L A İ K L İ K
Mukaddesatı çiğnenmiş,öz yurdunda harabeye dönmüş,yıllarca yapılan içli dışlı yıkımlar,dindarları takipler,eza ve cefalar. Hüküm laikçe…
Kimine göre;dinsizlik,kimine göre uygun sistem,kimine göre de ne o,ne de bu. O halde ney? Atatürkçülük mü? Peki Atatürkçülük ne? Bir din ve mezheb olmadığına göre,devrim ve inkilablar mı? Neyin devrilmesi? Neyin değişmesi? Açıklık getirilmesi gereken hususlar. Kimlerce mi? Milletin hakemliğinde muhalifin ve muvafıkın karşılıklı meseleleri takdimiyle.
Binlerce meselelerimiz çözüm beklerken biz hala tedirginlik ve korku içerisindeyiz. Korkumuz niye? Ortada bir yanlışlık ve haksızlık yok ise… Bu ise tarihin tekerrürü,geçmişte yapılan hareketlerin tekrarı ve de uygun adım yerinde saymadan başka bir şey değildir.
Oysa dünya herkes için terakki dünyası olsun da yalnız bizim için mi tedenni dünyası olmakta devam etsin. Hayır ve asla. Buna insanlar müsaade etse de,zaman göz yumsa da tarih affetmeyecektir.
İlmin ve vesikanın,delilin hükümran olduğu ve de olacağı şu asırda fikre ve dile pranga vurmak,gerçeklere göz yummak demektir.
Baba evladını,kişi kişiyi,öğretmen talebelerini bir laiklik meselesinde bile aydınlatamazken bu millet olarak acaba ne anlamaktır? İşe gelmeyenleri olsa gerek!
Bununla beraber batıda kalıp oradan bize bakan vatandaşlarımızın orada daha iyi ve rahat İslâmiyeti yaşamalarını söylemeleri ister istemez bize şu soruyu sordurmakta: Bizdeki bir çok sorularla beraber laiklik sorusunun gerçek anlamı balıklar kavağa çıkınca mı açıklama getirilecek? Sınırları çizilerek açıkça ne zaman ifade edilecek?
Salman Rüşdi gibi kalem-şörlük yapabiliyorsun! Çünkü laiksin! Dini meselelerde hakaret kastıyla herzeler savurabilirsin! Çünkü laiksin! Eğer laik değilim sözünü,H. İbrahim Çelik söylemişse suç,Doğu Perinçek söylemişse suç olmaz! Çünkü laikiz! Veya buna layıkız. Adını siz kurun nasıl laikiz?
Oysa Avrupa’da gelişen bu laiklik,skolastik,engizisyon mahkemeleri ve batıl bir dinin baskısı gibi koyu karanlıktan kurtulmak için giriştiği reform sadece bir elbise değiştirmek iken biz bunu böyle bir değiştirme ihtiyacı yani dinin terakki ve buna benzer şeylere mani olma durumu söz konusu değilken,cildimiz durumunda olan İslâmiyeti değiştirmek,cildimizi soymak demek,hayatı tehdit edip ölüme kasdetmek demek olan hareketi seçtik. Elbette cildi yavaş yavaş da soysanız haklı olarak bir feryad,bir çare,bir sebeb ararken,böyle bir harekette ne derece iyi niyet gösterecek veya beklenecektir?
Gelecek nesillerin;-Ey Mirasyedi yaramazlar!-demelerini beklemiyorsak, hüviyetimi- zi,kimliğimizi,meselelerimizi ortaya koyalım,AKLANALIM , PÂKLANALIM…
İslâmiyetin müdafaa edilmeye ihtiyacının olmadığını,medeniyete beşiklik ve hiçbir zaman ışıktan mahrum olmayıp,ışıklandırdığını söyleyen”İslâmiyetin deha cevheri” yazarı fransız düşünürü R. Caratini şöyle der:”Bu insani ve fikri mayanın tuttuğu devir ortaçağ karanlığı ise,bugün kurtuluşu bulabilmek için,hepimiz ortaçağ karanlığı dedikleri zamana dönmeliyiz.”devamla:
“Batı her şeyi yanlış anlıyor. Kur’an-a ve onun özüne dönüş,gericilik olamaz. Bu İslâmın özünde yok. Kur’an-ın özüne dönüş,yani batı dili ile fundemantalizm,İslam aleminin modern teknolojiyi ve müslüman olmayanlarla diyoloğu terk etmesi anlamına gelmez. Bazı ulema,İslam alemini hiçbir ekonomik ve siyasi kaideye bağlı kalmadan yaşatmak istiyorlar. Bazıları ise,İslâmın özüne dönebilmek için,siyasi iktidar sahibi olmak ve bu kudretle hedefe varmak niyetindeler.”[1]
Bir Papaz olan Laura Veglieri’de şöyle der:”Cimri,yanık,medeniyet yollarından ve insan fikrinden uzak bir memlekette,vahşi her türlü zapt ve iradeye karşı serkeş kabileler arasında saf ve hayat verici bir pınar fışkırmıştır. Bu pınar İslâmiyettir. Kaynak o kadar coşkun idi ki,önce bir çay,sonra bir nehir halini aldı,muhtelif kollara ayrılarak bütün dünyayı dolaştı. Bu karıkalı meşrup nerede tadılmış ise orada,tefrikaya düşmüş milletler birleşirler,ihtilaflar sükunet bulur. İntikam hakkının hüküm sürdüğü aynı menşeden gelen kabileleri müttehid tutan,kan rabıtasından başka hiçbir şey içtima-i bağın tanınmadığı yerlerde,yeni bir his,aynı ahlak ve aynı din mefkuresiyle birleşmiş olan insanlar arasında kardeşlik hissi hakim olur. Bu ilahi pınar,önünde durulmaz bir sel halini alınca eski medeniyetlerin mağrur devletleri üzerine de görülmemiş bir kuvvetle atılmış ve hatta bu beldeler ahalisi hadisenin büyüklüğü hakkında bir fikir edinmeden,memleketleri teshir ederek,setleri yıkarak,muhtelif ırklardan tek bir millet yaratarak o devletleri sarmış,altüst etmiştir.
Böyle bir hadise tarihte asla görülmemiştir. İslâmiyetin fütuhatında gösterdiği sürat,ancak bazı heyecanlı kimselerin akidesi olduktan sonra,milyonlarca insanın dini haline gelmesi şayanı hayrettir.
