlara ihtiyaç duyan eksik fiil (nakıs fiil) olarak da geçer. Bu durumda özne (ism-i kâne) ve yüklem (haber-i kâne) kullanılarak bir cümle oluşturulur.

Örnek:
وَكَانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ عَظِيمًا
(“Allah’ın lütfu sana büyük oldu.” [Nisâ, 113])

d. Retorik ve Vurgusal Kullanımlar:

“Kâne” bazen geçmişte olmuş gibi görünen olayları veya geleceğe yönelik kesinliği vurgulamak için de kullanılır.

Örnek:
كَانَ حَقًّا عَلَيْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِن۪ينَ
(“Mü’minlere yardım etmek, bizim üzerimize bir haktır.” [Rum, 47])

3. Türetilmiş Haller ve Anlamları

Kâne fiilinin farklı türevleri de Kur’an’da geçer:

“Lâ yezâlu” (Hâlâ devam ediyor):
وَلَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ
(“Onlar sizi hâlâ öldürmek için savaşıyorlar.” [Bakara, 217])

“Mâ zâle” (Hâlâ):
وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفٖينَۙ
(“Hâlâ ihtilaf içerisindeler.” [Hûd, 118])

4. Kur’an’da “Kâne”nin Anlam Derinliği

Kur’an’da “kâne” genellikle Allah’ın sıfatlarını vurgulamak, geçmişte olan olaylara işaret etmek veya bir durumun sürekliliğini belirtmek amacıyla kullanılır. Bu, Arapça dilinin zenginliği ile birleşerek mesajın daha etkili bir şekilde aktarılmasını sağlar.

Özetle:

“Kâne” genellikle geçmiş zaman, süreklilik veya Allah’ın değişmez sıfatlarını ifade eder.

Kullanımı gramatik olarak eksik fiil özelliği taşır ve isim cümlelerinde bir bağlayıcı görevi görür.

1. “İyyâke” Nedir?

“İyyâke”, Arapçada “sadece sana” anlamına gelir.

Tek başına veya bir zamirle birlikte kullanılır ve vurgu yapar. Genellikle ibadet ve dua cümlelerinde Allah’a yönelişi ifade eder.

Bu kelime ile başlayan cümlelerde, Allah’tan başkasına yönelmenin mümkün olmadığı net bir şekilde vurgulanır.

2. Kur’an-ı Kerim’de Geçtiği Yer

“İyyâke”, Kur’an-ı Kerim’de doğrudan şu ayette geçer:

Fâtiha Suresi, Ayet 5:

إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
(“Sadece sana ibadet ederiz ve sadece senden yardım dileriz.”)

Özellikleri:

Bu ayet, tevhid inancını ve Allah’a olan tam teslimiyeti ifade eder.

“İyyâke” kelimesi, ibadet ve yardımı Allah’a tahsis eder, başka hiçbir varlığa yönelmenin mümkün olmadığını belirtir.

Kelime sırası, Arapça dilinde vurguyu artırmak için özne olan “sana” kelimesini başa alır.

“Nâbudu” (ibadet ederiz) fiili, topluluğu ifade eden çoğul bir yapıdadır. Bu, müminlerin Allah’a topluca kulluk ettiğini gösterir.

“Nestain” (yardım dileriz) fiili, yalnızca Allah’ın yardımına güvenilmesi gerektiğini vurgular.

“İyyâke”, Fâtiha Suresi’nin temelini oluşturan, Allah’a kulluk ve yardım dileme bilincini ifade eden güçlü bir kelimedir. Bu kelime, müminlerin hem ibadetlerini hem de yardım dileklerini yalnızca Allah’a yönlendirmeleri gerektiğini öğretir. Özellikle tevhid ve ihlasın zirvesini temsil eder.

