İnsan fıtraten bekayı (sonsuzluğu) sever. Bu yüzden saçına düşen her beyaz tel, yüzünde beliren her çizgi, ona faniliği ihtar eder ve onu üzer. Gaflet ehli için ihtiyarlık; ölüme yaklaşmak, sevdiklerinden ayrılmak ve yalnızlaşmak demektir. Ancak Risale-i Nur, bu karanlık tabloyu paramparça eder ve ihtiyarlara der ki: “Üzülmeyin! İhtiyarlık bir yük değil, bir sermayedir.”

1. Gençliğin Gaflet Uykusundan Uyanış

Gençlik, çoğu zaman hislerin galeyanıyla ve bedenin kuvvetiyle insanı sarhoş eder, “gaflet” uykusuna daldırır. İnsan hiç ölmeyecekmiş gibi dünyaya dalar. Fakat ihtiyarlık sabahı gelince, o gaflet uykusu dağılır.
Bediüzzaman Hazretleri, gençliğin o tatlı görünen ama sonu acı olan sarhoşluğunu ve ihtiyarlığın getirdiği “ayıklama” halini şöyle mukayese eder:
“”Gençlik damarı, akıldan ziyade hissiyatı dinler. His ve heves ise kördür, akıbeti görmez. Bir dirhem hazır lezzeti, ileride bir batman lezzete tercih eder. Bir dakika intikam lezzeti ile katleder, seksen bin saat hapis elemlerini çeker.” (Sözler, On Üçüncü Söz, İkinci Makamın Haşiyesi)
“Hem iman, nazar-ı gafletle arkamda, hiçlikte, yokluk karanlığında yuvarlanan dünyanın vaziyetini sırr-ı Kur’an ile gösterdi ki o zahirî zulümatta yuvarlanan dünya ise vazifesi bitmiş, manasını ifade etmiş, neticelerini kendine bedel vücudda bırakmış bir kısım mektubat-ı Samedaniye ve sahaif-i nukuş-u Sübhaniye olduğunu gösterdi. Dünyanın mahiyeti ne olduğunu biilmelyakîn bildirdi.”26. Lem’a.
>
İhtiyarlık, insanın yüzünü fani dünyadan Baki olan Allah’a çevirmesi için en kuvvetli bir “Nezir” (Uyarıcı) ve bir “Mürşid”dir. Gençlikte işlenen hataların affettirilmesi için bir fırsat mevsimidir.

2. Yalnızlık Hüznüne Karşı “İman” Tesellisi
İhtiyarlar Risalesi’nin kalbi, “Rica” (Ümit/Teselli) adı verilen bölümlerde atar. Üstad Hazretleri, kendi yaşadığı yalnızlık ve gurbet hissini anlatırken, imanın o karanlığı nasıl bir anda nura çevirdiğini gösterir.
Mesela, dostların ve sevdiklerinin çoğunun vefat edip kabre gittiğini düşündüğü bir anda ruhunu derin bir hüzün kaplar. Kendini “yapayalnız” hisseder. Tam o sırada “İman” imdada yetişir ve der ki:
“Hem iman, ileride gözünü açıp bana bakan kabri ve kabrin arkasında ebede giden caddeyi, nur-u Kur’an ile gösterdi ki o kabir, kuyu kapısı değil belki âlem-i nurun kapısıdır. Ve o yol ise hiçliğe ve ademistana değil belki vücuda, nuristana ve saadet-i ebediyeye giden yol olduğunu tam kanaat verecek bir derecede gösterdiğinden dertlerime hem derman hem merhem oldu.”
Bu hakikat üzerine dilinden şu cümleler dökülür:
> ““Eğer bütün mevcudat (varlıklar) seni bırakıp fena (fânîlik) yolunda ademe (yokluğa) giderse, eğer zîhayatlar (canlılar) senden müfarakat edip (ayrılıp) ölüm yolunda koşarsa, eğer insanlar seni terkedip mezaristana girerse, … merak etme! De ki: Cenab-ı Hak bana kâfidir. Madem o var, herşey var. Ve o halde, o gidenler ademe gitmediler. Onun başka memleketine gidiyorlar.”.” (Lem’alar.).
>
3. Kuran: İhtiyarların En Büyük Nuru

Gençlikte gözler dış dünyaya, manzaralara ve eğlencelere bakar. İhtiyarlıkta ise gözler zayıflar, dış dünya perdelenir. İşte tam bu noktada Kur’an-ı Kerim, ihtiyarın en büyük dostu, sohbet arkadaşı ve nuru olur.
Kur’an’ın tesellisi, ihtiyarlara “Senin vazifen bitti, artık ücret alma zamanın yaklaştı. Zahmet bitti, rahmet başlıyor” müjdesini verir.
Bediüzzaman Hazretleri, Kur’an’ın kendisine nasıl hitap ettiğini şu latif ifadelerle anlatır:
> “Birden Kur’an-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın âyetleri imdadıma yetiştiler. O kederli, hüzünlü, karanlıklı vaziyeti; nurani, neşeli, sürurlu bir hale çevirdiler. Dilim ‘Elhamdülillah’ dedi.”
>
4. İhtiyarlık Bir İnayet-i İlahiyedir

Modern toplumun aksine, İslam medeniyeti ihtiyarı bir “yük” değil, evin “bereket direği” olarak görür. Risale-i Nur, Peygamber Efendimiz’in (a.s.m.) “Beli bükülmüş ihtiyarlarınız olmasaydı, belalar üzerinize sel gibi dökülecekti” hadisini şerh ederek, ihtiyarların dualarının ne kadar makbul olduğunu anlatır.
Bir evde bulunan ihtiyar anne veya baba, o hanenin rızık bereketine ve musibetlerden korunmasına en büyük sebeptir. Onlara hizmet etmek, nafile ibadetten daha sevaptır.

Netice: Kabre Gülerek Girmek
İhtiyarlar Risalesi’nin nihai dersi şudur: Ölüm, idam değil, tebdil-i mekândır (yer değiştirmedir). Kabir, karanlık bir kuyu değil, nurani bir alemin kapısıdır. İhtiyarlık, bu kapıya yaklaşmanın alametidir.
Bu risaleyi okuyan bir ihtiyar, “Keşke genç olsaydım” demez; “Elhamdülillah ki kemal yaşındayım ve Rabbime kavuşmaya hazırlanıyorum” der.
Meselenin özetidir:
> Hakiki bir mümin için ihtiyarlık; gençlikten çok daha kıymettardır. Çünkü gençlikte hevesat hükmeder, ihtiyarlıkta ise akıl ve kalp hükmeder.
>

Kur’an-ı Kerim’in ayetleri, cenneti tasvir ederken sadece ruhani bir huzurdan bahsetmez; yeme, içme, evlenme, manzaraları seyretme gibi “cismani” lezzetleri de detaylarıyla anlatır. Risale-i Nur, bazı felsefecilerin “Sadece ruh lezzet alacak, beden çürüyecek” fikrini çürütür ve insanın hem ruhuyla hem de cesediyle cennete gideceğini isbat eder.

1. Neden Cismani Haşir? (Bedensel Diriliş)

Risale-i Nur’da işlenen en temel mesele şudur: İnsan, sadece ruhtan ibaret bir varlık değildir. Ruhu, bedeni, duyguları ve latifeleriyle bir bütündür. Dünyada Allah’a itaat eden, ibadet eden ve sıkıntı çeken sadece ruh değildir; beden de ruhun arkadaşı olarak bu yüke ortak olmuştur.
Adalet-i İlahiye ve Hikmet-i Rabbaniye gerektirir ki; mükâfat ve ücret zamanında beden, ruhtan ayrılmasın. Beden nasıl dünyada kulluğa arkadaşlık ettiyse, cennette de lezzete ve saadete arkadaşlık etmelidir.
Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, bu hakikati Allah’ın isimleri üzerinden şöyle izah eder:
“Evet, cennet bütün lezaiz-i maneviyeye medar olduğu gibi bütün lezaiz-i cismaniyeye de medardır.
……nasıl toprak; suya, havaya, ziyaya nisbeten kesafetli, karanlıklıdır. Fakat masnuat-ı İlahiyenin bütün envaına menşe ve medar olduğundan bütün anâsır-ı sairenin manen fevkine çıktığı gibi; hem kesafetli olan nefs-i insaniye; sırr-ı câmiiyet itibarıyla, tezekki etmek şartıyla bütün letaif-i insaniyenin fevkine çıktığı gibi; öyle de cismaniyet, en câmi’ en muhit en zengin bir âyine-i tecelliyat-ı esma-i İlahiyedir. Bütün hazain-i rahmetin müddeharatını tartacak ve mizana çekecek âletler, cismaniyettedir. “Sözler.28. Söz.
>
Allah “Rezzak”tır (Rızık veren). Rezzak ismi, rızka muhtaç bir mideyi ve bedeni ister. Eğer cennette beden olmazsa, yeme içme olmazsa, Rezzak ismi kime tecelli edecektir? Demek ki isimlerin tam tecellisi için cisim şarttır.

2. Numuneler ve Asıllar: Dünya ve Cennet Mukayesesi

Üstad Hazretleri, dünyadaki nimetlerin, cennetteki asıllarının sadece birer “numunesi” (örneği) olduğunu söyler. Bir dükkâncı, vitrinine kumaşların küçük parçalarını koyar (numune). Müşteri o parçaya bakar, aslını ister.
Dünyadaki lezzetli meyveler, güzel manzaralar, şefkatli hisler; cennetteki asıllarının birer “tadımlık” numunesidir. Dünya, bir “numuneler dükkânı”dır. İnsan bu numunelerin tadına bakmalı, fakat onlara takılıp kalmamalı, asıl kaynağı olan cenneti istemelidir.
Metinde geçen şu ifade, müminin dünyaya bakışını değiştirir:
> “Madem şu kâinatın Sâni’i, şu kâinatla bütün hazain-i rahmetini tanıttırmak ve bütün tecelliyat-ı esmasını bildirmek ve bütün enva-ı ihsanatını tattırmak istediğini; kâinatın gidişatından ve insanın câmiiyetinden –On Birinci Söz’de ispat edildiği gibi– kat’î anlaşılıyor.

Elbette şu seyl-i kâinatın bir havz-ı ekberi ve bu kâinat tezgâhının işlediği mahsulatın bir meşher-i a’zamı ve şu mezraa-i dünyanın bir mahzen-i ebedîsi olan dâr-ı saadet, şu kâinata bir derece benzeyecektir. Hem cismanî hem ruhanî bütün esasatını muhafaza edecektir.

Ve o Sâni’-i Hakîm ve o Âdil-i Rahîm; elbette cismanî âletlerin vezaifine ücret olarak ve hidematına mükâfat olarak ve ibadat-ı mahsusalarına sevap olarak, onlara lâyık lezaizi verecektir. Yoksa hikmet ve adalet ve rahmetine zıt bir halet olur ki hiçbir cihetle onun cemal-i rahmetine ve kemal-i adaletine uygun değildir, kabil-i tevfik olamaz.”(Sözler, 28. Söz)
>
Dünya lezzetleri geçicidir ve elemlerle (acıyla) karışıktır. Cennet lezzetleri ise bakidir ve saftır.