…İslâmiyet hem din,hem kanundur. İnsanlara Allah’ı haber verdikten sonra şahsi hürriyet için bir takım sınırlar çizmiş ve ifası bir kudrete vabeste bazı hak ve vazifeler koymuştur. Fakat İslâmlar indinde halife dini bir şeftir,diktatör değildir. Lahuti hiç değil… Hak yolunu takip ettikçe kendisine itaat olunur,hak ve adalet yolundan ayrılırsa halk onu vazifeye davet eder. Ona ihtarda bulunur. Bu takdirde halkın sözüne kıymet vermezse yerine başka bir halife getirmek hakkını haizdirler.”[2]
İnsan hakları İslâmdadır. Batının insan hakları beyannamesi 10-12-1948 yılının tufeyli olan bir mahsulü iken İslâmın ki 1400 senelik mahsuldar neticesidir.
Sadece Veda Hutbesi batının kağıt üzerindeki göstermelik beyannamelerinin fevkindedir.
Hürriyet yolunu açanlar laiklik gereği hürriyetleri alınmış ve idam edilmiştir. Bumudur laiklik?
Gizli Kur’an okuma,gizleme,kaçma laikliğin uygulamalarındandır.
Batıda dinin ve kilisenin hakim olmadığı bir kurum ve yer gösterilemez. Diyanet bile çok zincirlerle bağlı. İşte laikliğimiz.
Din dersi öğretmeni her halde Dini anlatır. Öyle olması gerekir. Buna rağmen bir şikayet üzerine soruşturmaya gelen İlçe Milli Eğitim Müdürü;sınıfta örtüden bahsedip bahsetmediğimi sordu. Bende ;-Evet-dedim. Nasıl olduğunu sorunca bakanlığın bana anlatmam gerektiğini söyleyip;Setr-i Avret konusundan dolayı nasıl örtünmesi gerektiğini izah ettim. Örtünme konusuna üç sebebten birisiyle girecektim;Ya gündemde olan bir soru üzerine veya namazdaki örtünmeyi anlatmak amacıyla veya talebeleri bu konuda aydınlatmak,doğru bilgiyi yine o dersin sorumlusu olan bir kimse tarafından öğreneceklerdi.
Bunun üzerine sayın müdür;Hayır ben onu demek istemiyorum,siz sevdiriyor musunuz –diyerek sözü değiştirdi. Bende;anlatmakla yükümlü olup,kimseyi zorlamayacağımı,kabul edip etmemek onlarındır diyerek,sözü bitirdiğimde haklı bulup ayrılmıştı.
O bunu laiklik adına yapmıştı.
Harpten çıkmış olan millet bitkin bir haldedir. Kendini bırakmış, hiçbir şey düşünmemiş, düşünecek halde de değildir.
Bazılarının ise hesabı vardır.M. Kemal bu hesabı çok iyi yaptı. İnkilabları uygulamak, laikliği yerleştirmek için birinci meclisi değiştirdi. Çünkü onlar Osmanlı meb’usu idiler,mücadeleleri,zorlukları,geçmişi bilen vatanperver idiler. Derken ikinci meclis de değişti. İstenilen seviyeye gelinmiş,arzu edilen kimseler yerleştirilmişti. Konuşan olursa Topal Osman-lar,Ali Şükrü’leri kaldırmak için… Üç Ali’ler de hazır beklemekteydi.
Geçmişe aid ne varsa silindi hepsi… İnkilab ve laiklik uğruna…
Ali Şükrü gibi inkilab kurbanlarının vasfı bu vahim durumlara tahammülsüzlükleri idi. İsmet İnönü’nün ifadesiyle:”Ali Şükrü bey meclisin en sert bir üyesi ve özellikle Atatürk’e karşı son derece insafsız ve kırıcı ifadeler ve hareketlerle muhalefet eden bir unsuru idi.” Veya Falih Rıfkı Atay’ın deyimiyle:”Mecliste M. Kemal’den kuşkulanan en tehlikeli ve azgın grup muhafazakar takımı idi.”[3]
Çünkü Ali Şükrü hesap sormaktadır. “Mehmetçiğin süngüsü ile kazanılan muazzam zafer Lozan’da heba edildi. Lord Gürzon’un oyunlarına kurban gittik.”[4]
Anayasada,parti proğramların da yer alan:”Devletin dini,dini İslâmdır.” Dine,dini inançlara saygılı olma,gibi ifadeler laikliğe feda edilerek kaldırıldı. Kurulan İstiklal Mahkemeleri önce asmayı kararlaştırdı,sonra da ifade aldı,göstermelik olarak… Edirne’den Kars’a kadar bu kıyım sehpaları işledi.
Takrir-i Sükunla millet susturuldu,ağızlar tırpanlandı. İslâmiyetin girdiği bütün müesseselerden çıkarılması birinci hedef olarak,Lozan anlaşmasının gereği olan:”Din öldürülecektir.” kararı uygulanmaya başlandı. Din çıkarıldı,yerine konulan laiklik ise –hala muğlaklığını koruyup ve öyle olması da istenerek- boşluğu doldurmak şöyle dursun,yeni bir çok boşluklara ve asırlık kavgalara zemin hazırladı.
Laiklik hala halkla çatışma halindedir. Bu durumda da halk laikliğe feda edilmesi tercih edilirken,laiklik halka feda edilmeyip,inkilabların bekçiliğini yaparak,halkın ve hakkın üzerinde tutularak kabul edildi. Vücuda giydirilen laiklik elbisesi ve kumaşından kesilip vücuda göre biçilmedi,belki vücuttan kesildi. Haklı feryatlar çıkmaya başladı.
Amerika laik;Turgut Özal’ın da dediği gibi,paralarının üzerinde:”In God we Trust” yani –Allah’a inanırız.”yazılıdır.
Bush-Nixon yemininin İncile el basarak yaptı ve orada devlet dinden ayrı olup,din işine de karışmaz. Mahkemede yeminler İncil üzerine yapılır. Avam kamarasında toplantı İncil okunarak açılır.
Türkiye ise bu sistemle 63 yılın 25 yılını yani yüzde kırkını sıkı yönetimle geçirmiştir.