@@@@@@@

Hamd, sena ve şükür kavramları birbirine yakın anlamlar taşımakla birlikte farklı yönleri ve kullanım alanları vardır. İşte bu üç kavramın farkları:

1. Hamd (Övgü ve Şükür Birleşimi)

Anlamı: Hamd, övgü ve şükür kavramlarının birleşimini ifade eder. Hem bir varlığın kemalini, üstün sıfatlarını övmek hem de onun verdiği nimetlere teşekkür etmeyi içerir.

Kime Yapılır: Hamd, yalnızca Allah’a mahsustur. Çünkü gerçek anlamda övülmeye ve şükredilmeye layık olan sadece Allah’tır.

Örnek: “Elhamdü lillahi Rabbi’l-alemin” (Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur.)

Kapsam:

Allah’ın zatına, sıfatlarına ve fiillerine duyulan hayranlık.

Allah’ın verdiği nimetlere şükür ve teşekkür.

2. Sena (Övgü ve Yüceltme)

Anlamı: Sena, sadece övgü ve yüceltme anlamındadır. Bir varlığın üstün sıfatlarını ve mükemmelliğini dile getirmek demektir.

Kime Yapılır: Allah’a veya başka varlıklara (insan, peygamber vb.) yapılabilir. Ancak Allah’a yapılan sena, mutlak övgüyü ifade eder ve tevhid inancıyla ilişkilidir.

Örnek: “Ve inneke le alâ hulukin azîm” (Şüphesiz sen büyük bir ahlak üzeresin. [Kalem, 4])

Farkı: Sena, şükür boyutunu içermez; sadece övgü anlamına gelir.

3. Şükür (Teşekkür ve Minnettarlık)

Anlamı: Şükür, bir varlığın verdiği nimetlere teşekkür etmektir. Nimet sahibine olan minneti ifade eder.

En yüksek seviyede şükür Allah’a yapılır. Çünkü her türlü nimetin kaynağı Allah’tır.

İnsanlar arası ilişkilerde de nimetin sebebi olan kişilere teşekkür anlamında şükür yapılabilir.

Örnek: “Şükrederseniz, elbette nimetimi artırırım.” (İbrahim, 7)

Kapsam:

Dil ile Şükür: Allah’a hamd ederek veya teşekkür ederek yapılır.

Kalp ile Şükür: Nimeti verenin Allah olduğunu düşünerek minnettarlık hissetmek.

Fiil ile Şükür: Allah’ın nimetlerini doğru bir şekilde kullanmak ve O’na itaat etmek.

Kavramların Karşılaştırılması

Sonuç:

Hamd, hem Allah’a övgüyü hem de nimetlere şükrü birleştirir ve kapsamı en geniş olan kavramdır.

Sena, yalnızca övgüyü ifade eder ve şükür boyutunu içermez.

Şükür, nimete yönelik teşekkür ve minnettarlığı ifade eder.
Bu üç kavram, insanın Allah’a olan bağlılığını ve ilişkisini farklı yönleriyle ifade eder.

@@@@@@@

Risale-i Nur Külliyatı’nda “Elhamdü” kelimesi, Fâtiha Suresi’nin başındaki “Elhamdü lillahi Rabbi’l-alemin” ayetinin tefsirinde ele alınır ve oldukça derin bir şekilde açıklanır. Bediüzzaman Said Nursî, bu ifadeyi farklı açılardan ele alarak tevhid, şükür, ibadet ve kainattaki ilahi düzeni anlamaya yönelik önemli bir tefekkür zemini oluşturur.

Risale-i Nur’da “Elhamdü” Kelimesinin İzahı:

1. Hamd ve Şükür Kavramları

“Hamd”, Allah’a şükür ve övgü anlamındadır. Risale-i Nur’da hamd, Allah’ın sonsuz nimetlerine bir teşekkür olduğu gibi, O’nun zatına ve sıfatlarına yapılan bir övgüyü de ifade eder.

Hamd, yalnızca Allah’a mahsustur. Çünkü her türlü nimet, güzellik ve kemal, O’ndan kaynaklanır.