3. Aile Hayatının Ebediyeti ve Huriler
Cennet Risalesi’nin en dikkat çekici bölümlerinden biri, aile hayatının ahiretteki durumudur. “Dünyadaki eşimizle cennette beraber olacak mıyız?” sualine Risale-i Nur “Evet” der, hem de çok daha güzel bir surette.
Mümin bir erkek ile mümin bir kadın, dünyada birbirlerine Allah rızası için muhabbet etmişlerse, bu muhabbet ebedi bir arkadaşlığa dönüşür. Kadın, dünyadaki kusurlarından arınmış, güzellikte “Huri”leri dahi geçecek bir surette, kocasının ebedi refikası (hayat arkadaşı) olur.
Üstad Hazretleri, dünyadaki eşlerin birbirine bakışını “ebediyet” penceresinden değerlendirir:
> Kişinin refikasıyla ebedi alemde beraber olacağı ve yaşlılık ve çirkinliğin olmayışı inancı, ailedeki kıskançlıkları, geçimsizlikleri ve yaşlanma korkularını ortadan kaldırır, yuvayı cennet nümunesine çevirir.

4. Cennet Nerededir?
“Cennet ve Cehennem şu anda nerededir?” sualine verilen cevap, modern astrofiziğin “görünen evren ve ötesi” kavramlarıyla örtüşen derin bir tespittir.
Bediüzzaman’a göre; Cennet ve Cehennem, şu görünen gökyüzünün ve yıldızların ötesinde, “Arş-ı A’zam” dairesindedir. Ancak, nasıl ki bir ağacın meyvesi ağacın en ucundadır ama özü ve programı çekirdektedir; cennet ve cehennemin de kökleri ve tohumları bu âlemdedir, fakat meyveleri ebedi âlemdedir.

Netice: En Büyük Lezzet “Rüyetullah”
Cennetin bütün köşkleri, nehirleri, hurileri ve ziyafetleri bir yana; Risale-i Nur, cennetteki en büyük lezzetin “Rüyet-i Cemalullah” (Allah’ın cemalini görmek) olduğunu vurgular.
Peygamber Efendimiz’in (a.s.m.) hadis-i şerifine istinaden; cennet ehli Allah’ı gördüğü vakit, cennetin diğer bütün lezzetlerini unutacak kadar büyük bir haz alacaktır. Çünkü bütün güzelliklerin kaynağı O’dur. O’nu bir an görmek, bin sene cennet hayatına bedeldir.
Kur’an-ı Kerim, bu zirve anı Kıyamet Suresi’nde şöyle müjdeler:
> “O gün birtakım yüzler aydınlanacak, Rablerine bakacaklardır.” (Kıyâmet Suresi, 75/22-23)
>
Hülasa; Cennet Risalesi, ölümü korkunç bir kuyu olmaktan çıkarıp, “dostlara kavuşma kapısı” ve “ebedi saadet sarayına davetiye” şekline dönüştürür.

Mirac; Peygamber Efendimiz’in (a.s.m.) Mescid-i Haram’dan Mescid-i Aksa’ya, oradan semavat tabakalarına ve nihayetinde “Sidretü’l-Münteha”ya (yaratılmışlığın son sınırı) geçerek, zamansız ve mekânsız bir surette Cenab-ı Hak ile görüşmesi hadisesidir. Risale-i Nur, bu hadiseyi sadece tarihî bir olay olarak değil, insanın yaratılış gayesinin zirvesi ve namazın hakikati olarak ele alır.

1. Miracın İki Yüzü: Velayet ve Risalet

Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, Mirac’ı bir “gidiş-geliş” hareketi olarak tarif eder ve manasını ikiye ayırır:
* Gidiş (Velayet-i Ahmediye): Efendimiz’in (a.s.m.) bir kul olarak, yeryüzünden başlayıp bütün mahlukat tabakalarını, melekler alemini ve cenneti geçerek Rabbine yükselmesidir. Bu, “Halktan Hakk’a” gidiştir ve O’nun velayetinin (dostluğunun) zirvesidir.
* Geliş (Risalet-i Ahmediye): Cenab-ı Hak ile görüştükten sonra, gördüğü hakikatleri, aldığı emirleri ve ebedi saadet müjdesini insanlara getirmek için geri dönmesidir. Bu, “Hakk’tan Halka” geliştir ve peygamberliğidir.
Üstad Hazretleri, bu durumu bir padişahın huzuruna çıkan bir memur temsiliyle şöyle anlatır:
> “Miracın bâtını (iç yüzü) velayettir; halktan Hakk’a gitmektir… Zahiri (dış yüzü) risalettir; Hakk’tan halka gelmektir.” (Sözler, Otuz Birinci Söz,s. 563).
>
2. Cisimle Yükseliş Mümkün mü? (Akli İzah)

Maddiyun fikrine sahip olanlar veya aklı gözüne inmiş olanlar; “Bir insan bedeni, o kısa zamanda milyarlarca senelik mesafeyi nasıl kateder?” diye şüpheye düşerler.
Risale-i Nur, bu şüpheyi kâinattaki hız kanunlarıyla çürütür. Gözümüz, bir anda en uzak yıldıza ulaşabiliyor. Hayalimiz, bir saniyede dünyadan güneşe gidip gelebiliyor. Ruhumuz, rüyada zaman mefhumunu aşıyor. Işık, saniyede 300.000 km yol alıyor.
Madem kâinatta latif (hafif/ince) cisimler bu kadar hızlı hareket edebiliyor; elbette “Latifü’l-Habîr” olan Allah, en sevdiği kulunun kesif (ağır) cesedini, ruh hafifliğine çıkarıp şimşek gibi semavatta gezdirebilir.
Üstad Hazretleri bu kudreti şöyle nazara verir:
> “Şu kâinatın Sâni-i Hakîm’i… elbette o âlemlerin, o memleketlerin Sultanı, o memleketlerde gezecek ve o âlemlere medar (sebep) olacak bir makinede, bir cesedi, ruh ile beraber gezdirebilir.” (Sözler, s. 574).
>
3. Kab-ı Kavseyn: Vuslatın Zirvesi

Mirac’ın en yüksek noktası, “Kab-ı Kavseyn” (İki yay aralığı kadar yakınlık) makamıdır. Peygamber Efendimiz (a.s.m.), burada zaman ve mekân kaydından sıyrılarak, Cenab-ı Hakk’ın cemalini zamansız bir surette müşahede etmiştir.
Burası kelimelerin bittiği yerdir. O (a.s.m.), kâinat ağacının en son ve en mükemmel meyvesi olarak, bütün mahlukat namına Rabbine “Tahiyyat” (Selamlar ve övgüler) sunmuştur. Bizim namazda oturduğumuzda okuduğumuz “Ettehiyyatü” duası, işte o mukaddes görüşmenin bir özetidir, bir diyaloğudur.

4. Miracın Meyveleri: Bize Ne Getirdi?

Peygamberimiz (a.s.m.) o yüce makamda kalmayıp, insanlığın imdadına geri dönmüştür. Dönerken de yanında çok kıymetli “hediyeler” getirmiştir. Risale-i Nur, bu hediyeleri “Meyve” olarak isimlendirir ve en mühimlerini şöyle sıralar:
* İman Hakikatlerinin Gözle Görülmesi: “İman ettiğiniz melekleri, cenneti, ahireti ben gözümle gördüm, varlar!” müjdesini getirmiştir. Bu, müminler için şüpheleri yok eden en büyük tesellidir.
* Namaz (Müminin Miracı): Beş vakit namaz, Mirac’ın en büyük hediyesidir. İnsan, namaz vasıtasıyla, bedenen dünyada olsa da ruhen Rabbisinin huzuruna çıkar. Namaz, Mirac’ın bir simülasyonu, bir modelidir.
* Ebedi Saadet Müjdesi: İnsanın yok olup gitmeyeceğini, Allah’ın rızasına erenlerin cennete gireceğini bizzat cenneti görerek müjdelemiştir.
* Allah’ın Cemalini Görme Vaadi: Müminlerin de ahirette Allah’ı görebileceği (Rüyetullah) müjdesini getirmiştir.

Netice: Gözün Şaşmadığı Makam

Kur’an-ı Kerim, Necm Suresi’nde bu muazzam seyahati şöyle tasdik eder:
> “Göz (gördüğünden) şaşmadı ve (onu) aşmadı. Andolsun ki, o, Rabbinin âyetlerinden en büyüğünü gördü.” (Necm Suresi, 53/17-18)
>
Hülasa; Mirac Risalesi, insanın önüne açılan gök kapılarını gösterir. O kapıdan girmek isteyen, Mirac’ın hediyesi olan “Namaz”a sarılmalıdır. Çünkü namaz, kulu Allah’a yaklaştıran en kısa ve en nurani yoldur.

Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, İstanbul’da Yuşa Tepesi’nde, rüzgârın estiği bir ortamda; elindeki Kur’an’dan okuduğu ayetlerde geçen “Hüve” (O, Allah) zamirine ve havanın hareketine dikkat eder. O tefekkür anında, gözle görülmeyen hava zerrelerinin aslında ne kadar muazzam birer “memur” olduğunu keşfeder.

1. Bir Avuç Havada Saklı Mucize

İnsan ağzından çıkan bir tek kelime, anında havada dağılır ve etraftaki binlerce insanın kulağına aynı anda, hiç bozulmadan, karışmadan ulaşır. Bu şu demektir: Ağızdan çıkan o tek kelime, havada milyonlarca nüsha (kopya) haline gelip çoğalmaktadır.
Daha da hayret verici olanı; aynı hava boşluğunda telefon sinyalleri, radyo dalgaları, ışıklar, sesler, farklı diller, gök gürültüsü ve kuş sesleri beraberce dolaşır. Fakat o küçücük hava zerreleri, bu binlerce farklı sinyali birbirine karıştırmadan, şaşırmadan ve en hassas şekilde hedefine ulaştırır.
Risale-i Nur’da bu manzara şöyle tasvir edilir:
> “emir ve iradenin bir arşı olan havanın, rüzgârın her bir parçası ve bir nefes ve tırnak kadar olan ‎ هُوَ‎ lafzındaki havada; küçücük mikyasta, bütün dünyada mevcud telefonların, telgrafların, radyoların ve hadsiz ve muhtelif konuşmaların merkezleri, santralları, âhize ve nâkileleri bulunsun ve o hadsiz işleri beraber ve bir anda yapabilsin. Veyahut o ‎ هُوَ‎ deki havanın belki unsur-u havanın her bir parçasının her bir zerresi, bütün telefoncular ve ayrı ayrı umum telgrafçılar ve radyo ile konuşanlar kadar manevî şahsiyetleri ve kabiliyetleri bulunsun ve onların umum dillerini bilsin ve aynı zamanda başka zerrelere de bildirsin, neşretsin. Çünkü bilfiil o vaziyet kısmen görünüyor ve havanın bütün eczasında o kabiliyet var.” (Sözler, On Üçüncü Söz, s. 143).
>
2. Ya Memur Olacak Ya da İlah! (İki Şık)