Avrupa da Gırnata el Hamra sarayının duvarları baştanbaşa –Allah dışında galib yoktur.-yazılı.[5]
Ruşen Eşref Ünaydın’ın da anlattığı gibi:”Laikiz dedik,dinle alakamızı devlet olarak kestik. Cumhuriyetiz dedik,rejimimizi tehlikeye düşürmemek için saltanat devrini kötüledik. Kazanılmış büyük zaferleri bile birkaç satırla geçiştirmeye kalkıştık. Latin harflerini aldık,yeni nesilleri binlerce yıllık tarih hazinesinden mahrum bıraktık.”[6]
Ahmet Taşgetiren laikliğin İslâmiyeti tecrid ettiğini şöyle anlatır:”Laiklik Allah’ı devreden çıkaran ve insanın hükmünü putlaştıran bir doktrindir. Bo doktrinin,müeyyidesiz karakteriyle,insanın her türlü olumsuz eğilimini de putlaştırması kaçınılmazdır. Kıyıcılığı,sömürgeciliği,haksızlığı,ahlaksızlığı,laik insanın hakimiyet kazanması nisbetinde putlaştırması kaçınılmazdır. Türkiye’de düzen,bunca haksız bir niteliğe bürünmüşse,bunun altında,laik karakterden daha başka bir motif aramak boşuna çaba sarf etmektir.
… Sapkınlıları laiklik özendirmiyorsa da İslâmsızlık özendiriyor. İslâmsızlık ise laikliğin ürünüdür. Yani nereden bakarsanız bakın bu ahlaksızlıkların özünde laiklik sendromu vardır. Ancak bunun bu netlikte kabulü laikliği iman haline getirmiş bir kişi için zordur. Laikliğin ahlaksızlığı yoksa da ahlakı da yoktur. Ve toplum değerleri de boşluk kabul etmez. Eğer ahlaki alanı boşaltmışsanız,onun yerini saydığınız şeylerin doldurması kaçınılmazdı. Laiklik toplum değerlerini İslâmdan tecrid etmeğe yönelmişti. Bugünde sonuçlarını devşiriyor. TV-de,sokakta,mektebte…”[7]
Laiklik:1)İslâmı kendimize uydurmayı esas alır.
2)İslâmiyet hristiyanlık gibi sadece ahiret dini değildir. Zira onlarda ruhbanlık yani evlenmemek ve evlenmemeyi ibadet ve sevab itikad etmişlerdir.[8] İslâm ise kanunlar doğrultusunda,müsaade nisbetinde yaşanılmaktadır.
3)Hristiyanlık belli bir kavme gelmiş olup ahlak konularını ihtiva eder. Dünya ile ilgili hiçbir hüküm,emredip yasaklayıcı ahkam yoktur.
4)Sanki laiklik İslâmın önüne bir sed olarak yapılmış,esintisinden bile rahatsızlık duyulmakta,hatta öcü gibi bakılıp,korkulmaktadır.
5)İslâmiyet ismin Ali olup,Coni gibi olunmak demek değildir. İslâmiyet hem şekilde,hem de manada hakim pozisyonundadır.
6)Fert ve millet olarak baktığımızda,asırlar içerisinde acaba nasıl ve hangi durumdayız. Dünya mı,ahiret mi,ikisi de mi kazanılmış,yoksa kaybedilmiştir?
7)Her şeyin bir bedeli vardır. İmanında bir bedeli olacaktır. Oda ödenmesi ve yaşanması gerek…
İngiliz ajanlarının müslümanların kuvvetli noktalarından tahrib etmeye çalıştıkları maddelerden biri:”Müslümanların akidelerine bid’atlar sokup,İslâmı gericilik ve terör dini olmakla,itham edeceksiniz. İslâm memleketlerinin geri kaldığını,sarsıntılara maruz kaldığını söyleyecek ve böylece onların İslâma olan bağlılıklarını zaifletmiş olacaksınız.”[9]
Başkalarına laikliği uygun gören İsrail oğulları kendilerine neden uygun görmemektedirler?
Mısır devlet başkanı müteveffa Enver Sedad’ın müsteşarı Hasan Tahimi’nin başkanlığında,müslümanların Camp David anlaşmasına karşı muhalefetlerini kırmak için bir komisyon kurulmuştur. Bu komisyonun diğer bir amacı da (İhvan-ı Müsliminin ve) İran’daki İslâm inkilabının tesirini yok etmek ve İslâmın uyanışını önlemekti.
Komisyon üyeleri,raporun metni,topladıkları istihbaratın özetinden sonra almış oldukları önleyici tedbirlerde:”Israrla laiklik yani din ve siyaset ayırımı düşüncesi işlenmeli. Müslümanlar devamlı taciz edilmeli,maddi ve manevi bakımdan sürekli baskı altında tutulmalı.
Okullarda İslâm tarihi ve din dersleri proğramları yeniden ele alınmalı,din siyasetten ayrılmalıdır. Din yalnızca ahlaka bağlı olarak anlatılmalı. Hilafet ve bilhassa Osmanlıların halifelik müessesesi çok kötü ve çirkin bir şekilde tanıtılmalı. Ayrıca sürekli batının kiliseden ayrıldığı için hızla ilerlediği vurgulanmalı.
Müslüman ulemaya bilhassa düşünceli olanlarına karşı iftira ve karalama kampanyaları açılmalı ve onları halkın karşısında küçük düşürmeliyiz. Zaman zaman aşırı müslüman dincileri gündeme getirerek onları tutuklamalı,halkın onlara yönelmesi yerine onlardan soğuması için kahramanlıklarını okşayarak ölçüsüz girişimlerde bulunmalarını teşvik etmeliyiz. Ayrıca onları red cephesi devletlerinin yani Camp David anlaşmasına karşı olan Libya ve Irak gibi devletlerin ajanları olarak göstermeliyiz.
Üniversitelerdeki müslüman öğrenci liderlerinin ellerine dolaylı yoldan sınırlı miktarda patlayıcı maddeler ve silah koymalıyız. sonra bunları bahane ederek müslüman cemiyetleri tasviye edebilir,onlara dehşet ve ibret verici cezalar vererek diğer müslümanları caydırabiliriz. Cemiyet-ül Tekfir ve Şeyh Zehabi gibi liderler bahane edilerek müslümanlar yok edilebilir. Üniversitedeki kızlar ve çalışan kadınlar İslam düşüncesine karşı tahrik edilebilirler. Aynı zamanda erkeklere karşı da kolaylıkla kışkırtılabilirler. Çünkü İslam ahlakı ve aile sistemi kadınlara bazı kısıtlayıcı emirler getiriyor. Bunları abartıp,kızları ve kadınları hem İslâma hem de erkeklere karşı kışkırtarak harekete geçirebiliriz.
