Tesbitler – islam bilgi arşivi

Risale-i Nur’un eğitim sistemi, asrın idrakine ve ihtiyaçlarına cevap veren, hem aklı hem de kalbi tamir ve tatmin eden Kur’anî bir menhecdir (metottur).

1. Eğitimin Başlangıç Noktası: Nefsin Islahı (Tezkiye-i Nefs)
Eğitimin (terbiyenin) ilk ve en esaslı adımı, bizzat eğiticinin veya öğrencinin kendi nefsinden başlamasıdır.
“Madem nefsim emmaredir. Nefsini ıslah etmeyen başkasını ıslah edemez. Öyle ise nefsimden başlarım.”
Bu, Kur’anî bir esastır. Nefs, yapısı itibarıyla kötülüğü (fena şeyleri) şiddetle arzu etme meylindedir. Buna Nefs-i Emmâre denir.
• Ayet (Nefs-i Emmâre): Hz. Yusuf’un (a.s.) diliyle bu hakikat şöyle ifade edilir:
“Ben nefsimi temize çıkarmam. Çünkü nefis, rabbimin merhamet edip korudukları hariç, şiddetle kötülüğü emreder. Şüphesiz rabbim çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.” (Yûsuf 12/53)
Bu nefsin ıslah edilmesine ve arındırılmasına ise Tezkiye-i Nefs tabir edilir. Eğitim, bir cihette bu tezkiye yolculuğudur.

• Ayet (Tezkiye):
“Nefsini arındıran elbette kurtuluşa ermiştir. Onu kötülüklere gömen de ziyan etmiştir.” (Şems 91/9-10)
Bediüzzaman’ın daima nefsini muhatap alması , bu tezkiye mücahedesinin bir tezahürüdür ve “başkasına nasihat etmeden evvel kendi nefsine nasihat etme” prensibinin fiilî bir isbatıdır.

2. Nasihatin Tesiri ve Usûlü: Lisan-ı Hal
Metninizde, nasihatin tesirsiz kalmasının üç sebebine işaret edilmektedir: İspat ve iknâ eksikliği, muvazenesizlik ve zamana (ilcaat-ı zamana) uygun konuşmamak.
Bu, eğitimin en mühim unsurlarından birinin Lisan-ı Hal olduğunu gösterir. Söz (lisan-ı kal), ancak fiil ve hal (lisan-ı hal) ile tasdik edildiğinde tesir eder.
• Ayet (Söz ve Fiil Uyumu):
“Ey iman edenler! Yapmayacağınız şeyleri niçin söylüyorsunuz? Yapmayacağınız şeyleri söylemeniz, Allah katında büyük gazap gerektiren bir iştir.” (Saf 61/2-3)
Risale-i Nur’un tesirinin bir sebebi, müellifinin sözüyle halinin birbirini tasdik etmesidir. Eğitimde muvaffakiyet, mürebbînin (eğiticinin) anlattığı hakikatleri evvelâ kendi hayatında yaşamasıyla mümkündür.

3. Eğitimin Temel Ocağı: Aile ve Valideler
Eğitimin en kalıcı ve sarsılmaz temelleri ailede, hususan valide (anne) tarafından atılır.
“Evet insanın en birinci üstadı ve tesirli muallimi, onun validesidir.”
Bu ilk telkinat, insanın fıtratına atılan çekirdekler hükmündedir.
• Müradif Kavram: Fıtrat: İnsanın, İslâm’ı ve hakikati kabul etme kabiliyetiyle (fıtratullah) yaratılmasıdır. Anneden alınan ilk dersler, bu fıtratı ya muhafaza edip inkişaf ettirir ya da (Allah korusun) bozar.
• Ayet (Ailenin Korunması): Cenâb-ı Hak, ailenin bu merkezî rolüne ve mesuliyetine şöyle işaret eder:
“Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun…” (Tahrîm 66/6)
Bu koruma (vikâye), ancak iman ve fazilet esaslarına dayalı sahih bir terbiye ile mümkündür.