Bu noktada akıl, zorunlu olarak iki ihtimalden biriyle karşı karşıya kalır:
* Birinci İhtimal (Tevhid Yolu): Bu hava zerreleri, başıboş değildir. Onlar, her şeye gücü yeten, ilmi her şeyi kuşatan bir Zât-ı Zülcelal’in (Allah’ın) emriyle ve izniyle hareket eden birer askerdir, birer memurdur. Tek bir merkezden emir aldıkları için, bu kadar karışık işleri şaşırmadan yaparlar.
* İkinci İhtimal (Küfür ve Tesadüf Yolu): Eğer bu zerreler Allah’ın memuru değilse; o zaman her bir hava zerresinin, dünyadaki bütün dilleri bilmesi, bütün sesleri tanıması, fizik ve kimya ilimlerine vakıf olması, diğer zerrelerle iletişim kurabilecek bir “beyne” ve “kudrete” sahip olması gerekir.
Yani, ya “Bir İlah” kabul edilecektir; ya da “Hava zerreleri adedince ilahlar” kabul edilecektir. İkinci şık, aklın kabul edemeyeceği bir hurafedir.
Üstad Hazretleri bu mantığı şöyle bağlar:
> “Demek serseri tesadüf ve kör kuvvet ve sağır tabiat ve karışık, gayesiz esbab (sebepler); bu sahifeye karışamazlar. O kalem-i kudsînin işine müdahale edemezler.” (Sözler, s. 145).
>
3. Havanın Görevi: İletişim ve Hayat
Hüve Nüktesi bize gösterir ki, hava (atmosfer) sadece nefes alıp vermeye yarayan bir gaz kütlesi değildir. Hava;
* Seslerin Nakil Vasıtasıdır: İlahi kelamın ve insanların iletişiminin taşıyıcısıdır.
* Elektrik ve Işığın İletkenidir: Kâinattaki enerjinin transfer hattıdır.
* Hayatın Kaynağıdır: Bitkilerin aşılanması ve solunumun merkezidir.
Hava, Allah’ın “İrâde” ve “Kelam” sıfatlarının tecelli ettiği bir “Arş” gibidir. Toprak nasıl ki tohumların büyümesi için bir tarladır; hava da seslerin ve kelimelerin sümbüllenmesi (çoğalması) için manevi bir tarladır.

4. Bir Tohum Gibi: “Hüve” Kelimesi

Nüktede verilen en güzel örnek, “Hüve” kelimesidir. İnsan “Hüve” dediğinde, ağzından çıkan hava dalgası, bir tohum gibi havaya atılır. O tohumdan, hava zerreleri adedince “Hüve” kelimeleri açılır ve etrafa yayılır. Bu, Allah’ın kudretinin “Kün fe yekûn” (Ol der ve olur) sırrına ne kadar yakın olduğunu gösterir. Bir anda, zahmetsizce, binlerce kopya yaratılır.

Netice: Hava “Hüve” Diyor

Hüve Nüktesi’nin verdiği ders şudur: Gözle görülmeyen, elle tutulmayan, şeffaf bir madde olan hava bile; üzerindeki bu muazzam intizam ve hikmetle “Hüve” (O Allah var ve birdir) diye haykırmaktadır. Maddiyunların (materyalistlerin) “tesadüf” dediği şey, aslında İlahi kudretin en hassas terazisidir.

İslam dünyasının gerileme sebeplerinden biri de, dindeki bazı mecazî (sembolik) ifadelerin, cahil dostlar tarafından zahiri (görünen) manasına hamledilip, fen ilimlerine zıt düşecek şekilde yorumlanmasıdır. Muhakemat, bu zihniyet karmaşasına son veren, tefsir ilminin anayasası hükmünde bir eserdir. Üstad Hazretleri bu eserde üç temel “Unsur” (Bölüm) üzerinde durur: Hakikat (Bilim-Din ilişkisi), Balâgat (Edebiyat ve Anlatım Sanatı) ve Akide (İnanç Esasları).

1. Akıl ve Nakil Çatışırsa Ne Yapılır?

Muhakemat’ın en meşhur ve en temel düsturu şudur: Akıl (İlim/Mantık) ile Nakil (Ayet/Hadis rivayeti) zahiren çatışır gibi görünürse, ne yapılacaktır?
Bediüzzaman Hazretleri, bu konuda evrensel (cihan şümul) bir kural koyar:
> “Akıl ve nakil tearuz ettikleri (çatıştıkları) vakitte, akıl asıl itibar ve nakil tevil olunur (yorumlanır). Fakat o akıl, akıl olsa gerektir.” (Muhakemat, Birinci Makale, s. 12).
>
Yani; kesinleşmiş bilimsel bir gerçek (mesela dünyanın yuvarlaklığı), bir hadisin zahiri manasına zıt düşüyorsa (mesela dünyanın düz gibi tasvir edildiği bir rivayet); bilim reddedilmez, o hadis “mecaz” kabul edilerek yorumlanır. Ancak buradaki “akıl”, heves değil, isbat edilmiş ilmi hakikatler olmalıdır.

2. İsrailiyat ve Hurafelerin Temizlenmesi

İslam literatürüne zamanla, Yahudi ve Hıristiyan kültüründen gelen bazı efsaneler (İsrailiyat) karışmış ve bunlar sanki “dinin malı” gibi anlaşılmıştır. Bu durum, dini akla aykırı göstermiş ve inançsızlığa zemin hazırlamıştır.
Üstad Hazretleri, meşhur “Dünya, öküz ve balık üzerindedir” rivayetini Muhakematta harika bir surette tahlil eder ve bunun üç manası olduğunu söyler:
* Teşbih (Benzetme): Nasıl ki devlet, kılıç ve kalem üzerinde durur (asker ve memur sayesinde); dünya da tarım (öküz) ve denizcilik (balık) sayesinde şenlenir ve insanlık hayatı devam eder. Peygamberimiz (a.s.m.) bu iktisadi hakikati mecazlı anlatmıştır.
* Burçlar: Güneşin gökyüzündeki yörüngesinde “Sevr” (Boğa) ve “Hut” (Balık) burçları vardır. Hadis, bu astronomik konuma işaret etmiştir.
* Melekler: Dünyayı taşıyan meleklerin (Hamele-i Arş) isimleri veya suretleri “Öküz” ve “Balık” şeklindedir.
Görüldüğü üzere; akıl ve ilimle çelişen bir durum yoktur, sadece “mecazı hakikat zannetmekten” kaynaklanan bir anlama problemi vardır.

3. Müteşabih Ayetler ve Ülfet Hastalığı

Kur’an-ı Kerim, yüksek hakikatleri avamın (halkın) anlayabileceği seviyeye indirmek için “Müteşabih” (benzetmeli) ifadeler kullanır. Mesela Allah’ın kudretinden bahsederken “Allah’ın eli” tabirini kullanır. Bundan maksat cismani bir el değil, “Kudret”tir.
Muhakematta işlenen bir diğer mühim hastalık **”Ülfet”**tir (Alışkanlık). İnsanlar, güneşi her gün gördükleri için, onun ne kadar büyük bir mucize olduğunu unuturlar.
* Alışkanlık: Harikayı, adi (sıradan) gösterir.
* Muhakemat’ın Amacı: Ülfet perdesini yırtıp, kâinattaki her olaya hayretle ve tefekkürle bakmayı sağlamaktır.

4. Belâgat: Sözün Makama Uygun Düşmesi

Eserin ikinci makalesi olan “Unsuru’l-Belâgat”, Kur’an’ın edebi mucizeliğini anlatır. Belâgat, sadece süslü söz söylemek değil, “Mukteza-yı hale mutabık” (durumun gereğine uygun) söz söylemektir.
Bediüzzaman’a göre Kur’an’ın üslubu; bazen bir bedeviye, bazen bir filozofa, bazen bir çocuğa aynı anda hitap edebilecek kadar derinliklidir. Bir ayet, binlerce zekâ tabakasına ayrı ayrı ders verir.

Netice: İfrat ve Tefritten Kurtulmak

Muhakemat, düşünce dünyamızda “Sırat-ı Müstakim”i (Orta Yolu) çizer:
* İfrat (Aşırılık): Her şeyi akılla çözmeye çalışıp vahyi inkâr eden felsefeciler.
* Tefrit (Gerilik): Aklı hiç kullanmayıp, her duyduğu efsaneye inanan mutaassıp hocalar.
* Vasat (Orta Yol): Aklı, vahyin emrine verip; kâinat kitabını fen ilimleriyle, Kur’an kitabını din ilimleriyle okuyan “Muhakkik” (Araştırmacı) Müslümanlar.
Bu eser, “Eğer doğru İslamiyet’i ve İslamiyet’e layık doğruluğu göstersek…” davasının ilmi altyapısıdır.

Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, Meşrutiyet’in ilanından sonra (1910-1911 yıllarında) Doğu Anadolu’daki aşiretleri dolaşarak, onların “Meşrutiyet (Demokrasi/Anayasal Sistem) gâvurluk mudur?”, “Hürriyet dinden çıkmak mıdır?” şeklindeki şüphelerine, Kur’anî ve akli cevaplar vermiştir. Bu diyaloglar, İslam’ın demokrasi ve özgürlük kavramlarına bakışını netleştirir.

1. Hürriyetin İmanla İlişkisi: “Allah’a Kul Olan, Başkasına Kul Olmaz”

O dönemde halk, “Hürriyet” denilince “her istediğini yapmak, sefahate dalmak” gibi yanlış bir manayı anlıyordu. Bediüzzaman Hazretleri ise hürriyeti, imanın bir hassası (özelliği) olarak tarif ederek, insanlık tarihinin en veciz hürriyet tanımını yapmıştır.
Üstad’a göre hakiki hürriyet; ne kendine ne de başkasına zarar vermemektir. Hürriyetin kaynağı ise imandır.
Risale-i Nur’da bu hakikat şöyle formüle edilir:
> “Hürriyetin şen’i odur ki, ne nefsine, ne gayrıya zararı dokunmasın.” Bediüzzaman.

“Rabıta-i iman ile Sultan-ı Kâinata hizmetkâr olan adam, başkasına tezellül ile tenezzül etmeye ve başkasının tahakküm ve istibdadı altına girmeye o adamın izzet ve şehamet-i imaniyesi bırakmadığı gibi; başkasının hürriyet ve hukukuna tecavüz etmeyi dahi, o adamın şefkat-i imaniyesi bırakmaz.
Evet, bir padişahın doğru bir hizmetkârı, bir çobanın tahakkümüne tezellül etmez. Bir bîçareye tahakküme dahi o hizmetkâr tenezzül etmez.
Demek iman ne kadar mükemmel olursa, o derece hürriyet parlar. İşte Asr-ı Saadet..”
>
Demek ki istibdat ve baskı, imanın zayıflığından; hürriyet ve adalet ise imanın kuvvetinden gelir.

2. Meşrutiyet ve Şeriat: “İsim ve Hakikat” Farkı

Aşiretler, İstanbul’daki bazı batılılaşma hareketlerini görerek Meşrutiyet’e (Anayasal sisteme) karşı çıkıyor, bunu şeriata aykırı görüyorlardı. Bediüzzaman ise onlara; isimlere değil, manaya bakmalarını öğütledi.
Eğer Meşrutiyet; “Meşveret” (Danışma) ve “Kanun hakimiyeti” ise, bu zaten İslam’ın emridir. Keyfi yönetim (İstibdat) ise İslam’a zıttır.
Metinde geçen şu diyalog çok çarpıcıdır:
> “Meşrutiyet ve kanun-u esasî, işittiğiniz mesele ise; hakikî adalet ve meşveret-i şer’iyeden ibarettir. Hüsn-ü telakki ediniz, muhafazasına çalışınız. Zira dünyevî saadetimiz Meşrutiyet’tedir.” (Münazarat, s. 23).
>
Bediüzzaman, istibdadı “zulmün temeli”, meşrutiyet-i meşruayı ise “Asya’nın bahtını açacak anahtar” olarak görür. Yöneticilerin keyfine göre değil, şeriatın adalet prensiplerine ve kanuna göre yönetilmesi gerektiğini savunur.