Okul ve üniversitelerde öğrencilik dönemlerinde İslâm hareketi ile irtibatı olmuş kimseler ve sakallı gençler kesinlikle polisliğe,askerliğe ve devletin hassas mevkilerine alınmamalı,mevcut olanlarda önemsiz ve uzak bölgelere tayinleri çıkarılarak uzaklaştırılmalı. Müslümanların birliğini bozup aralarına nifak sokmak ve itimatsızlık oluşturmak için onlardan birbirlerini ihbar ediyormuş gibi ifadeler alınıp,bunlar yazıya dökülerek yayılmalı ve onların yüzleşmeleri önlenmeli ki gerçek ortaya çıkmasın. Aynı zamanda bütün müslümanlara ve İslâma karşıymış gibi görünmemek için sert tavırlarla çıkış yapmamaya dikkat etmeliyiz. Çünkü böyle yaptığımız takdirde müslümanlar,müslüman kardeşlerle bütünleşerek bize karşı koyabilirler.”
Mısırda icra edilen bu oyun bizde de tamamen bir benzerlik arz etmektedir.
Bizdeki laiklik batı usulü laiklik değildir. Batıda amiri de memuru da kilise ve İncille iç içedir. Bizde ise küs durumda olup,sırtı dönüktür. Ne zaman ve ne kadar hatırlanılmaktadır?
Ali Ulvi Kurucu bir dostunun anlattığı bir hatırayı şöyle nakleder:”1974’de Türkiye’den 150 bin kişi hacca gelmişti. O zamanki Endonezya başbakanı Dr. Muhammed Nasır’da hacca gelmişti. Kendisiyle tanışırdık. Ziyaretine gittim. Bana-Türkiye’den bu sene hacca kaç kişi geldi? diye sordu. Ben,150 bin,deyince,Allah’a şükrederek secdeye kapandı. Gözleri yaşarmıştı… Bende heyecanlanıp ağladım. Dedi ki,-Lozan-ı ben iyi bilirim. Ben bir diplomatım. Lord Gürzon Balkan ve Birinci dünya harbinden ve kurtuluş savaşından bitkin vaziyette çıkan Türklerin işini bitirmek istiyordu. Bunun içinde ruh kökünden koparmayı planladı. Ortamı da müsaid görünce –Hristiyan olun,her şey bitsin.- Eğer halk isyan edecek duruma gelirse LAİKLİK DE anlaşırız,diyordu. Lord Gürzon’un istediği laiklik Rusya tipi bir anlayıştı. Şimdi bakıyorum,Türkiye’de lozandan sonra tek bir kilise yapılmadı. Ama bizim zayıf bir dönemimizde bize yardım teklif eden batılılar,önce hastahanelerle işe başladı. Millet fakirdi. Açtıkları hastahanelere hristiyan kuruluşlarından bol bol ilaç yardımları da geliyordu. Ama her hastanenin yanında bir kilise kurulmuştu. Tedavi edilen Endonezyalı’ya;-Bak sana şifayı Mesih İsa veriyor. (Haşa),gel seni bir takdis edelim deyip,cahil hastanın üzerine bir haç çıkarıyorlardı. Şimdi tezada bakın,ben düşünüyorum da şuna varıyorum:”Sizin milletiniz,kendisini Allah (CC) için cihada vakfetmiş. Şehid olup Allah yolunda can verirken sâfiyane ve kalbinden gele gele ellerini Allah’a açıp:”Ya Rabbi! evlatlarımın ve geride kalanlarımın imanı sana emanet.”diye dua ediyor. Onun içinde her şeye rağmen sizin nesilleriniz İslâmiyetten dönmüyorlar. Zira Allah’a tevdi edilen bir emanet asla zayi olmaz.”[10]
Bediüzzaman’ın talebelerinden Ahmet Feyzi Kul,laikliği ihlal suçundan mahkemeye verdiği uzun beyanatında özetle şöyle der:” Biz,kominist usulü laiklik istemiyoruz.[11]
Zira uygulamalar o doğrultudadır. Mesela:Celal Bayar;”Bir inkilapçı için bütün mürtecileri feda ederim.”[12]
Celal Bayar:”Biz Türkiyede şeriatı yaşatmayacağız.”[13]
- Sezgin:”Biz laik,Kemalist gençlik istiyoruz.”[14]
1937’de İnönü ve 180 arkadaşı adına verilen önerge ile kabul edilen laiklik[15] ‘den sonra Türkiye’nin genelindeki hal insanlık tarihinde eşine rastlanmayan uygulamalardır. O. Y. Serdengeçti’nin ifadesiyle:” Allah diyenlerin Yallah diye hapishanelere atıldığı” yıllar…
M.P.si meclis grubu reisi O.N.Köni:”Türkiye’de hristiyanlar,Museviler var,dini işlerini cemaatları görür. Bütçeleri buraya geliyor mu? İşlerine karışıyor muyuz? Bu ayrılık,gayrılık nedir? Onlar,bu sahada daha mümtaz yaşıyorlar demektir.
İbadetin şekline de karışıyoruz;şöyle kamet getirilecek,böyle ezan okunacak diye… Buna da hakkımız yoktur.
Bu müdahaleler anayasaya da,demokrasiye de aykırıdır.”[16]
Daha neler ve neler mi? Asırların bitiremeyeceği meseleleri satırlar bitiremez. İşte özetle:”1925’de M.E.B.ı olan Mustafa Suphi Din derslerini tümüyle yasaklar.”,”Camilere sıra konup,adı müslümanlık olan yeni bir hristiyanlık dini üretilmeye çalışılır.”,Mary Adkinns adındaki bayan misyonerin ifade ettiği gibi:”Amerika Türkiye üzerindeki emellerine ancak müslüman halkın hristiyan olması ile erişmiş olur.” emeline çalışılır. “Yıkılan ve ahır yapılan Türbeler.”,”Yakılan Kuran’ı Kerimler,Kilitlenen ve dinamitlenen camiler,Kur’an-ı Kerim-i okuturken dövülen kadınlar,yahudi Vakko’ları memnun etmek adına idam edilen Atıf Hocalar…
“O günler öyle günlerdi ki evinizden çıktınız mı,acaba hangi sokağa sapsam ki;darağacında sallanan bir adamla karşılaşmasam,derdiniz. Zira adım başı asılan birine rastlanıyordu. Bir defasında Hacı Bayrama giden dört yol ağzında böyle bir darağacıyla karşılaşmıştım. Anlaşılan pek dalgın yürüyormuşum ki,kendimi,birdenbire yüksekçe asılmış bulunan bir adamın ayaklarının altında buldum. Bu zat sonradan öğrendiğime göre Altındiş Halid namında birisiymiş. Darağacını bekleyen jandarma bana bir dipçik vurdu. Elimdeki çantayı fırlattım,ayakkabılarımı çıkartarak istasyona kadar koştuğumu hatırlıyorum.”