2. Hamdın Tevhidle Bağlantısı

“Elhamdü lillah”, tevhid inancının bir ifadesidir. Risale-i Nur’da bu cümle, kainattaki her şeyin Allah’a ait olduğunu ve O’nun Rububiyeti (Rablik) ile yönetildiğini vurgular.

Kainatta var olan her şey, Allah’ın isimlerinin bir yansımasıdır. Bu yüzden bütün hamdler, doğrudan veya dolaylı olarak O’na yönelir.

3. Hamdın Kapsamı ve Evrenselliği

Risale-i Nur’da hamd, yalnızca dil ile yapılan bir övgü değil, aynı zamanda fiiller ve düşüncelerle yapılan bir teşekkürdür.

Tüm varlıklar, Allah’a hamd eder. İnsan, bu hamd zincirinin bilinçli bir halkasıdır.

4. “Elhamdü” Kelimesindeki Varlık Anlamı

“Elhamdü” ifadesi, Allah’ın varlık ve birliğinin bir delilidir. Said Nursî’ye göre, varlık âlemindeki her şey Allah’ın bir nimetidir ve bu nimetlerin bir sahibi olduğunu gösterir.

5. Hamdın Dereceleri

Risale-i Nur’da hamd, derecelere ayrılır:

Zahiri Hamd: Dille yapılan övgü ve şükür.

Bâtıni Hamd: Kalple Allah’a olan sevgiyi ve minnettarlığı ifade etmek.

Hal Diliyle Hamd: İnsanın davranışlarıyla ve Allah’ın emirlerine uygun yaşamıyla O’na hamd etmesi.

6. Hamdın Sonsuzluğu

“Elhamdü lillah” ifadesi, Allah’a yapılan hamdin sonsuz olduğunu ifade eder. Çünkü Allah’ın nimetleri ve güzellikleri de sonsuzdur.

Özetle:

Risale-i Nur’da “Elhamdü”, Allah’a olan şükür ve övgünün en mükemmel ifadesi olarak tanımlanır. Said Nursî, bu kelimeyi tevhid, şükür, kulluk ve kainatın yaratılışındaki hikmetle bağlantılı olarak detaylı bir şekilde açıklar. “Elhamdü lillahi Rabbi’l-alemin” ifadesi, kainattaki tüm hamd ve övgülerin yalnızca Allah’a ait olduğunu ve insanın bu bilinçle yaşaması gerektiğini öğretir.

@@@@@@@

“Rabian: Hamdin en meşhur mânâsı, sıfât-ı kemâliyeyi izhar etmektir. Şöyle ki:”

“Cenab-ı Hak, insanı, kâinata câmi bir nüsha ve on sekiz bin âlemi hâvi şu büyük âlemin kitabına bir fihrist olarak yaratmıştır. Ve esma-i hüsnâdan herbirisinin tecellîgâhı olan her bir âlemden bir örnek, bir nümune, insanın cevherinde vedîa bırakmıştır.”

“Eğer insan, maddî ve manevî herbir uzvunu Allah’ın emrettiği yere sarf etmekle hamdin şubelerinden olan şükr-ü örfîyi îfa ve şeriate imtisal ederse, insanın cevherinde vedîa bırakılan o örneklerin her birisi, kendi âlemine bir pencere olur. İnsan, o pencereden, o âleme bakar ve o âleme tecellî eden sıfatla o âlemden tezahür eden isme bir mir’at ve bir ayna olur. O vakit insan, ruhuyla, cismiyle âlem-i şehadet ve âlem-i gayba bir hülâsa olur ve her iki âleme tecellî eden, insana da tecellî eder. İşte bu cihetle, insan, sıfât-ı kemâliye-i İlâhiyeye hem mazhar olur, hem muzhir olur.”
bk. İşârâtü’l-İ’câz, Fâtiha Sûresi Tefsiri.