3. Üç Büyük Düşman ve Medresetü’z-Zehra Projesi

Münazarat’ın en can alıcı tespiti, geri kalmışlığımızın sebepleridir. Bediüzzaman, “Bizim düşmanımız nedir?” sualine karşı üç temel düşmanı sıralar:
* Cehalet (Bilgisizlik).
* Zaruret (Fakirlik).
* İhtilaf (Bölünmüşlük).
Bu düşmanlara karşı silahımız ise; Sanat (Teknoloji/Üretim), Marifet (Eğitim/İlim) ve İttifak (Birlik) olmalıdır.
Bediüzzaman, bu cehaleti yenmek için Doğu Anadolu’da hem din ilimlerinin hem de fen ilimlerinin beraber okutulacağı “Medresetü’z-Zehra” isminde bir üniversite kurulmasını teklif eder.
Eğitim sistemindeki şu muazzam tespiti, bugün dahi pedagojinin temelidir:
> “Vicdanın ziyası, ulûm-u diniyedir (din ilimleridir). Aklın nuru, fünun-u medeniyedir (fen ilimleridir). İkisinin imtizacıyla (birleşmesiyle) hakikat tecelli eder. O iki cenah ile talebenin himmeti pervaz eder (uçar). İftirak ettikleri (ayrıldıkları) vakit; birincisinde taassup, ikincisinde hile ve şüphe tevellüd eder.” (Münazarat, s. 127).
>
4. Kürt-Türk Kardeşliği ve Milliyet

Aşiretlerle yapılan konuşmalarda, etnik köken ve milliyetçilik konuları da gündeme gelir. Bediüzzaman, Kürtlerin Türklerle olan tarihi bağını ve İslam sancağı altındaki hizmetlerini nazara vererek, ayrılıkçı fikirlerin (o zamanki ecnebi kışkırtmalarının) ne kadar zararlı olduğunu anlatır.
Türkler, İslam’ın kahraman ordusu ve bayraktarıdır. Kürtler de o ordunun kuvvetli bir parçasıdır. “Cesaretli bir kavim (Kürtler) ile, akıllı ve hamiyetli bir kavmin (Türkler) ittifakından” büyük bir güç doğacağını müjdeler.
Netice: Adalet ve Meşveret
Münazarat Risalesi’nin özü; yönetimin şahıslara değil, “Şura”ya (Meclise) ve “Kanun”a dayanması gerektiğidir. İslam, istibdadı reddeder.
Kur’an-ı Kerim, Şura Suresi’nde yönetim biçimini şöyle belirler:
> “…Onların işleri, aralarında şura (danışma) iledir…” (Şûrâ Suresi, 42/38).
>
Hülasa; Münazarat, İslam’ın “adalet, meşveret ve kanun hakimiyeti” prensipleriyle gerçek hürriyetin İslam’da olduğunu isbat eden sosyolojik bir reçetedir.

Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, bir tabib-i manevi (manevi doktor) hassasiyetiyle İslam dünyasının nabzını tutmuş ve bizi ortaçağ karanlığına düşüren hastalıkları “Teşhis” etmiş, ardından Kur’an eczahanesinden aldığı ilaçlarla “Tedavi” yöntemlerini sıralamıştır. Bu hutbe, İslam’ın istikbalde yeniden dünyaya hâkim olacağının “akli ve mantıki” isbatıdır.

1. Teşhis: Bizi Durduran Altı Dehşetli Hastalık

Bediüzzaman Hazretleri, İslam dünyasının gerilemesini ve Batı’nın (Avrupa’nın) maddi olarak ileri gitmesini tahlil ederken, içimizdeki altı temel hastalığı tespit eder. Bu hastalıklar bugün dahi güncelliğini korumaktadır:
* Yeis (Ümitsizlik): “Bizden adam olmaz, biz bittik” diyerek ümitsizliğin içimizde yükselmesi.
* Sıdkın Hayat-ı İçtimaiyede Ölmesi: Doğruluğun toplumsal hayattan çekilmesi, yalanın yaygınlaşması.
* Adavete Muhabbet: Düşmanlığı sevmek, sürekli kavga edecek sebep aramak.
* Ehl-i İmanın Bağlarını Bilmemek: Müminleri birbirine bağlayan manevi rabıtalardan habersiz olmak.
* Çeşit Çeşit İstibdat (Baskı): Yöneticilerin halka, babanın evlada, patronun işçiye uyguladığı baskı rejimi.
* Menfaat-i Şahsiye: Şahsi çıkarı, milletin menfaatinin önüne geçirmek.
Bu hastalıklar, İslam bünyesini zayıflatmış ve maddeten geri kalmamıza sebep olmuştur.

2. Tedavi: Birinci Kelime “Ümit” (El-Emel)
Hutbe-i Şamiye’nin en gür sedası “Ümit”tir. Üstad Hazretleri, “Yeis (ümitsizlik), her kemalin engelidir” ve “Milletlerin kanseridir” der. Kurtuluşun ilk şartı, İslam’ın parlayacağına dair sarsılmaz bir inanç taşımaktır.
Bediüzzaman, geleceğin İslam’ın olacağını şu sosyolojik kanunla isbat eder:
Eski zamanda insanlara “kuvvet” ve “hissiyat” hükmediyordu. Ancak gelecek asırlarda insanlara “akıl”, “ilim” ve “fen” hükmedecektir. Madem Kur’an’ın bütün hükümleri akla, mantığa ve ilme uygundur; öyleyse istikbalde aklını kullanan beşeriyet, akın akın Kur’an’a koşacaktır.
Metinde geçen şu müjde, ruhlara âb-ı hayat serper:
> “İstikbal, yalnız ve yalnız İslâmiyet’in olacak. Ve hâkim, hakaik-i Kur’aniye ve imaniye olacak… Evet, ümitvar olunuz; şu istikbal inkılabı içinde en yüksek gür sada, İslâm’ın sadası olacaktır!” (Hutbe-i Şamiye, s.23).
>
3. Tedavi: İkinci Kelime “Sıdk” (Doğruluk)
İslamiyet’in temeli “Sıdk”tır, yani doğruluktur. İman, doğruluğun zirvesi; küfür ise yalanın dibidir. Peygamber Efendimiz (a.s.m.), “Emin” sıfatıyla İslam’ı yaymıştır.
Üstad Hazretleri, yalanın toplumu nasıl zehirlediğini anlatır ve kurtuluş için “Sıdk”ın yeniden diriltilmesini şart koşar. Siyasette, ticarette ve komşulukta yalan söylemek, İslam’ın izzetine aykırıdır. Eğer Müslümanlar sıdkı ve dürüstlüğü hayatlarıyla gösterseler, sair dinlerin tabileri fevç fevç İslam’a gireceklerdir.
> “Eğer biz doğru İslâmiyet’i ve İslâmiyet’e layık doğruluğu ve istikameti göstersek, bundan sonra onlardan (başka dinlerden) fevç fevç dâhil olacaklardır.” (Hutbe-i Şamiye,s. 30).
>
4. Meşrutiyet ve Hürriyet: İstibdada Karşı İslam
Hutbe-i Şamiye’nin önemli bir boyutu da siyasi ve içtimaidir. Bediüzzaman, İslam’ın özünde “Meşveret” (Danışma) ve “Hürriyet-i Şer’iye” (Şeriata uygun özgürlük) olduğunu savunur.
Baskı ve istibdat (diktatörlük), kabiliyetleri söndürür. Halbuki İslam, hür bir zeminde, şura (meclis) ile yönetilen, hukukun üstünlüğüne dayalı bir sistemi emreder. Asya’nın bahtının açılması, bu “Şer’i Hürriyet”in tesisiyle mümkündür.
Netice: İttihad-ı İslam (İslam Birliği)
Hutbe-i Şamiye’nin nihai hedefi, teşhis edilen hastalıkların tedavi edilmesiyle **”İttihad-ı İslam”**ın (İslam Birliği’nin) kurulmasıdır. Bu birlik, siyasi bir sınır birliğinden ziyade; kalplerin, fikirlerin ve hedeflerin birliğidir.
Zaman cemaat zamanıdır. Tek başına hareket etme devri geçmiştir. Müslümanlar, fen ve sanat silahıyla donanmalı, cehalet, zaruret (fakirlik) ve ihtilaf düşmanlarına karşı omuz omuza vermelidir.
Kur’an-ı Kerim, bu zaferin şartını Saf Suresi’nde şöyle beyan eder:
> “Şüphesiz Allah, kendi yolunda, sanki birbirine kenetlenmiş kurşunla dökülmüş bir bina gibi saf bağlayarak savaşanları sever.” (Saff Suresi, 61/4).
>
Hülasa; Hutbe-i Şamiye, Müslümanın “Aşağılık Kompleksi”nden kurtulup, medeniyetin hakiki kurucusu olduğu şuuruna ermesi için yazılmış muazzam bir manifestodur.

Cenab-ı Hak, müminleri birbirine “Kardeş” (Hucurat, 49/10) olarak ilan etmiştir. Ancak nefis ve şeytan; kıskançlık, tarafgirlik ve menfi milliyetçilik (ırkçılık) damarlarını tahrik ederek bu kardeşliği bozmak ister. Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, Uhuvvet Risalesinde bu manevi hastalığı üç ana başlık altında tedavi eder.
1. Birlik Bağları: Işık Zincirlerine Karşı Örümcek Ağları
İki Müslüman arasında ufak bir meseleden dolayı düşmanlık girmesi, akıl ve vicdan nazarında büyük bir zulümdür. Üstad Hazretleri, müminleri birbirine bağlayan manevi bağları sayarak, ayrılık sebeplerinin ne kadar çürük olduğunu şöyle isbat eder:
Müminler arasında;
* Hâlık’ları (Yaratıcıları) bir,
* Rezzak’ları bir,
* Peygamberleri bir,
* Dinleri bir,
* Kıbleleri bir,
* Vatanları bir…
Bir, bir, bir… bine kadar “bir”ler vardır. Bu kadar kuvvetli ve nurani birlik bağları, müminler arasında muhabbeti ve kardeşliği gerektirirken; incir çekirdeğini doldurmayan basit sebeplerle düşmanlık etmek, “dağlar kadar sağlam zincirleri görmezden gelip, örümcek ağı kadar zayıf sebeplere takılmak” demektir.
Risale-i Nur’da bu çelişki, zıt ve aykırı durum şöyle tasvir edilir:
> “Hâlık’ınız bir, Mâlik’iniz bir, Mâbud’unuz bir, Râzık’ınız bir… bir, bir, bir… bine kadar bir, bir. Bu kadar bir birler; vahdeti ve tevhidi, vifakı ve ittifakı, muhabbet ve uhuvveti iktiza ettikleri (gerektirdikleri) halde; … manasız, ehemmiyetsiz, hamiyet (cahilce taassup) namına sönük, geçici, günahlı sebeplere binaen mümin kardeşine adavet etmek; … ne derece bir divanelik olduğunu, zerre kadar şuurun varsa anlarsın.” (Mektubat, Yirmi İkinci Mektup,s. 264).
>
2. Gemi Temsili ve Hakiki Adalet