Bütün bunların sebebi ne idi? Bunlar, Atatürk’ün İnönüye şifreyle bildirdiği üç şey içindi:”Yeni Türk tarihinin dönüm noktaları üçtür:
1)Çete rejiminden ordu rejimine geçilmesi;
2)Lozan andlaşmasının yapılması;
3)Cumhuriyetin kurulup inkilablar rejimine başlanması…
Bu, üç büyük hadisede Atatürk’ün sağ eli,İnönü’dür.”[17]
Ancak şu garabetlere bakınız ki:”Ne dindara ne de dinsize ilişmemek”[18] tarzında hareket etmesi icab ederken;tersine işleyip,müslümanların kıyımı noktasında gerçekleştirilir. Şapkaya muhalefet etti gerekçesiyle bohçacılık yapan Şalcı Bacı adında bir kadın,içinde yazar Çetin Altan’ın dedesi kumandan Tatar Hasan Paşa’nında bulunduğu heyetçe idam edilir.[19] Ve 1939’da köy imamı olan İsa Parlak’ın şapkaya muhalefetinden dolayı vatandaşlıktan çıkarılmasıyla,aynı halin devam edip,hala vatandaşlığa kabul edilmemesindeki garabet…[20]
“Tek parti iktidarı,en masum dini hareketlerin laiklik bahanesiyle önlendiği bir devir oldu. Dini bir risale neşretmek veya bir gazete sütununda Dinden bahsetmek cesaret meselesi olmaktan da çıktı,resmi yasaklar arasına girdi. 17-5-1943’de Dahiliye vekaletine bağlı Matbuat umum müdürlüğü tarafından gazetelere gönderilen tamimde,dinden bahseden bütün yazı ve tefrikaların on gün içinde hitama erdirilmesi emrediliyordu. Gerekçe:”Biz her ne şekilde ve surette olursa olsun,memleket dahilinde dini neşriyat yapılarak dini bir atmosfer yaratılmasına ve gençlik için dini bir zihniyet fideliği vücuda getirilmesine taraftar değiliz.”[21]
Müslümanların İslâmiyeti yaşamaları ve öğrenmeleri bizzat devlet eliyle engellendi. Engizisyon mahkemelerini unutturan,utanç duvarını çatlatan,haçlı seferlerini unutturan 163. madde ile,halkla İslâm arasına sur ve Çin seddi örüldü.
Hekimoğlu İsmail’in deyimiyle:”Türk ceza kanununun 163. maddesi de,dinsizlikten dine geçmek isteyenlerin prangasıydı. Bunun için her dindar,163-ü görünce ürperir.
Zulmün abidesi olan bu madde kanun mantığına da aykırıydı.
Anayasada ve ceza hukukunda laikliğin tarifi yoktur.”der.[22]
Bunu Süleyman Demirel’de söyler:”Cumhuriyetin temelinde laiklik ilkesi yoktur.”[23]
O 163. madde ki[24] şöyledir:”Laikliğe aykırı olarak,devletin sosyal veya ekonomik veya siyasi veya hukuki temel düzenini kısmen de olsa dini esas ve inançlara uydurmak amacıyla cemiyet tesis,teşkil,tanzim veya sevk ve idare eden kimse,sekiz yıldan on beş yıla kadar ağır hapis cezası ile cezalandırılır.
Böyle cemiyetlere girenler veya girmek için başkalarına yol gösterenlere beş yıldan on iki yıla kadar ağır hapis cezası verilir.
Laikliğe aykırı olarak,devletin sosyal veya ekonomik veya siyasi veya hukuki temel düzenini,kısmen de olsa dini esas ve inançlara uydurmak amacıyla veya siyasi amaçla veya siyasi menfaat temin ve tesis etmek maksadıyla dini veya dini hissiyatı veya dince mukaddes tanınan şeyleri alet ederek, her ne suretle olursa olsun propağanda yapan veya telkinde bulunan kimse beş yıldan on yıla kadar ağır hapis cezası ile cezalandırılır.
Yukarıdaki fıkralarda yazılı fiilleri devlet daireleri,belediyeler veya sermayesi kısmen veya tamamen devlete ait olan iktisadi teşekküller,sendikalar,işçi teşekkülleri,okullar,yüksek öğretim müesseseleri içinde veya bunların memur,müstahdem veya mensubları arasında işleyenler hakkında verilecek ağır hapis cezası üçte bir nisbetinde arttırılır.
Üçüncü ve dördüncü fıkralarda yazılı fiiller,yayın vasıtaları ile işlendiği takdirde verilecek ceza yarı nisbetinde arttırılır.”[25]
“163. madde Din hürriyetinin kanlı katilidir.”diyen merhum avukat Bekir berk:”Türkiye’nin 67 vilayetinin 66’sında Sulh ceza,Asliye ceza,Ağır ceza,Ağır ceza Yargıtay,askeri mahkemeler ve askeri yargıtay’da laikliğe aykırı hareket ettiği iddiasıyla mahkemelere sevk edilen,karakollara tıkılan,hapishanelere atılıp zindanlarda çürütülen müminlerin müdafaasını deruhte ettim.”ve devamla:
“TCK’nın 163. maddesi dinin gereklerini kimseye zarar vermeden eda etmek,tenevvür etmek isteyen,iman icablarını yerine getirmek isteyen müminlerin üzerinde bir zulüm kamçısı,bir cellat satırı olarak kullanıla gelmiştir.”
Başlangıçta bu maddenin ne şekilde kabul edildiği,ne şekilde tatbik edileceği,ancak ne şekilde tatbik edildiği hususunda 1950’den önce mecliste yapılan muhalefette DP adına Muammer Alakan şöyle tenkitte bulunmuştur:”163. maddeyi tedkik ettiğimiz zaman burada vicdan hürriyetine,fikir hürriyetine karşı büyük baskıların olduğunu görüyoruz.Vatandaş,mübhemiyetle karşı karşıyadır. Bununla kominizm aleyhtarı propağanda yapılmayacaktır.