4. Eğitimin Medresesi: Akıl ve Kalbin İmtizacı
Bediüzzaman’ın eğitim modeli, Medresetü’z-Zehra projesinde de tasvir edildiği gibi , akıl ve kalbin beraber hareket etmesini esas alır. Tek kanatla uçuş (pervaz) mümkün değildir.
“Vicdanın ziyası, ulûm-u dîniyedir. Aklın nuru, fünun-u medeniyedir. İkisinin imtizacıyla hakikat tecellî eder.”
Bu imtizaç (bütünleşme), Kur’an’ın iki temel davetine icabettir: Tefekkür (akletme) ve Tezekkür (zikir ve anma).
• Müradif Kavramlar: Tefekkür ve Tezekkür:
• Tefekkür: Aklın, kâinattaki (tabiattaki) ayetlere (delillere) bakıp Sâni’i (Sanatkârı) bulmasıdır.
• Tezekkür: Kalbin, Kur’an ayetleriyle ve zikirle gafletten uyanıp Rabbini hatırlamasıdır.
Risale-i Nur eğitimi, bu ikisini birleştirir.
• Ayet (Akıl ve Kalp Beraberliği):
“Onlar ayaktayken, otururken ve yanları üzerine yatarken Allah’ı anarlar (Tezekkür/Kalp). Göklerin ve yerin yaratılışı üzerinde düşünürler (Tefekkür/Akıl): ‘Rabbimiz! Bunu boş yere yaratmadın, seni tenzih ederiz. Bizi cehennem azabından koru!’ (derler).” (Âl-i İmrân 3/191)

5. Eğitimin Gayesi ve Ruhu: İman-ı Tahkikî
Eğitimin nihai gayesi, insanı insan yapmaktır. Bu da ancak iman ile mümkündür. “İman, insanı insan eder; belki, insanı sultan eder.”
Risale-i Nur’un hedeflediği eğitim, iman-ı taklidî (taklide dayalı iman) değil, iman-ı tahkikî (araştırmaya, isbata dayalı iman) kazandırmaktır.
• Ayet (İman ve İlim): İman, ilimle (tahkik ile) kuvvet bulur ve insanın derecesini yükseltir.
“…Allah, içinizden iman edenlerin ve kendilerine ilim verilenlerin derecelerini yükseltir. Allah, yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır.” (Mücâdele 58/11)
Bu imanın hayata yansıması ise ibadetle olur. İmanın amele dönüşmüş en parlak tasviri namazdır. Namaz, eğitimi ve nefis terbiyesini destekleyen en büyük “oto-kontrol” mekanizmasıdır.
• Ayet (Namazın Terbiyevî Gücü):
“(Resûlüm!) Sana vahyedilen Kitab’ı oku ve namazı kıl. Muhakkak ki, namaz, hayâsızlıktan ve kötülükten alıkoyar. Allah’ı anmak elbette (ibadetlerin) en büyüğüdür. Allah yaptıklarınızı bilir.” (Ankebût 29/45)

6. Eğitimin Tahrik Unsuru: Âhiret Akidesi
İnsanı ve toplumu ayakta tutan, zulümden ve tecavüzden alıkoyan, hayatı manalı kılan en büyük hakikat âhirete imandır.
Onuncu Söz’de ,dört esaslı delil (çocuklar, ihtiyarlar, gençler ve aile hayatı), ahiret akidesinin içtimaî (toplumsal) hayatın temel taşı olduğunu isbat eder.
• Müradif Kavram: Mesuliyet (Sorumluluk) Şuuru: Ahirete iman, hesap verme şuurunu tesis eder. Bu şuur, eğitimin en güçlü dâhilî müeyyidesidir (yaptırımıdır).
• Ayet (Hesap Şuuru):
“Artık kim zerre ağırlığınca bir hayır işlerse, onun mükâfatını görecektir. Kim de zerre ağırlığınca bir şer işlerse, onun cezasını görecektir.” (Zilzâl 99/7-8)
Bu ayet, en küçük bir fiilin dahi karşılıksız kalmayacağını bildirerek, insana cihan şümul bir mesuliyet yükler ve onu terbiye eder.