Bir insanın bir tek hatası yüzünden onun bütün iyiliklerini silmek ve ona düşman olmak, “Zulüm”dür. İnsanın mahiyeti, içi dolu bir gemi gibidir. O gemide masum insanlar (güzel sıfatlar, iman, namaz, güzel ahlak) ve belki bir tane de cani (hata, günah) bulunabilir.
Bir tek cani yüzünden o gemiyi batırmak, içindeki yüzlerce masumu boğmak nasıl büyük bir zulüm ise; bir mümin kardeşinin tek bir kötü sıfatı yüzünden, onun iman ve İslamiyet gibi Kâbe ve Uhud Dağı büyüklüğündeki masum sıfatlarını görmezden gelip ona düşmanlık etmek de öyle büyük bir zulümdür.
Üstad Bediüzzaman, bu konudaki adalet ölçüsünü şöyle koyar:
> “Eğer hasmını mağlub etmek istersen, fenalığına karşı iyilikle mukabele et. Çünki eğer fenalıkla mukabele edersen, husumet tezayüd eder. Zahiren mağlub bile olsa, kalben kin bağlar, adaveti idame eder. Eğer iyilikle mukabele etsen, nedamet eder; sana dost olur..” (Mektubat, s. 266).
>
3. Menfi Milliyet: İslam Birliğinin Zehri

Risale-i Nur, bilhassa Türk ve Kürt gibi asırlardır İslam bayrağı altında birleşmiş unsurların arasına sokulmak istenen “Irkçılık” (Menfi Milliyet) fitnesine karşı şiddetle uyarır.
Üstad’a göre milliyetçilik iki kısımdır:
* Menfi (Olumsuz) Milliyet: Başkasını yutmakla beslenen, ırkçılığa dayalı, bölücü ve düşmanlık üretici fikir. Bu, İslam kardeşliğini parça parça eder.
* Müsbet (Olumlu) Milliyet: İslamiyet’e hizmet eden, kendi milletini seven ama başkasına düşmanlık etmeyen, İslam kardeşliğini esas alan fikir.
Türklerin ve Kürtlerin tarihteki şerefi, İslamiyet’e hizmet etmelerinden gelir. Eğer bu unsurlar İslamiyet’ten koparılıp sadece ırk temelli bir yapıya sürüklenirse, hem tarihlerine ihanet etmiş olurlar hem de güçlerini kaybederler.
Metinde geçen şu ifadeler, bu tehlikeye parmak basar:
> “eski zamandan beri menfi milliyet ve unsuriyetperverliğe, Avrupa’nın bir nevi frenk illeti olduğundan, bir zehr-i katil nazarıyla bakmışım. Ve Avrupa, o frenk illetini İslâm içine atmış, tâ tefrika versin, parçalasın, yutmasına hazır olsun diye düşünür..” (Mektubat.)
>
Netice: İhtilaf, Düşmanın İşine Yarar
Kur’an-ı Kerim, Enfal Suresi’nde müminlerin birbirine düşmesinin, kuvvetlerini yok edeceğini şöyle ihtar eder:
> “Allah’a ve Resûlüne itaat edin ve birbirinizle çekişmeyin. Sonra gevşersiniz ve gücünüz, devletiniz elden gider. Sabırlı olun. Çünkü Allah sabredenlerle beraberdir.” (Enfâl Suresi, 8/46 – TDV Meali).
>
Netice itibarıyla; Uhuvvet Risalesi bize ders verir ki: En büyük düşmanımız dışarıdaki kâfirler değil, içimizdeki cehalet, ihtilaf ve ırkçılıktır. Kurtuluş, “İnnemel mü’minune ihvetün” (Müminler ancak kardeştir) ayetine sarılmaktadır.

İnsan, vicdanen hisseder ki; elinde bir tercih yetkisi (İrade) vardır. İyiyi veya kötüyü seçebilir. Fakat aynı zamanda aklıyla görür ki; kâinatta her şey muazzam bir plan ve program (Kader) dahilinde işlemektedir. İşte bu iki hakikat (İrade ve Kader), zahiri nazarda zıt ve aykırı gibi görünse de, hakikatte birbirini tamamlayan iki esastır.
Risale-i Nur, bu meseleyi Ehl-i Sünnet’in dengeli bakış açısıyla; ne insanı ilahlaştırıp her şeyi ona veren (Mutezile), ne de insanın elini kolunu bağlayıp onu sorumsuz kılan (Cebriye) fikrine düşmeden halleder.

1. Kader İlimdir, Zorlama Değildir

Kader konusundaki en büyük yanılma; kaderin insanı zorladığını zannetmektir. Halbuki Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, kaderin bir “kudret” (zorla yaptırma) değil, bir “ilim” (önceden bilme) olduğunu isbat eder.
Kaide şudur: “İlim, malûma tâbidir.” Yani, bir şey nasıl olacaksa, ilim onu öyle bilir. İlim, o şeyi zorla öyle yapmaz.
Mesela; bir astronom, güneşin yarın saat kaçta tutulacağını hesaplasa ve yazsa; güneş, astronom yazdığı için tutulmaz. Güneş tutulacağı için astronom onu bilmiştir. Aynen öyle de; Cenab-ı Hak, ezelî ilmiyle bizim kendi irademizle neyi seçeceğimizi bilmiş ve kader defterine yazmıştır.
Risale-i Nur’da bu hakikat şöyle ifade edilir:
> “Kader, ilim nevindendir. İlim, malûma tâbidir. Yani, nasıl olacak, öyle taallûk ediyor. Yoksa malûm, ilme tâbi değil.” (Sözler, Yirmi Altıncı Söz).
>
Bu cümle, “Alın yazım böyleymiş, ne yapsam boş” bahanesini kökünden keser. Çünkü o yazı, senin hür iradenle yapacağın tercihin bir kaydıdır.

2. Günahın ve Sevabın Kaynağı: Halk ve Kesb

Burada ince bir nokta daha vardır: “Madem her şeyi yaratan Allah’tır, o halde kötülüğü yapan da O mudur?”
Risale-i Nur, bu suale “Halk” (Yaratmak) ve “Kesb” (Kazanmak/Talep Etmek) ayrımıyla cevap verir.
* İnsan: İster, talep eder, elini uzatır (Kesb).
* Allah: O talebe göre neticeyi yaratır (Halk).
Kötülüğü isteyen insanın nefsidir, o kötülüğü (imtihan sırrı gereği) yaratan ise Allah’tır. Fakat “Halk-ı şer şer değil, kesb-i şer şerdir.” Yani, kötülüğü yaratmak çirkin değildir (çünkü imtihan ve neticeleri vardır), ama o kötülüğü işlemek ve istemek çirkindir.
Üstad Hazretleri, insanın sorumluluğunu şöyle bir misalle anlatır: Bir adam, bir çocuğu omzuna alsa ve “Nereye istersen götüreceğim” dese. Çocuk tehlikeli bir dağa gitmek istese ve adam onu götürse, çocuk orada düşüp ayağını kırsa; “Beni sen getirdin” deyip adamı suçlayamaz. Çünkü isteyen çocuktur, götüren adamdır.
> “İnsan, seyyiatında (günahlarında) tamamen mesuldür. Çünkü seyyiatı isteyen odur… İyiliklerinde ise gururlanmaya hakkı yoktur. Çünkü onu isteyen ve yaratan Allah’tır, insan sadece mazhar olmuştur.”
>
3. Kader ve İradenin Kullanım Alanları

Risale-i Nur, kader inancının psikolojik ve sosyal hayattaki yerini harika bir denge ile belirler. Kader ve İrade, insanın “Haddini bilmesi” ve “Yeise (ümitsizliğe) düşmemesi” için iki sınırdır.
* Başarıda ve İyilikte: İnsan gururlanmamak için Kadere bakmalıdır. “Ben yaptım, ben kazandım” dememeli, “Allah verdi” demelidir.
* Hatada ve Günahta: İnsan sorumluluktan kaçmamak için İradeye bakmalıdır. “Kaderim böyleymiş” dememeli, “Ben ettim, ben suçluyum” diyerek tövbe etmelidir.
* Musibetlerde (Geçmişte): Üzülmemek ve isyan etmemek için Kadere bakmalıdır. “Takdir-i İlahi böyleymiş” diyerek sabretmelidir.
* Gelecek Planlarında: Tembellik etmemek için İradeye sarılmalıdır. Çalışmalı ve çabalamalıdır.
Metinde geçen şu cümle, bu dengeyi özetler:
> “Kader, nefsi gururdan kurtarmak içindir; cüz-i ihtiyari (irade), nefsi mesuliyetten kurtarmamak içindir.” (Sözler, s. 468).
>

Netice: Teklif ve Mesuliyet
Kur’an-ı Kerim, insanın gücünün yetmediği şeyden sorumlu olmadığını, ancak kazandığı her şeyin (iyi veya kötü) karşılığını göreceğini Bakara Suresi’nde şöyle ilan eder:
> “Allah, hiçbir kimseye gücünün yeteceğinden başka yük yüklemez. Kazandığı iyilik kendi lehine, işlediği kötülük de kendi aleyhinedir…” (Bakara Suresi, 2/286).
>
Hülasa; Kader, Allah’ın ilminin bir unvanıdır. Biz o ilmi bilemeyiz. Bize düşen; cüz-i irademizi hayırda kullanmak, şerden kaçınmak, başımıza gelen musibetlerde kadere teslim olup rahatlamak, işlediğimiz günahlarda ise nefsimizi suçlayıp istiğfar etmektir.

Sahabeler, İslam binasının temel taşlarıdır. Onlar, sadece Peygamberimizi (a.s.m.) görenler değil, O’nun davasını omuzlayan, O’nun boyasıyla boyanan ve bir “inkılab-ı azim” (büyük devrim) gerçekleştiren kahramanlardır. Risale-i Nur, Sahabelerin ulaştığı makama “Velayet-i Kübra” (En Büyük Velilik) ve “Veraset-i Nübüvvet” (Peygamberlik Varisliği) namını verir.