Arkadaşlar bununla bilerek veya bilmeyerek kominizm mücadelesi yapılmak istenirken onun karşısına bir taviz kondu,dinde ceza-i müeyyidelerle karşı karşıyadır. Şimdi arkadaşlar geliniz burada bir anlaşma yapalım. Memleket,dünya karşısında bizi hacil düşürecek vicdan üzerindeki ve fikir hürriyetini bağlayıcı hükümleri kaldıralım. Vicdan hürriyeti,fikir hürriyeti,düşünüş hürriyeti ve bu devletin bekasını,emniyeti ihlal etmedikçe bunları söylemek hürriyeti mahfuz kalmalıdır. Biz memlekette demokrasiyi kökleştirelim derken biz memleketin anti-demokratik kanunlarını kaldırmak durumundayken bunların aksine,engizisyon kanunlarında görülen vicdanları ve fikir hürriyetini aynı derecede tazyik eden kanunlar vaz etmek selahiyetine malik değiliz. Bunun için bu cihete asla gitmemeliyiz arkadaşlar. Arkadaşlar bu istibdattır. Buna hiçbir akıl v mantık cevap vermez. Biz,bunun için teklif edilen bu maddeyi anti-demokratik buluyoruz. Ve demokratik hakların tatbikinde baskı vasıtası olarak kullanılacağını telakki ediyoruz. Başbakanın bunu demokrasiyi tatbik etmek için,demokrasiyi korumak için teklif ediyoruz şeklindeki sözleri hayret uyandırmıştır. Bu sözler,hürriyet uğruna giyotine gönderilen madam Rola’nın sözlerini hatırlatıyor:”Ey demokrasi senin adına,senin namına nasıl kanunlar tehdit ediliyor.”diyordu.
Gerçekten de 40 yıl boyunca bu millete giyotin içittirilircesine;zulüm,baskı,kominizm ve anarşiye pirim ve rüşvet verilmiş,ekilip-yeşertilmiş,din ve mukaddesatına bağlı olanlar susturulmuş,ektikleri güller soldurulmuş,ekimine de son verilmiş. Ve işte şimdiki derdiklerimiz!!!
Aynı konuda İstanbul müstakil milletvekili Osman Nuri Köni’de endişesini şu şekilde dile getirir:”Bu kanun anayasaya aykırıdır. Tekrar ediyorum kusura bakmayınız ki bu tasarı dinsizlik hakkında hiçbir fıkrayı ihtiva etmiyor. Dinsizliği terviç ediyor,bu anayasamıza muğayirdir… Dini İslâma tecavüz vardır bu fıkrada. Bu ne derece doğrudur takdirinize ve vicdanınıza bırakıyorum arkadaşlar. Din propağandası yapılmıyacak deniyor ,fakat dinsizlik hakkında sükut. Yani yapılacak deniyor. Bunun manası budur. Laiklik maskesi altında bir tahakküm meydana getirmektir. Eğer başbakan demokrasiden bahsetti ise bu hürriyetsiz demokrasidir. Açık söylüyorum beni ikna etsinler, görünüş de demokrasi müessesatımız var hem demokrasiye sığınıyorlar hem de onu yıkmaya uğraşıyorlar.Halbuki öyle inkilablar,din müessesesine tecavüz mahiyeti taşıdıkları takdirde vasıtayı istibdat,vasıtayı zulüm eder. İstihsal edilen gaye nedir?
Tasarı,dine bilhassa dini İslâma tecavüz taşıyan hükümleri ihtiva etmektedir. Rica ederim bu kanunu tekrar tekrar okuyunuz. Vicdan ve fikir hürriyeti bumudur? Halbuki başbakan hakiki demokrasiden bahsediyor alemi kandırmak,aldatmak için. iz adli baskı icad ediyorsunuz. Adliyeyi de manen öldürüyorsunuz,alet ediyorsunuz ne diyeyim? Bu masum milletin mezarını kazıyorsunuz,başka diyecek bir şey yoktur. Milleti esir gibi yaşatmak istiyorsunuz. TBMM size hitab ediyorum,bu tasarı dini İslâma tecavüz,laikliğe külliyyen muhalif ve anayasayı ayaklar altına alan bir tasarıdır.”
Bu madde insanları diri diri gömme sanatıdır. Demokrasi havariliği yapanların aldatmacasıdır. Vicdanları sönmüşlerin bir takdiridir. Buna karşı sükut sükut değil,tam bir sukuttur,düşüklüktür. Okunmayan bu kanunu hayatımızla ödedik.
O.N.Köni’nin:”Hükumeti Osmaniyenin son zamanlarında,bilhassa mütareke devrinde,memleketi asla sevmeyen bir sadrazamı vardı. Damad Ferid,öyle değil mi? Türkiye Cumhuriyeti hükümetinin Damad Ferid Paşası işte bu Şemseddin (Günaltay)beydir.”[26] dediği o zamanın başbakanı olan bu zat ise şu sahte kılıfı giydiriyordu:”Hiç merak etmeyin bu madde böyle olacak,fakat hiçbir vakitte tatbik olunmayacak. Ancak pek fevkalade ahvalde yani;”Şeriat isteriz.”gibi bir ihtilalde nazarı dikkate alınmak için yapılmıştır. Biz memlekette ihtilal ve irtica-ı yaşatmayacağız. Buna meydan vermemek için çalışıyoruz. DP başkanı Celal Bayar ile bu meseleyi birkaç defa konuştum. DP başkanı daima irtica endişesini izhar etti. Bende kendisine irticayı önleyecek kanun tasarısı hazırlayacağımızı söyledim. Sizlere mi başkanınıza mı inanayım? Rica ederim samimi olunuz efendiler. Kanun belki hiç tatbik edilmez,fakat hükümet elinde böyle bir kanun bulunması memleket düşmanlarına ve fena düşünenlere karşı hükümeti önleyici imkanlarla tatbik edilecektir.”[27]
Demoklesin kılıncı gibi,elde hazır bulunan kof bir iddia. Bunca yıldır kimin tehlike,kimin dost olduğu maskelerin düşmesiyle daha net görülmektedir.