@@@@@@

“Saniyen: Şu اَلْحَمْدُ ِللّٰهِ cümlesi, her biri niam-ı esasiyeden birine işaret olmak üzere, Kur’ân’ın dört sûresinde tekerrür etmiştir. O nimetler de, ‘neş’e-i ûlâ ile neş’e-i ûlâda beka, neş’e-i uhrâ ile neş’e-i uhrâda beka’ nimetlerinden ibarettir.”
bk. İşaratü’l-İ’caz, Fatiha Suresi Tefsiri.

“Hamd, âlemlerin Rabbi, Rahman ve Rahîm olan Allah’a mahsustur.” (Fatiha, 1/2-3)

“Hamd o Allah’adır ki, göklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Onundur. Ahirette de hamd Onundur. O, hüküm ve hikmet sahibidir. Her şeyden haberdardır.” (Sebe, 34/1)

“Hamd O Allah’a mahsustur ki, kuluna kitabı indirdi ve onun içine tutarsız hiçbir şey koymadı.” (Kehf, 18/1)

“Hamd, gökleri ve yeri yaratan, karanlıkları ve aydınlığı var eden Allah’ın hakkıdır. Bir de kâfirler kalkmışlar, birtakım putları Rab’lerine eşit sayıyorlar!” (En’am, 6/1)

“Hamd, gökleri ve yeri yaratan ve melaikeyi iki, üç, dört… kanatlı elçiler yapan Allah’a mahsustur. O, yaratıklarından, istediğine, dilediği kadar fazla özellikler verir, çünkü O her şeye kadirdir.” (Fatır, 35/1)

1. Müdakkik

Tanım:

Müdakkik, “dikkatli ve titizlikle inceleyen, her detayı önemseyen kişi” anlamına gelir.

Özellikle bir konuyu derinlemesine ve hatasız bir şekilde inceleyen kişiler için kullanılır.

zellikleri:

Detaycıdır ve hassas bir şekilde çalışır.

Genellikle bilim, hukuk ve edebiyat gibi alanlarda kullanılır.

Örnek Cümle:

“Müdakkik bir araştırmacı, her ayrıntıyı dikkatle gözden geçirir.”

2. Muhakkik

Tanım:

Muhakkik, “hakikati arayan, gerçeği bulmaya çalışan kişi” anlamına gelir.

İslam düşüncesinde özellikle hakikati ve ilahi bilgiyi araştıran alimler için kullanılır.

Özellikleri:

Derin düşünür ve hakikate ulaşmak için araştırmalar yapar.

Daha çok tasavvuf, felsefe ve dinî ilimlerde kullanılan bir kavramdır.

Örnek Cümle:

“Muhakkik alimler, zahirî bilginin ötesine geçerek hakikatin peşine düşer.”

3. Mütebahhir

Tanım:

Mütebahhir, “ilimde deniz gibi derinleşmiş, çok geniş bilgiye sahip kişi” anlamına gelir.

“Bahhir” (deniz) kelimesinden türemiştir ve ilim deryasında boğulacak kadar bilgili olanları ifade eder.

Özellikleri:

Bilgi açısından çok geniş bir birikime sahiptir.

Genellikle çok çeşitli konularda derin bilgiye sahip alimler için kullanılır.

Örnek Cümle:

“Mütebahhir bir âlim, her ilim dalında engin bir bilgiye sahiptir.”

Farkların Tablosu

Özet:

1. Müdakkik: Dikkatli ve titiz bir inceleme yapar; ayrıntıya önem verir.

2. Muhakkik: Hakikati arayan, derinlemesine düşünen ve araştıran kişidir.

3. Mütebahhir: Bilgi deryasında engin bir birikime sahip olan, ilimlerde derinleşmiş kişidir.

Bu kavramlar, ilim dünyasında farklı alanlarda ve mertebelerde kullanılan önemli terimlerdir.

@@@@@@@

Ayette geçen,- ver rasihune fil ilmi- tefsir ve izahı nedir?