1. Sohbet-i Nebeviye Sırrı: İksir-i Azam

Akıllara en çok takılan soru şudur: “Nasıl oluyor da sonradan gelen ve aylarca riyazet (nefis terbiyesi) yapan büyük bir evliya (Mesela Abdülkadir Geylani Hazretleri), Peygamberimizi bir defa gören bir bedevi Sahabeye yetişemiyor?”
Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, bu sırrı “Sohbet-i Nebeviye” (Peygamberle yapılan sohbet ve arkadaşlık) kavramıyla açıklar. Peygamberlik güneşinden doğrudan, perdesiz ve vasıtasız feyz almak başkadır; o nuru kitaplardan veya perdeler arkasından (rüya ve ilhamla) almak başkadır.
Metinde geçen şu muazzam temsil, meseleyi zihinlere nakşeder:
> “Sohbet-i Nebeviye öyle bir iksirdir ki, bir dakikada ona mazhar bir zat, senelerle seyr-i sülûka (manevi yolculuğa) mukabil, hakikat-i nura mazhar olur… Bir sultanın hizmetkârı, o padişahın nazarında, bir şah-ı şahane (kral) ile o padişahın namına konuşur ve o mertebeye çıkar.” (Sözler, Yirmi Yedinci Söz).
>
Sahabeler, Peygamber Efendimiz’in (a.s.m.) “Nübüvvet” boyasıyla bir anda boyanmışlardır. Kömürün bir anda elmasa dönüşmesi gibi, cahiliye devrinin vahşi insanları, bir nazar-ı nebevi ile medeni dünyanın muallimleri olmuşlardır. Bu “anlık” yükseliş, bir daha tekrarı mümkün olmayan bir “Veraset-i Nübüvvet” sırrıdır.

2. İnkılabın Dehşeti ve Kıymeti

Sahabelerin faziletini artıran bir diğer unsur, bulundukları zamanın ve şartların dehşetidir. Onlar, bütün dünyanın İslam’a düşman olduğu, küfrün en koyu ve vahşi olduğu bir zamanda iman etmişlerdir.
O zor şartlarda kılınan bir namaz, verilen bir sadaka veya nöbet tutulan bir saat; barış ve huzur zamanındaki binlerce amele bedeldir. Çünkü o an, İslam’ın varlık-yokluk mücadelesidir.
Üstad Hazretleri, onların amellerindeki bu yüksek kıymeti şöyle izah eder:
> “nübüvvetin velayete nisbeti, güneşin ayn-ı zatıyla, âyinelerde görülen güneşin misali gibidir. İşte daire-i nübüvvet, daire-i velayetten ne kadar yüksek ise daire-i nübüvvetin hademeleri ve o güneşin yıldızları olan sahabeler dahi daire-i velayetteki sulehaya o derece tefevvuku olmak lâzım geliyor. Hattâ velayet-i kübra olan veraset-i nübüvvet ve sıddıkıyet ki sahabelerin velayetidir, bir veli kazansa yine saff-ı evvel olan sahabelerin makamına yetişmez.”Sözler.27.söz.
>
Sonradan gelenler, onların açtığı “Cadde-i Kübra”da (Büyük Cadde) rahatça yürümektedirler. Yolu açanla, yolda yürüyen bir olmaz.

3. Sahabeler Arasındaki Muharebeler: İçtihat Farkı

Sahabe bahsinin en hassas noktası, Hz. Ali (r.a.) ile Hz. Muaviye (r.a.) veya Hz. Aişe (r.anha) arasında yaşanan Sıffin ve Cemel hadiseleridir. Bazı gafil insanlar, bu hadiseleri “saltanat kavgası” zannederler. Risale-i Nur, bu meseleyi “Adalet-i Mahza” (Tam Adalet) ve “Adalet-i İzafiye” (Göreceli Adalet) kavramlarıyla harikulade bir şekilde çözer.
* Hz. Ali’nin (r.a.) Mesleği (Adalet-i Mahza): “Bir masumun hakkı, bütün insanlar için dahi olsa feda edilemez.” (İsmi-i Hakem tecellisi).
* Diğerlerinin Mesleği (Adalet-i İzafiye): “Milletin selameti için, cüzi bir zarar (ferdin hakkı) feda edilebilir.” (Zaruret hali).
Bu bir iktidar kavgası değil, hakkın tatbikatı konusundaki “içtihat” (yorum) farkıdır. Her iki taraf da İslam’ın faydasını düşünmüştür.
Bediüzzaman Hazretleri, Müslümanları bu konuda taraf tutup sahabeleri eleştirmekten şiddetle sakındırır ve şöyle der:
> O muharebeler, içtihat muharebesidir. İçtihat eden, hakkı bulsa iki sevap, bulmazsa bir sevap alır… Her iki taraf da ehl-i cennettir. (Mektubat).
>
Netice: En Hayırlı Ümmet
Kur’an-ı Kerim, Tevbe Suresi’nde Sahabelerin Allah katındaki makamını şöyle tescil eder:
> “İslâm’ı ilk önce kabul eden muhâcirler ve ensar ile, iyilikle onlara uyanlar var ya, Allah onlardan razı olmuş; onlar da O’ndan razı olmuşlardır…” (Tevbe Suresi, 9/100 )
>
Hülasa; Sahabe mesleği, “Acz, Fakr, Şefkat ve Tefekkür” tarikidir. Onlar, nübüvvet güneşinin etrafındaki birinci halkadır. Onlara yetişilmez, ancak onların izinden gidilebilir.

Kâinat kitabını okuyan bir insan için, en mühim sual şudur: “Bu muazzam nizamın sahibi kimdir ve bizden ne istiyor?” İşte bu suale cevap veren, kâinatın manasını ders veren ve Yaratıcının maksatlarını bildiren “Burhan-ı Natık” (Konuşan Delil), Hz. Muhammed’dir (a.s.m.). O’nun davasının doğruluğuna en büyük şahit ise, bizzat kâinatın Yaratıcısı’nın, O’nun elinde yarattığı mucizelerdir.

1. Mucize: Yaratıcının “Doğru Söyledin” Tasdiki

Bir padişahın elçisi, elindeki fermanla gelir. İnsanlar o elçinin doğruluğundan şüphe ederse, padişah o elçinin isteğiyle harikulade bir iş yapar (mesela sarayın ışıklarını bir işaretle yakıp söndürür). Bu hal, “Elçim doğru söylüyor” demektir.
Aynen öyle de; Peygamber Efendimiz (a.s.m.) davasını ilan ettiğinde, Cenab-ı Hak kâinatın adetlerini (kanunlarını) O’nun hatırı için değiştirerek risaletini fiilen tasdik etmiştir.
Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, On Dokuzuncu Mektupta bu hakikati şöyle ifade eder:
> “Mu’cize, Hâlık-ı Kâinat tarafından onun davasına bir tasdiktir; ‘Sadakte’ (Doğru söyledin) hükmündedir.” (Mektubat, On Dokuzuncu Mektup).
>
2. Mucizelerin Çeşitleri ve Hikmeti

Risale-i Nur, mucizeleri sınıflandırırken onların sadece birer “olağanüstü hal” olmadığını, her birinin bir ihtiyaca binaen ve bir hikmetle yaratıldığını anlatır. Efendimiz’in (a.s.m.) elinde zuhur eden binlerce mucizeden en meşhurları şunlardır:
* Semavi Mucizeler (Şakk-ı Kamer): Müşriklerin isteği üzerine, Efendimiz’in (a.s.m.) parmağının işaretiyle ayın ikiye bölünmesi hadisesidir. Bu, O’nun (a.s.m.) sadece yeryüzünün değil, gökyüzünün de sultanı ile irtibatlı olduğunun isbatıdır.
* Bereket Mucizeleri: Ordunun susuz kaldığı bir zamanda, Efendimiz’in (a.s.m.) parmaklarından çeşme gibi suyun akması ve yüzlerce askerin ondan içip kanmasıdır. Üstad Hazretleri, bu mucizeyi “Asa-yı Musa’dan (a.s.) daha harika” olarak niteler; çünkü taştan su çıkması (Hz. Musa’nın asasıyla) tabiat kanunlarına daha yakındır (toprak altından su çıkabilir), fakat et ve kemikten suyun fışkırması âdetullaha tamamen zıttır ve doğrudan kudret-i İlahiyedir.
* Ağaçların ve Taşların Konuşması: Peygamberimizin (a.s.m.) davasını tasdik etmek için ağaçların yerinden sökülüp yanına gelmesi veya avucundaki taşların zikir etmesi gibi hadiselerdir.
Bu rivayetler, “tevatür” (yalan üzere birleşmeleri imkânsız olan büyük toplulukların nakli) derecesinde sağlam senetlerle günümüze kadar gelmiştir.

3. En Büyük ve Daimi Mucize: Kur’an-ı Hakîm

Peygamber Efendimiz’in (a.s.m.) diğer mucizeleri, o zamana ve o mekâna mahsustur; biz onları göremedik, ancak nakil yoluyla işittik. Fakat öyle bir mucizesi vardır ki, kıyamete kadar her asırda tazedir, her an gözümüzün önündedir: Kur’an-ı Kerim.
Kur’an; hem lafzıyla, hem manasıyla, hem de gaybî haberleriyle (gelecekten verdiği haberlerle) mucizedir. Okuma yazma bilmeyen (Ümmi) bir Zât’ın (a.s.m.) lisanıyla, geçmiş ve gelecek ilimlerini, şeriat kanunlarını ve kâinat hakikatlerini eksiksiz beyan etmesi, beşer takatinin fevkindedir.
Risale-i Nur’da, Kur’an’ın mucizeliği Yirmi Beşinci Sözde (Mucizat-ı Kur’aniye Risalesi) detaylıca anlatılır, ancak temeli On Dokuzuncu Mektupta atılır. Kur’an, akılları hayrette bırakan belagatiyle meydan okumuş, kimse onun bir suresinin benzerini getirememiştir.

4. Sünnet-i Seniyye: Mutluluğun Reçetesi

Mucizat-ı Ahmediye’nin neticesi şudur: Madem bu Zât (a.s.m.) Hak’tır, sözleri hakikattir ve kâinat Yaratıcısının elçisidir; öyleyse O’nun yolu (Sünnet-i Seniyye), insanlık için tek kurtuluş yoludur. O’nun fiilleri, İlahi bir terbiyenin süzgecinden geçmiştir.
Üstad Bediüzzaman, On Birinci Lem’a (Mirkatü’s-Sünne) ile bu konuyu bağlarken şu muazzam tespiti yapar:
> “Sünnet-i Seniyye, saadet-i dâreynin (iki cihan saadetinin) temel taşıdır ve kemalâtın madenidir ve menbaıdır.” (Lem’alar, On Birinci Lem’a)
>
O’na benzemek, Allah’a sevgili olmanın en kısa yoludur.

Netice: Âlemlere Rahmet

Kur’an-ı Kerim, Efendimiz’in (a.s.m.) risaletinin cihan şümul mahiyetini Enbiya Suresi’nde şöyle ilan eder:
> “(Resûlüm!) Biz seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik.” (Enbiyâ Suresi, 21/107)
>
Netice itibarıyla; Mucizat-ı Ahmediye Risalesi, peygamberliği sadece bir “iddia” olmaktan çıkarıp, binlerce delille isbat edilmiş bir “dava” haline getirir. O’nu (a.s.m.) tanımayan, kâinatın manasını anlayamaz.

İnsan, yapısı gereği meraklıdır. Ancak bu merak duygusu, doğru yönetilmezse insanı kendi aslî vazifesinden uzaklaştırıp, hiç alakası olmayan meselelerde boğulmasına sebep olur. Dördüncü Mesele, tam da bu “odak kayması” sorununu tedavi eder. O dönemde herkes radyoların başında “Almanlar ne yaptı, İngilizler ne etti?” diye savaş haberlerini merak ederken, Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri talebelerine “Ömür sermayesi pek azdır, lüzumlu işler pek çoktur” diyerek, nazarları “asıl savaşa”, yani insanın kendi ruhundaki imtihana çevirmiştir.