Laiklik neymiş bir de bunu Halide Edib Adıvar’ın bir hatırasından dinleyelim:
“Edinburg Muharrirler Kongresinde bizimle çok alakadar ve çok kuvvetli hristiyan ve dindar olan biri demişti ki;
“Sizdeki Laisizm,nihayet İslam dinini kaldıracak ve hepiniz hristiyan olacaksınız.”Ben gülerek;
“Müslümanların hristiyan olmaya ihtiyaçları yoktur. Çünkü hristiyanların insani yüksek tarafı esasen İslamda da vardır.”demiştim. O da dedi ki:
“Laisizm ruhunu,İncil’deki bir hikaye ile ifade eder. Musevilerin sofu ve riyakar bir zümresi olan Pharisee’ler,musevileri yıktığına inandıkları ve düşman bildikleri İsa’nın ayağını kaydırmak ve ona Romalılara yok ettirmek maksadıyla ona ajanlar gönderiyorlardı. Bunlardan birisi Hz. İsa’ya:”Sen doğru bir adamsın efendim. İnsanlara Allah’ın yolunu gösteriyorsun. Bu halde Sezar’a (Kayser’e,Roma hükümdarına) vergi vermek doğru mudur? diye sormuştu. İsa:
“Vergi parasını bana gösterin.”demiş. Sonra’da Sezar’ın resmini işaret ederek:”Sezar’ınkini Sezar’a,Allah’ınkini Allah’a verin.”demişti…
(Ve adam sözüne şöyle devam etti:
“Bana öyle geliyor ki hanımefendi:Siz Türkler,Laisizmi yaparken yalnız Sezar’ınkini değil Allah’ınkini de Sezar’a verdiniz.”[28]
Ne kadar benziyoruz değil mi?
Bediüzzaman’da laiklik konusunda şu açıklamalarda bulunur:”Hükümetin laik cumhuriyeti dini dünyadan ayırmak demek olduğunu biliyoruz. Yoksa,hiçbir hatıra gelmeyen dini reddetmek ve bütün bütün dinsiz olmak demek olduğunu,gayet ahmak bir dinsiz kabul eder. Evet,dünyada hiçbir millet dinsiz olarak yaşamadığı gibi;Türk milleti misüllü bütün asırlarda mümtaz olarak,bütün aktar-ı cihanda,nerede Türk varsa müslümandır.”[29]
Yani:”Dini dünyadan tefrik edip-bîtarafâne kalmak- prensibini kabul etmiş;dinsizlere,dizsizlikleri için ilişmediği gibi;dindarlara da,dindarlıkları için ilişmemesi o prensibin icabatındandır.”[30]
CHP’nin 1947 tarihli kongresinde laiklik tarifi şöyle yapılmıştı: “Laiklik, yalnız din ile siyasetin arasında bir alâka kurulmaması değil, sosyal hayatın her yönüyle din arasında münasebet kurulmamasıdır. Binaenaleyh laiklik, sosyal hayatın her yönünü, müsbet bilimin verilerine uydurmasını tazammum eder” (1947 tarihli CHP kongresi metninden).[31]
Bediüzzaman 1908 yılı Aralık ayında;Tanin baş yazarı Hüseyin Cahid’in”Laiklik”isteyen yazısına karşı verdiği cevapta:”Bana öyle geliyor ki,sizlerin hatası bilhassa şu noktadan istikametleniyor. Ve çıkış istikameti hatalı olduğu için elde edilen neticeler,tezatlardan kurtulamıyor. Sizler,İslâmiyetin esas hükümlerinin üzerinde temelini bulmamış zihniyetle,başka dinlerin ve kavimlerin mecralarından muhassallaşmış neticeler alıyor,bunların üzerinde,zamanın icablarını mülahaza ediyorsunuz. Bu hatadır. Çünkü,dünya yüzündeki dinler arasında münhasıran İslâmiyettir ki,kendi mensubları için,hayatın iki safhasında da,hükümleri ebedi kıstaslar koymuştur. Münâkehât,muamelat ve ukûbatın ihtiva ettiği esaslar haricinde,bir insanın dünya üzerindeki hayat safhasına giren hangi mevzular kalıyor. Bunu hiç düşündünüz mü? Emin olunuz ki,yoktur. Yalnız yapılacak olan,akıl ve irfanın yolu ve nuru ile,içtihadın vazifesinin,yalnız mahsus olmayan hususata münhasır olmayıp,örf ve adata da müstenid olan,ahkamı mahsusa da dahi,içtihadın vazifesini müdrik olmaktır.
Ey Hüseyin Cahid bey! Zat-ı aliniz,bu şekilde zamanın tağayyürü halinde ahkamın tebeddülü esasını kabul edebilmek cesaretini ve dur-endişliğini göstermiş zihniyet önünde,sadece şükran ve hayranlık hissetmeden nasıl oluyor da,başka dinlerin çaresizlik içinde tutmaya çalıştıkları bedbaht istinadgâhlar üzerinde dolaşıyorsunuz. Bunu izah edebilir misiniz?
Edemezsiniz,çünki,sizlerin en büyük hatanız,bizimle hiçbir maddi-manevi münasebeti olmayan menbaları,bizim için kabil-i tatbik kabul etmeniz,yaşadığımız zamana da bu esasata göre boyanmış renkli camlarla bakmış olmanızdır.”[32]
Yani;aleme ve her şeye boyanmış renkli ve de siyah camların arkasından bakıp,değerlendirmenin diğer adıdır laiklik… Renkli camın arkasındakinin hakikatı her ne olursa olsun,camın rengi değiştikçe hakikatın rengi de değişmekte ve ona göre şekil almaktadır. Boyalı laiklik,renkli dünya. Rengarenk insanlar ve alemleri. Boyalı fikirler ve zikirleri…
Almanyanın tanınmış ilahiyatçılarından Prof. Hans Küng laiklik konusunda:”Laik kafa yapısına sahib olanlar dünya insanlığı hayatında,insanlık tarihinde dinleri çok önemli bir faktördür. Ve bu,bugünde aynen geçerliliğini muhafaza etmektedir. İslamiyet:”Din insanların şahsi meselesidir umumla alakalı değildir.”diyenler aksini açık ve net bir şekilde ortaya koyuyor. Ve yine din ile siyasetin yani devlet işlerinin basitçe birbirinden ayrılamayacağını yine İslâmiyetten öğreniyoruz. Biz politikayı,siyaseti ve ekonomiyi bir tarafa din ve ahlakı diğer tarafa koyuyoruz,fakat neticede ortaya çıkan bunun yanlışlığıdır. Bunun en bariz misalleri de,halkımız arasında idareciler hakkında:”Onlar yukarıda her şeyi yapıyorlar ve bu hakkı nereden alıyorlar?”sorusu hiç de haksız değil.”[33]
İngiliz tarihçisi Arnold Toynbee’de:”-Kurtulmak için ne yapmamız gereki-yor?sorusuna verdiği cevapta:”POLİTİKA alanında dünya hükümetini başaracak kurucu bir sistem hazırlayın. EKONOMİ alanında,serbest yatırım ile sosyalizm arasında uzlaştırıcı (yer ve zamana göre değişebilme esnekliğine sahib) (Yazar burada sosyalizme atıfta bulunması önceki yaşantısının etkisinin bir belirtisi olarak görülmektedir.Bu gün yıkılan rusya ve dünya sosyalizmi,sosyalizmin hiçbir reçete olabilecek özelliğe sahib olmadığını göstermekte,despot bir idareyi hedef almaktadır. )çalışma düzenleri bulun. RUH alanında laik üst yapıyı dinsel kurumlarla birleştirin. Bu gün batı dünyasında bu amaçlara ulaşmak için çalışmalar yapılıyor. Eğer bu üç alandaki amacımıza ulaşırsak,medeniyeti ayakta tutmak savaşında zafere ulaşabiliriz….