“Ver Rasihune Fil İlmi” ifadesi, Kur’an-ı Kerim’in Ali İmran Suresi, 7. ayetinde geçer ve “ilimde derinleşenler” anlamına gelir. Bu ifade, özellikle Allah’ın kitabındaki anlam derinliklerini kavrayabilen seçkin kimseleri tarif etmek için kullanılmıştır. Ayet ve izahı aşağıda verilmiştir:

Ali İmran Suresi, 7. Ayet

> “Hüvellezî enzele aleykel kitâbe minhu âyâtün muhkemâtun hunne ummü’l-kitâbi ve uharu müteşâbihâtun. Fe emmâllezîne fî kulûbihim zeyğun feyettebiûne mâ teşâbehe minhü’btigâe’l-fitneti vebtigâe te’vîlih. Ve mâ ya’lemü te’vîlehu illallâh. Ver râsihûne fîl’ilmi yekûlûne âmennâ bihî küllün min ‘indi rabbinâ. Ve mâ yez-zekkeru illâ ulûl’el-bâb.”
Meali:

“O, sana kitabı indiren Zât’tır. Kitapta bazı ayetler muhkemdir (hükümleri açık ve sabittir); bunlar kitabın temelidir. Diğer ayetler ise müteşabihtir (birden fazla anlam taşıyan ayetlerdir). Kalplerinde eğrilik olanlar, fitne çıkarmak ve onun tevilini (derin anlamını) aramak için müteşabih olan ayetlere tabi olurlar. Oysa onların tevilini ancak Allah bilir. İlimde derinleşenler (ver rasihune fil ilmi) ise, ‘Biz buna iman ettik, hepsi Rabbimizin katındandır.’ derler. Bunu ancak akıl sahipleri düşünüp anlar.”

Tefsir ve İzah

1. “Ver Rasihune Fil İlmi” Ne Anlama Gelir?

“Rasihun”, kök itibariyle “derinleşmek, sağlamlaşmak, kökleşmek” anlamına gelir. “Rasihune fil ilmi”, ilimde derinleşmiş, hikmet sahibi, doğru bilgiyle sağlam bir anlayışa ulaşmış kişileri ifade eder.

Bu kişiler, müteşabih ayetlerin (birden fazla anlam taşıyan, yoruma açık ayetlerin) hakikatini tam olarak bilmeseler bile, onların Allah’tan geldiğini bilir ve teslimiyetle inanırlar.

2. Ayetteki Ana Kavramlar

Muhkem Ayetler:
Anlamları açık ve kesin olan, yorum gerektirmeyen ayetlerdir. Örneğin, İslam’ın temel inanç esasları ve ibadetlere dair hükümler muhkem ayetlerde yer alır.

Müteşabih Ayetler:
Anlamları tam olarak anlaşılamayan, yoruma açık ve sembolik ifadeler içeren ayetlerdir. Örneğin, cennet, cehennem, kıyamet ve Allah’ın bazı sıfatları hakkındaki ayetler bu gruba girer.

3. İlimde Derinleşenlerin Özellikleri

Teslimiyet ve İman:
Bu kişiler, müteşabih ayetlerin anlamını tam olarak anlamasalar da Allah’a ve O’nun kitabına teslimiyet gösterirler.

> Örnek: “Hepsi Rabbimizin katındandır.” diyerek iman ederler.

Derin Bilgi Sahibi Olmaları:
İlimde derinleşmek, yalnızca yüzeysel bilgiye sahip olmak değil, hakikati anlamaya yönelik ciddi bir araştırma ve hikmetli düşünceyi ifade eder. Onlar, bilgi ve hikmetle ayetleri anlamaya çalışırlar.

Kalplerindeki Eğrilikten Uzak Olmaları:
Rasih alimler, ayetleri fitne veya bozgunculuk amacıyla değil, Allah’a yakınlaşmak ve hakikati öğrenmek için anlamaya çalışırlar.