1. Daireler Teorisi: Kalp Dairesi mi, Dünya Dairesi mi?

Üstad Hazretleri, insanın meşguliyet alanlarını iç içe geçmiş dairelere benzetir. En içte kalp ve mide dairesi, sonra hane, sonra mahalle, şehir, memleket ve en dışta dünya dairesi vardır.
Burada çok mühim bir ters orantı kanunu işler:
* En küçük dairede (Kalp/Şahsi Hayat): Vazife en büyüktür, yetki ve tesir en fazladır. İnsan buradaki ihmalinden doğrudan sorumludur.
* En büyük dairede (Dünya Siyaseti/Afakî Hadiseler): Vazife en küçüktür (veya yoktur), yetki ve tesir en azdır.
Ancak ne gariptir ki; insan, şeytanın da telkiniyle, en büyük vazifesi olan “kalp ve ahiret dairesini” bırakıp, merak saikasıyla elinin yetişmediği “dünya dairesi” ile meşgul olur.
Risale-i Nur’da (Şualar mecmuası) bu tehlike şöyle tasvir edilir:
> “Evet, bu zamanda merakla radyo vasıtasıyla ciddi alâkadarâne küre-i arzdaki boğuşmalara merak edip bakanlar, dikkat edenler, maddî ve manevî pek çok zararları vardır. Ya aklını dağıtır, mânevî bir divane olur; ya kalbini dağıtır, manevî bir dinsiz olur; ya fikrini dağıtır, mânevî bir ecnebî olur.”
>
2. İnsanın Başındaki En Büyük Dava
Haberlerdeki savaşlar, krizler, siyasi çalkantılar ne kadar büyük görünürse görünsün; her bir insanın (ve bilhassa Müslümanın) başında, bunlardan trilyonlarca kat daha büyük bir “Dava” açılmıştır. Bu, “İman ve Küfür” davasıdır; neticesi ise ya ebedi cennet ya da ebedi cehennemdir.
Bu dava öyle büyüktür ki, dünya hakimiyeti bile onun yanında bir hiç kalır. Üstad Bediüzzaman, bu mukayeseyi şu çarpıcı ifadelerle yapar:
> “Herkesin ve bilhassa Müslümanların başına öyle bir hadise ve öyle bir dava açılmış ki: Her adam, eğer Alman ve İngiliz kadar kuvveti ve serveti olsa ve aklı da olsa, o tek davayı kazanmak için bilâ-tereddüt sarf edecek.” (Şualar, RNK Neşriyat, s. 220).
>
Düşünün ki; bir insan idamla yargılanıyor. O insana “Dünyanın en zengin adamı oldun” denilse, o idam sehpasının gölgesinde bu haberin bir kıymeti olur mu? Elbette olmaz. İnsan, ölümle “ebedi idam” tehlikesi altındayken, dünya siyasetini takip etmekle bu davayı kazanamaz.

3. Davanın Avukatı ve Vesikası: Namaz
Peki, bu dehşetli davayı kazanmanın yolu nedir? Bu davanın en büyük “avukatı” iman, en sağlam “vesikası” (belgesi) ise Namaz’dır.
Namaz kılan bir insan, o büyük davasına sahip çıkmış demektir. Günde sadece bir saatini (24 saatin 23’ünü dünyaya ayırıp) namaza veren kişi, ahiret davası için en büyük yatırımı yapmış olur. Namaz, insanı o lüzumsuz “malayani” (boş) işlerin bataklığından çeker alır, “Huzur-u İlahi”ye çıkarır ve ona der ki:
“Senin Rabbin Rahim’dir, Kerim’dir. Dünya işleri O’nun idaresindedir. Sen vazifeni yap, O’nun vazifesine karışma.”
Bediüzzaman Hazretleri, namazın bu kurtarıcı rolünü şöyle ifade eder:
> Bu davayı kazandıracak olanlar da; namazını kılan, günah-ı kebairi (büyük günahları) işlemeyen müminlerdir.
>
Netice: Hakiki Haber Ahiretten Gelendir
İnsan elbette dünyadan tamamen kopamaz. Ancak ölçü şudur: Eğer dünya meşguliyeti, namaza ve iman hizmetine engel oluyorsa, o meşguliyet zararlıdır. Eğer namazını kılıyor ve vazifesini yapıyorsa, arta kalan zamanda “ibret” nazarıyla dünyaya bakmasında beis yoktur.
Kur’an-ı Kerim, Ankebut Suresi’nde dünya hayatının geçiciliğini ve asıl yurdun ahiret olduğunu şöyle ihtar eder:
> “Bu dünya hayatı, eğlence ve oyundan başka bir şey değildir. Ahiret yurduna gelince, işte asıl hayat odur. Keşke bilselerdi!” (Ankebût Suresi, 29/64 – TDV Meali).
>
Özetle; Dördüncü Mesele bize modern çağın hastalığı olan “gündem bağımlılığına” karşı şu reçeteyi sunar:
* Merakını israf etme.
* Önce kendi kalbini ve evini düzelt.
* Namaz ile ebedi davanı garantiye al.
* Dünya, ahiret davasının yanında bir “oyuncak” hükmündedir.

Bir resim, ressamını kabiliyetiyle tanıttırır. Kâinat da binbir çeşit sanatıyla, Sâni-i Zülcelal’in binbir ismini tanıttırır. Biz tabiat perdesini kaldırdığımızda, arkada işleyen bu “Esma” (İsimler) çarklarını görürüz.
Otuzuncu Lem’a’da tafsilatıyla anlatılan bu isimlerden, kâinatın işleyişini en net tasvir eden üç mühim tecelliyi (Kuddüs, Adl/Hakem ve Kayyum) inceleyelim:

1. İsm-i Kuddüs: Kâinat Fabrikasının Temizliği

Kâinata baktığımızda, hayret verici bir temizlik faaliyeti görürüz. Ormanlarda her gün milyonlarca hayvan ölür, bitkiler çürür; fakat yüzeryüzünde kirlilik ve bulaşıklık görülmez. Bir şehirde çöpler bir hafta toplanmasa yaşanmaz hale gelirken, kâinat milyarlarca yıldır tertemizdir.
Bu temizliği sağlayan; kör tabiat değil, Cenab-ı Hakk’ın “Kuddüs” (Mutlak Temiz ve Temizleyici) ismidir.
Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, bu hakikati şu harika tespitlerle nazara verir:
> “Bu kâinat ve bu küre-i arz, daim işler bir büyük fabrika ve her vakit dolar boşalır bir han, bir misafirhanedir. Halbuki böyle işlek fabrikalar, hanlar ve misafirhaneler; muzahrefatla, enkazlarla, süprüntülerle çok kirleniyorlar, bulaşık oluyorlar ve ufunetli maddeler her tarafında teraküm ediyorlar. Eğer pek çok dikkatle bakılmazsa ve tanzif edilmezse ve süpürülüp temizlenmezse içinde durulmaz, insan onda boğulur. Halbuki bu fabrika-i kâinat ve misafirhane-i arz o derece pâk, temiz ve naziftir ve o kadar kirsiz ve bulaşıksızdır ve ufunetsizdir ki bir lüzumsuz şey ve bir menfaatsiz madde ve tesadüfî bir kir bulunmaz. Zâhirî bulunsa da çabuk bir istihale makinesine atılır, temizlenir. Demek bu fabrikaya bakan zat, çok iyi bakıyor. “Lemalar.30. Lem’a.
>
Et yiyen hayvanlar (kartallar, karıncalar, kurtlar) birer sıhhiye memuru, rüzgârlar süpürgeci, yağmurlar yıkayıcı ve güneş bir mikrop öldürücü olarak bu ismin tecellisine hizmet ederler.

2. İsm-i Adl ve Hakem: Hassas Mizan ve Hikmet
Önceki incelememizde (Tabiat Risalesi) tesadüfün imkânsızlığını görmüştük. İşte o imkânsızlığı, “Adl” (Mutlak Adalet ve Ölçü Sahibi) ve “Hakem” (Hükmeden ve Hikmet Sahibi) isimleri doldurur.
Her şeye layık olduğu vücudu vermek, her organı en uygun yere yerleştirmek (gözü ayağa değil yüze koymak gibi), atomlardan galaksilere kadar hassas bir dengeyi korumak; bu iki ismin tecellisidir.
Risale-i Nur’da bu “Mizan-ı Umumi” (Genel Denge) şöyle tasvir edilir:
> “Ve bilhassa o hadsiz milletlerin hadsiz efradından bir tek ferdin azası, cihazatı, duyguları o derece hassas bir mizanla birbiriyle münasebettar ve muvazenettedir ki o tenasüp, o muvazene, bedahet derecesinde bir Sâni’-i Adl ve Hakîm’i gösteriyor. “Lemalar. 30.Lem’a.
>
Eğer bu hassas ölçü bir saniye bozulsa; yıldızlar çarpışacak, atomlar dağılacak ve hayat son bulacaktır. Demek ki kâinat kendi kendine dönmüyor, bir “Adl-i Hakîm”in elinde tutuluyor.

3. İsm-i Hayy ve Kayyum: Varlığın Ayakta Durması

Belki de insanı en çok hayrete düşüren tecelli “Kayyum” ismidir. Kayyum; “Kendi kendine ayakta duran ve her şeyi ayakta tutan” demektir.
Maddi sebepler (yerçekimi kanunu, merkezkaç kuvveti vs.) sadece birer isimdir, birer perdedir. Gök cisimlerini direksiz durduran, her an varlıkta tutan, onları dağılmaktan koruyan hakiki kuvvet, İsm-i Kayyum’un tecellisidir.
Üstad Hazretleri, Kayyum isminin azametini şu dehşetli tablo ile anlatır:
> “Bu kâinatın Hâlık-ı Zülcelal’i Kayyum’dur. Yani bizatihî kaimdir, daimdir, bâkidir. Bütün eşya onunla kaimdir, devam eder ve vücudda kalır, beka bulur. Eğer kâinattan bir dakikacık olsun o nisbet-i kayyumiyet kesilse kâinat mahvolur.” (Lem’alar)
>
Bu hakikat bize şunu ders verir: Biz her an Allah’ın “Kayyum” ismine muhtacız. Varlığımız bizim elimizde değil, O’nun kudret elindedir.

Netice: Kâinat, Esma’nın Aynasıdır
Şu ana kadar yaptığımız tefekkür silsilesiyle şu noktaya vardık:
* Tabiat: Bir matbaadır, basan değildir.
* Sebepler: Bir perdedir, yapan değildir.
* Esma-i Hüsna: Kâinatın işleyişindeki hakiki faillerdir (Kuddüs temizler, Rezzak besler, Şafi iyileştirir).
Kur’an-ı Kerim, Araf Suresi’nde bu isimlerle dua etmemizi emreder:
> “En güzel isimler Allah’ındır. O’na o güzel isimleriyle dua edin…” (A’râf Suresi, 7/180)
>
Mahlukatı sevmek, bu isimlerin tecellisi olduğu için kıymetlidir. “Ne kadar güzeldir” yerine “Ne kadar güzel yapılmış” diyerek, eseri değil Sanatkârı sevmek, hakiki tevhiddir.