Bu üç görevden Din alanında olanı ilerde çok önem kazanacaktır. Ruhsal diriliş öyle bizim istediğimiz zaman gerçekleşecek bir olay değil,ruhsal olgunlaşmayı yavaşça izleyen bir olay.”[34]
Sakın Yahudi Agop gibi olmayalım. Agop hanımına gelir,yahudi dinini bırakıp hristiyan olacağını söyler. Oda sen bilirsin,der. Papaza da gelerek hristiyan olduğunu açıklar. Ancak bir müddet sonra hristiyanlığı beğenmediğini papaza söyleyerek hristiyanlıktan ayrılır ve müslümanlara gelerek İslâmiyeti araştıracağını söyleyerek,araştırmaya koyulur.. Ancak ömrü kifayet etmez,bir müddet sonra müslüman olamadan ölür.
Agop’un hanımı kocasını gömmek üzere yahudilerin mezarına götürür. Ancak yahudiler onun kendi dinlerini terk edip,hristiyan olduğunu söyleyerek kabul etmezler. Hristiyan mezarlığına getirdiğinde onlarda;evet,hristiyan olmuştu ancak bir müddet sonra ayrıldığından dolayı kabul edemeyiz-derler. Müslümanların mezarlığına getirdiğinde ,müslümanlar da kabul etmezler,çünkü onun İslâmiyeti araştırmakta olduğunu ancak daha müslüman olmadan öldüğü için kabul edemeyeceklerini söylemeleri üzerine hanımı kocasının başı üzerinde oturup bir yandan ağlarken bir yandan da şöyle feryad eder:Aaah Agop aah…Musa’yı küstürdün,İsa’yı terk ettin,Muhammed’i de bulamadın,kaldın ortada,kaldın ortada. Vay senin haline,vay senin haline…
Sakın bizim laikliğimiz de Agop’laşma olmasın?
Kendi değerlerimiz var iken Avrupa’ya dilencilik neye?”Avrupa’ya dilencilik etmek İslam adına büyük bir cinayettir.”,”Batıyı kıble tayin ederek,batıya müteveccihen namaz kılmak gibidir.”
“Ey bu vatan gençleri! Frenkleri taklide çalışmayınız… Aya,Avrupa’nın size ettikleri hadsiz zulüm ve adavetten sonra,hangi akıl ile onların sefâhet ve batıl efkarlarına ittiba edip emniyet ediyorsunuz? Yok! Yok! Sefihane taklid edenler,ittiba değil,belki şuursuz olarak onların safına iltihak edip kendi kendinizi ve kardeşlerinizi idam ediyorsunuz. Agah olunuz ki! Siz ahlaksızcasına ittiba ettikçe,hamiyet davasında yalancılık ediyorsunuz! Çünki şu surette ittibaınız milliyetinize karşı bir istihfaftır ve milleti bir istihzadır!”[35]
28-11-1992
MEHMET ÖZÇELİK
[1] Zaman gazt.6-5-1992.
[2] Mabetsiz Şehir. O.Y.Serdengeçti.sh.95-98.
[3] İnkilab Kurbanları. Hüseyin Yılmaz. sh.11,24.
[4] Age.sh.60.
[5] Altınoluk dergisi.Ağustos.1990.
[6] Zaman Gazt.18-12-1990.
[7] Agg.11-11-1992.
[8] Bak. Hak Dini Kur’an Dili.E.H.Yazır. 1 / 33.
[9] Hempher’in itirafları.İngiliz casusu.Sh.48.
[10] Zaman Gazt.6-11-1992.
[11] İttihad Gazetesi. 11-11-1969.
[12] Agg.30-12-1969.
[13] İnönü Dönemi. Abdurrahman Dilipak. Sh.216.
[14] İttihad Gazt.30-12-1969.
[15] İnönü Dönemi.age.Sh.201.
[16] Age. Sh.203.
[17] Age. Bak. Sh.59,65,85,100,139,265,267,270,272,274,276,278,280,282.
[18] Din ve Vicdan Hürriyeti. Prof. W. Hamel. Sh.158.
[19] Bak.Zaman Gazt.19-11-1992.
[20] Agg.4-11-1992.
[21] Laikli nedir,ne değildir? Yeni Asya yayınları. Sh.14.
[22] Zaman Gazt.5-11-1992.
[23] 2000’e Doğru.20-11-1988. Sh.13.
[24] Bak.Sur dergisi.!990.Ocak,Din-Devlet İlişkileri.H.Hüseyin Ceylan. 2 / 433.
[25] Bak Diyanet Dergisi. Şubat.1991. Sh.17.
[26] İnönü Dönemi.age.Sh.205.
[27] Zaman Gazt.13-5-1991.
[28] Temellerin Duruşması. Ahmet Kabaklı.Sh.201.
[29] Tarihçe-i Hayat. Sh.205.
[30] Age.214.
[31] Bak.Yeni Şafak Gazt.Nazlı Ilıcak.3-11-2001.
[32] Tarih Sohbetleri.Cemal Kutay. 6 / 199-200,202-203,,Bak.Devlet Felsefesi. Safa Mürsel. Sh. 481-482,237.
[33] Zaman Gazt.20-5-1992.
[34] Medeniyet Yargılanıyor. Sh.42.
[35] Lem’alar. B. Said Nursi. Sh.111.