4. Müteşabih Ayetlerin Yorumu

Tefsir alimleri arasında “ve mâ ya’lemü te’vîlehu illallâh” (Onların tevilini ancak Allah bilir) ifadesinin anlamı üzerinde iki görüş vardır:

1. Yalnızca Allah bilir:
Müteşabih ayetlerin hakikatini sadece Allah bilir. İnsanlar bu ayetlerin detaylarını kavrayamaz ve teslimiyetle iman ederler.
2. Allah ve İlimde Derinleşenler Bilir:
Bazı alimler, ayetteki duraksamayı farklı bir şekilde okuyarak, müteşabih ayetlerin yorumunu hem Allah’ın hem de ilimde derinleşenlerin bilebileceğini belirtir.

5. Rasih Alimlere Örnekler

İbn Abbas: Müteşabih ayetleri yorumlamada ünlü bir sahabedir ve Kur’an’ın derin manalarını anlama konusundaki yeteneği ile tanınır.

İmam Gazali: Hikmetli düşünceleri ve tasavvufi yorumlarıyla ilimde derinleşen bir alimdir.

Fahreddin er-Razi: Kur’an tefsirinde derinlemesine çalışan ve müteşabih ayetlere dair açıklamalar yapan bir tefsir alimidir.

Sonuç:

قُلِ اللّٰهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَٓاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَٓاءُۘ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَٓاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَٓاءُۜ بِيَدِكَ الْخَيْرُۜ اِنَّكَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ
Kulillahumme malikel mulki tu’til mulke men teşau ve tenziul mulke mimmen teşa’, ve tuizzu men teşau ve tuzillu men teşa’, bi yedikel hayr, inneke ala kulli şey’in kadir.

@@@@@@@

Allahın Muiz ve Müzil isimleri ve tarihsel örnekleri.

El-Muiz ve El-Müzil, Allah’ın 99 isminden (Esmâü’l-Hüsnâ) ikisidir ve Allah’ın kainatta hem yücelten hem de alçaltan, güç ve izzet veren veya dilediği kimseyi zelil eden özelliklerini ifade eder. Bu iki isim, Allah’ın adalet ve hikmetiyle tecelli eden farklı yönlerini gösterir.

El-Muiz (المعزّ)

Anlamı: “İzzet veren, güçlendiren, şeref ve onur bahşeden.”

Allah, dilediği kişilere, toplumlara ya da kavimlere izzet ve güç verir, onları yüceltir. Bu isim, Allah’ın rahmeti ve kudretiyle kullarına nimetler ihsan ettiğini gösterir.

Tarihsel Örnekler

1. Hz. Peygamber ve Sahabelerin İzzet Bulması: Mekke döneminde zayıf ve baskı altında olan Müslümanlar, Medine’ye hicretten sonra Allah’ın yardımıyla güçlenmiş, Bedir Savaşı gibi zaferlerle izzet kazanmışlardır.

2. Hz. Ömer’in İslam’la Şereflenmesi: Hz. Ömer, İslam’ı kabul ettikten sonra Müslümanlar arasında cesaret ve güç kaynağı olmuştur. Bu olay, Allah’ın izzet vermesi olarak yorumlanabilir.

El-Müzil (المذلّ)

Anlamı: “Zelil eden, küçülten, alçaltan.”

Allah, zulmedenleri, nankörlük edenleri veya kibirlenenleri adaleti gereği zelil eder ve onlardan güçlerini alır. Bu isim, Allah’ın mutlak otoritesini ve adaletini gösterir.

Tarihsel Örnekler

1. Firavun’un Helakı: Firavun, kibir ve zulümle halkına baskı yaparken, Allah tarafından denizde boğularak zelil edildi. Bu olay, El-Müzil isminin tecellilerinden biridir.

2. Ebrehe’nin Ordusunun Yok Edilmesi: Kabe’yi yıkmak için gelen Ebrehe ve ordusu, Allah’ın izniyle Ebabil kuşları tarafından helak edilmiş ve zelil olmuşlardır.