7. Eğitimin Mayası: Muhabbet
Kâinatın yaratılış mayası muhabbettir. Dolayısıyla, peygamberlerin yolu olan eğitimin esası da muhabbet olmalıdır; Firavunların yolu olan korku değil. Ancak bu muhabbet, fâni mahlûkata değil, Bâkî olan Hâlık-ı Zülcelâl’e tevcih edilmelidir.
• Müradif Kavram: Muhabbetullah ve Havfullah: İnsandaki havf (korku) ve muhabbet (sevgi) cihazları, halka (yaratılmışlara) değil, Hâlık’a (Yaratıcı’ya) yöneltilmelidir. Mahlukattan korkmak elim bir bela, onlara fâni cihetiyle muhabbet etmek belalı bir musibettir.
• Allah sevgisi (Muhabbetullah), O’nun azameti karşısında titremeyi (Havfullah) da beraberinde getirir. Bu korku, sevgiye zıt değil, hürmeti ve ciddiyeti temin eden bir fazilettir.
• Ayet (Karşılıklı Sevgi):
“…Allah onları sever, onlar da Allah’ı severler…” (Mâide 5/54)

8. Eğitimin Vasıtası: Temsil ve Kıssa
Risale-i Nur, en derin ve mücerred (soyut) imanî hakikatleri, temsiller vasıtasıyla muşahhas (somut) hale getirir. Bu, Kur’anî bir tarzdır. Temsiller ve kıssalar, hakikatlerin akla ve kalbe daha kolay yerleşmesini (teshîl) sağlar.
• Ayet (Misal/Temsil):
“Biz, insanlar düşünüp ibret alsınlar diye Kur’an’da onlara her türlü misali verdik.” (Zümer 39/27)
• Ayet (Kıssa):
“Andolsun ki, onların kıssalarında akıl sahipleri için ibret vardır…” (Yûsuf 12/111)
Bu temsiller, hayalî hikâyeler değil, hakikatlerin dürbünle yaklaştırılmış tasvirleridir [29, 30].

9. Eğitimin Devamlılığı: Muhatabı Tanıma ve Tebliğ
İnsan “yüzer kapılı bir saray” gibidir. Eğitimci (mürebbî), muhatabının bütün kapılarının kapalı olduğunu zannetmemelidir. Mutlaka açık bir kapı, hususan fıtrat kapısı vardır.
Bu, tebliğde ve davette bıkkınlık göstermemeyi, muhataba hikmetle yaklaşmayı gerektirir.
• Ayet (Davet Usûlü):
“Rabbinin yoluna hikmetle ve güzel öğütle davet et. Onlarla en güzel bir şekilde mücadele et. Şüphesiz rabbin, kendi yolundan sapanları en iyi bilendir ve O, doğru yolda olanları da en iyi bilendir.” (Nahl 16/125)
Bu ayet, eğitimin üç seviyesini gösterir:
• Hikmet: Aklî deliller ve iknâ yolu (ilim sahiplerine).
• Mev’ize-i Hasene (Güzel Öğüt): Kalbi yumuşatan, teşvik ve terhib (korkutma) yolu (avam tabakasına).
• Cidâl-i Ahsen (En Güzel Mücadele): Şüpheleri olanlarla en güzel ve muknî (ikna edici) tarzda konuşmak.

Hâsıl-ı Kelâm (Netice)
Risale-i Nur’un eğitim sistemi,
• İnsanın kendi nefsinden başlayan (Tezkiye),
• Lisan-ı hal ile tesir eden,
• Ailede ve bilhassa validenin fıtrata ektiği çekirdeklerle temellenen,
• Akıl ve kalbin imtizacıyla (Tefekkür ve Tezekkür) Medrese-i Nuriyelerde inkişaf eden,
• İman-ı tahkikîyi ve namazı merkezine alan,
• Ahiret akidesi ile mesuliyet şuurunu tesis eden,
• Muhabbeti (Muhabbetullahı) esas alıp korkuyu değil hürmeti öğreten,
• Temsil ve kıssalarla en derin hakikatleri kolaylaştıran,
• Ve her insanın fıtrat kapısını bularak hikmetle davet etmeyi sürdüren cihan şümul ve Kur’anî bir terbiye yoludur.

Bak:

https://tesbitler.com/2015/01/02/risale-i-nur-da-egitim/