İnsan, gaflet veya yanlış inanç sebebiyle, gözünün önünde cereyan eden harika sanatları ve muntazam işleyişi; şuursuz, kör ve sağır olan sebeplere veya “Tabiat” (Doğa) denilen meçhul bir kavrama verir. Tabiat Risalesi, bu yanlış inancı üç temel “muhal” (imkânsız yol) üzerinden analiz eder ve her birinin aklen imkânsız olduğunu isbat eder.
Bu üç yanlış yol şunlardır:
* Esbab-ı Mûcibe: “Sebepler yaptı” (Mesela: Çiçeği su, toprak ve güneş yaptı).
* Teşekküle Binefsihi: “Kendi kendine oldu” (Tesadüfen birleşti).
* İktiza-yı Tabiat: “Tabiat gereği oldu” (Doğa kanunları yaptı).

1. Eczahane-i Kübra Temsili: Sebeplerin Acziyeti
Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, hayatın ve canlıların, kör sebeplerin işi olamayacağını akıllara yaklaştırmak için meşhur “Eczahane” misalini verir.
Düşünelim ki; yüzlerce kavanozun bulunduğu büyük bir eczahanede, hayat iksiri gibi harika ve hassas ölçülerle yapılmış bir macun görüyoruz. Bu macunun içinde her bir maddeden çok hassas miktarlarda (mesela birinden 1 gram, diğerinden 5 gram) alınmış.
Acaba bir fırtına çıksa, şişeleri devirse ve o maddeler dökülse; tesadüfen, tam da o hassas ölçüdeki hayat macunu kendi kendine oluşabilir mi? Elbette hayır. İşte canlılardaki hayat macunu, o eczanedeki macundan milyonlarca kat daha hassas bir ölçüyle yaratılmıştır.
Üstad Hazretleri bu hakikati şöyle ifade eder:
> “Acaba hiçbir cihette imkân ve ihtimal var mı ki o şişelerden alınan muhtelif miktarlar, şişelerin garib bir tesadüf veya fırtınalı bir havanın çarpmasıyla devrilmesinden, her birisinden alınan miktar kadar yalnız o miktar aksın, beraber gitsinler ve toplanıp o macunu teşkil etsinler? Acaba bundan daha hurafe, muhal, bâtıl bir şey var mı? Eşek muzaaf bir eşekliğe girse, sonra insan olsa “Bu fikri kabul etmem!” diye kaçacaktır.”Lem’alar, Yirmi Üçüncü Lem’a)
>
Şuursuz sebepler (su, hava, toprak), bu kadar hassas bir terkibi bilemez ve yapamaz.

2. Matbaa Temsili: Tabiat, Matbaa mı Matbaacı mı?
Tabiatperestlerin en büyük yanılgısı, “Kitap” ile “Kâtip”i, “Matbaa” ile “Matbaacı”yı birbirine karıştırmalarıdır. Risale-i Nur, tabiatın bir “fail” (işi yapan) değil, bir “mistar” (cetvel) ve bir “matbaa” (baskı makinesi) olduğunu isbat eder.
Bir kitabın basılması için matbaa makinesi lazımdır; ama o makine kendi kendine o kitabı yazamaz. Makineyi kuran, harfleri dizen ve çalıştıran şuur sahibi bir mühendis lazımdır. Tabiat denilen şey, Allah’ın “Adetullah” denilen kanunlar mecmuasıdır. Kanun ise, uygulanmak için bir kudrete muhtaçtır; kendi kendine iş göremez.
Metinde geçen şu tespit, tabiatın tanımını netleştirir:
> ““Tabiat, misalî bir matbaadır, tâbi’ değil; nakıştır, nakkaş değil; kabildir, fâil değil; mistardır, masdar değil; nizamdır, nâzım değil; kanundur, kudret değil; şeriat-ı iradiyedir, hakikat-i hariciye değil.”
Mektubat)
“tabiiyyunların, mevhum ve hakikatsiz tabiat dedikleri şey, olsa olsa ve hakikat-i hariciye sahibi ise ancak bir sanat olabilir, Sâni’ olamaz. Bir nakıştır, nakkaş olamaz. Ahkâmdır, hâkim olamaz. Bir şeriat-ı fıtriyedir, şâri’ olamaz. Mahluk bir perde-i izzettir, hâlık olamaz. Münfail bir fıtrattır, fâtır bir fâil olamaz. Kanundur, kudret değildir; kādir olamaz. Mistardır, masdar olamaz.”Lemalar.23. Lem’a)
>
Demek ki tabiat; İlahi kudretin icraatı için kurduğu bir sistemin adıdır, o sistemin yaratıcısı değildir.

3. Her Şeyde Bir İlah Olmalı (Zorluk Çıkmazı)

Eğer her şey, tek bir Hâlık’a (Yaratıcı’ya) verilmezse; o zaman bir sineğin vücudunu yaratmak için, kâinattaki bütün elementlerin, atomların ve sebeplerin bir araya gelip ittifak etmeleri, birbirlerini tanımaları ve anlaşmaları gerekir.
Bir orduyu bir kumandanın idare etmesi mi kolaydır (“Arş” emriyle hepsi yürür), yoksa askerlerin kendi kendine toplanıp disiplini sağlaması mı? Tevhid (Allah’ın birliği) yolu, bir kumandanın idaresi kadar kolaydır. Tabiat ve şirk yolu ise, binlerce kumandanın (sebeplerin) anlaşması kadar zor ve imkânsızdır.

Netice: Tabiat, İlahi Bir Sanat Eseridir
Kur’an-ı Kerim, göklerin ve yerin yaratılışının tesadüf değil, apaçık bir “Hakk” olduğunu şöyle beyan eder:
> “Biz gökleri, yeri ve bunlar arasında bulunanları, oyun ve eğlence olsun diye yaratmadık. Biz onları ancak hak ve hikmetle yarattık. Fakat onların çoğu bilmezler.” (Duhân Suresi, 44/38-39)
>
Hülasa; Tabiat Risalesi, tabiatın “İlah” değil, “İlahi bir sanat” olduğunu; “Hâkim” (hükmeden) değil, “Mahkûm” (hükmedilen) olduğunu isbat ederek, insanı kör tesadüfün karanlığından kurtarır. Tabiat, Allah’ın şeriat-ı fıtriyesidir (yaratılış kanunlarıdır).

Cenab-ı Hak, kâinat hazinesini iki mühim anahtarla insana açtırmıştır. Biri, insanın kendi nefsinde (dahilî) bulunan “Ene” (Benlik); diğeri ise kâinatın maddesinde (haricî) cevelan eden “Zerre” (Atom) hakikatidir. İnsan “Ene” ile kendini ve Rabbini tanır; “Zerre” ile de kâinatın faaliyetini ve yaratılışın hikmetini okur.

1. Ene: Hazine-i İlahiye’nin Anahtarı

“Ene” yani “Benlik” duygusu, insana verilmiş bir emanettir. Ancak bu emanet, insanın kendine malik olması için değil, Allah’ın sıfatlarını tanıması için verilmiş bir “vahid-i kıyasi”dir (kıyas birimi/ölçücük).
Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, Otuzuncu Söz’ün girişinde “Ene”nin yaratılış gayesini şu harika misalle açıklar:
> “Ene, künuz-u mahfiye-i İlahiyenin (Allah’ın gizli hazinelerinin) anahtarı olduğu gibi, kâinat tılsım-ı muğlakının dahi anahtarı olarak bir muamma-i müşkilküşadır.” (Sözler, Otuzuncu Söz.)
>
İnsan; kendi cüz’i (sınırlı) ilmiyle, kudretiyle ve mülkiyetiyle; Allah’ın külli (sınırsız) ilmini, kudretini ve malikiyetini anlar. Der ki: “Ben şu evi yaptım, Allah ise kâinatı yaptı. Ben şu kadar biliyorum, O ise her şeyi biliyor.” Eğer “Ene” olmazsa, insan mutlak ve sınırsız olan İlahi sıfatları kavrayamazdı. Çünkü “mutlak, avlanmaz”; ancak bir sınır çizilirse anlaşılır. Ene, işte o vehmî sınırı çizen bir çizgidir.

2. İki Yol: Nübüvvet ve Felsefe (Hikmet ve Yanlış Düşünce)

“Ene”nin mahiyeti doğru anlaşılmazsa, insan enaniyet bataklığına düşer. Üstad Hazretleri, insanlık tarihini iki büyük akım üzerinden tahlil eder:
* Nübüvvet (Peygamberlik) Yolu: Bu yolda “Ene”, bir ayna ve bir hizmetkârdır. Kendinde bir varlık görmez, “Ben Hakk’ın kuluyum ve O’nun sıfatlarını yansıtan bir aynayım” der. Bu bakış açısı, insanı “A’lâ-yı İlliyyîn”e (En yüksek mertebeye) çıkarır.
* Felsefe (Maddeci Düşünce) Yolu: Bu yolda “Ene”, kendini unutur ve kendini asıl zanneder. “Ben varım, bu mülk benim” diyerek Firavunlaşır. Bu bakış, insanı “Esfel-i Safilîn”e (Aşağıların aşağısına) düşürür. Risale-i Nur, dinsiz felsefenin bu enaniyetten beslendiğini ve insanlığı felakete sürüklediğini isbat eder.

3. Zerre: Kudret Kaleminin Ucu

Risalenin ikinci kısmı olan “Zerre” bahsinde ise, maddenin en küçük yapı taşı olan atomların o baş döndürücü hareketleri incelenir. Materyalistler bu hareketleri “tesadüf” ve “kaos” olarak görürken; Kur’an nûruyla bakan Bediüzzaman, her bir zerrenin bir “memur” gibi hareket ettiğini söyler.
Zerrelerin hareketi (Tahavvülât-ı Zerrat), manasız bir titreşim değil, Kâinat Kitabı’nın yazılması ve tazelenmesidir.
Metinde geçen şu tasvir, zerrenin hareketindeki hikmeti özetler:
> “Evet, geçmiş üç nokta sırrıyla; herbir zerre, mebde’-i hareketinde lisan-ı hal ile

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

der. Yani: “Ben, Allah’ın namıyla, hesabıyla, ismiyle, izniyle, kuvvetiyle hareket ediyorum.” Sonra netice-i hareketinde, herbir masnu’ gibi herbir zerre, herbir taifesi, lisan-ı hal ile

اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَم۪ينَ

der ki, bir kaside-i medhiye hükmünde olan san’atlı bir mahlukun nakşında, kudretin küçük bir kalem ucu hükmünde kendini gösterir.” Sözler.
>
Zerreler, İlahi isimlerin nakışlarını dokuyan birer “kudret kalemi ucu”dur. Bir zerre, girdiği bedende rızık olur, göze girer nur olur, beyne girer fikir olur. Bu intizamlı seyahat, başıboşluğun imkânsızlığını haykırır.

Netice: Eneden Hüve’ye Geçiş
Bu risalenin en büyük dersi; insanın “Ene”sini (Benliğini) yırtıp, her şeyde “Hüve”yi (O’nu, Allah’ı) görmesidir.
* İnsan “Ben yaptım” davasından vazgeçip, “O (Hüve) yarattı” demelidir.
* Zerrelerin tesadüfen değil, O’nun (Hüve) emriyle hareket ettiğini bilmelidir.
Otuzuncu Söz, “Ene”nin tılsımını “kulluk” ile, “Zerre”nin tılsımını “memuriyet” ile çözer.