İki İsmin Birlikte Tecellisi

El-Muiz ve El-Müzil isimleri genellikle birbirini tamamlar. Allah, kullarını hem yüceltebilir hem de küçültebilir. Örneğin:

İslam’ın Yükselişi: Mekke’nin fethi sırasında Müslümanlar izzet bulurken, müşriklerin gururu kırılmış ve küçülmüşlerdir.

Bu iki isim, Allah’ın kainatta her şeyin mutlak hâkimi olduğunu ve dilediği şekilde adaletle hükmettiğini gösterir. İnsanlar ise bu isimlerin tecellisinden ders çıkararak hem şükretmeli hem de Allah’ın adaletine teslim olmalıdır.

@@@@@@#

“(Münafıklar:) “Andolsun, eğer Medine’ye dönersek (devlet ve hükümete yerleşirsek), daha üstün ve şerefli olan (bizler), daha güçsüz ve zelil olanı (sadık mü’minleri) oradan mutlaka çıkarıp atacaktır” diyorlardı. Oysa (gerçek) izzet, haysiyet ve üstünlük, (ancak) Allah’ın; Peygamberin ve (samimiyetle ve bütünüyle İslam’a) inananlarındır. Ne var ki münafıklar bunu bilecek (ve idrak edecek akli ve vicdani dürüstlükten uzaktırlar).” Münafikun.8.

Beni Mustalik seferinde iken “Müreysi” suyu başında Ensar’dan Sinan-ı Cüheni ile muhacirlerden Cehcah b. Said arasında kavga çıkmıştı. Olaydan haberdar olan münafıkların başı Abdullah b. Ubeyy, muhacirlere yardım edilmemesini istemiş ve “Medine’ye dönersek üstün olan zayıf ve düşük olanı oradan çıkaracaktır” şeklinde hezeyanda bulunmuştu.

@@@@@#

Bu ayet, Münafikûn Suresi 8. ayet olup, münafıkların kibir ve aldatıcı düşüncelerini ifade ederken, Allah’ın izzetin (şeref ve üstünlüğün) yalnızca Kendisine, Peygamberine ve samimi müminlere ait olduğunu beyan eder.

Ayetten Çıkarılacak Dersler:

1. Münafıkların Kibrine Karşı İlahi Adalet: Münafıklar, Medine’ye dönüp Müslümanları güçsüzleştireceklerini ve kendi üstünlüklerini ilan edeceklerini iddia ediyorlardı. Ancak bu, onların batıl bir zannıydı. Allah, gerçek izzetin kimde olduğunu ortaya koymuştur.

2. İzzetin Kaynağı: Gerçek güç, şeref ve haysiyet, maddi imkânlarla değil; iman ve Allah’a teslimiyetle kazanılır. Münafıklar, bu gerçeği kavrayacak vicdani ve akli dürüstlükten yoksundurlar.

3. Allah’ın Koruması: Allah, sadık müminleri zelil olmaktan korur ve her türlü tehlikeden muhafaza eder. Bu, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde geçerlidir.

Tarihsel Bağlam:

Bu ayet, Medine’deki münafıkların lideri olan Abdullah bin Übey bin Selul ve onun yandaşlarıyla ilgilidir. Uhud Savaşı gibi olaylarda münafıkların gerçek yüzleri ortaya çıkmış, onların planları bozulmuş ve şeref iddiaları boşa çıkmıştır.

El-Muiz ve El-Müzil İsimleriyle Bağlantı:

El-Muiz: Allah, müminleri üstün kılar ve onlara şeref verir. Medine İslam toplumunun güçlenmesi bunun bir örneğidir.

El-Müzil: Münafıklar, iman etmeyenlerin tarafını tutmuş ve planları başarısız olmuştur. Allah, onları küçük düşürmüş ve toplum önünde zelil etmiştir.