Fâtiha Sûresi’ne Dair Müfessirlerin Farklı Yorumları

Müfessirler, Fâtiha Sûresi’ni muhtelif açılardan ele almışlar ve bu küllî sûrenin mânâ zenginliğini ortaya koymuşlardır. Başlıca farklı yorum açıları şunlardır:
* Besmele’nin Sûre’den Bir Âyet Olup Olmadığı: Bu, en önemli zıt (çelişki) açılardan biridir.
* Şâfiî ve diğer bazı âlimlere göre: Besmele, Fâtiha Sûresi’nin ilk âyetidir ve namazda sesli okunması gerekir.
* Hanefîlere ve diğer bazı âlimlere göre: Besmele, Fâtiha’dan dahil değildir, müstakil bir âyettir veya sadece sûre başlangıcıdır. Namazda Fâtiha’dan önce sessizce okunması sünnettir.
* Mâliki Yevmi’d-Dîn Kelimesinin Kıraati: Kelime zahirî olarak farklı kıraat (okuyuş) açılarından ele alınmıştır.
* Bazı kıraat âlimleri “Mâlik-i Yevmi’d-Dîn” (Ceza gününün sahibi) şeklinde okumuştur.
* Bazıları ise “Melik-i Yevmi’d-Dîn” (Ceza gününün hükümdarı) şeklinde okumuştur. Her iki okuyuş da Allah Teâlâ’nın o gün üzerindeki küllî (bütüncül) hâkimiyetini tasvir eder.
* İsimlendirilmesi ve Konumu: Aslî yapısı (doğası) açısından tefsir edilmiştir.
* Ümmü’l-Kitâb/Ümmü’l-Kur’ân: Kur’ân’ın esası (aslı) ve özeti olması açısından bu isimle anılması. Fahrüddin er-Râzî gibi müfessirler, Fâtiha’nın muhtevasının ilâhî zat, sıfat, fiil ve hükümlere dair temel meseleleri ihtiva etmesi açısından bu ismin verildiğini izah eder.
* Fazilet ve Faaliyeti : Şifâ ve rukye (dua) açısından da yorumlanmıştır.
* Hadîs-i şerîflere istinaden, Fâtiha’nın her derde şifâ olduğu, nazar ve sihir gibi musîbetlere karşı koruyucu bir rukye (dua) faaliyeti olduğu vurgulanmıştır.

Kur’ân-ı Kerîm’in küllü (bütünü) açısından bakıldığında, Fâtiha Sûresi cihan şümul (evrensel) ve kıymet bakımından müstesna bir konuma sahiptir:
* Ümmü’l-Kur’ân (Kur’ân’ın Anası/Esası): Kur’ân’ın bütün temel muhtevasını (Allah’ı tanıma, tevhid, ibadet, ahiret, doğru yol) özetleyen bir asla (anaya) benzetilir. Kur’ân’ın maksatları olan Tevhid, Nübüvvet (peygamberlik), Haşir (ahiret), Adalet ve İbadet Fâtiha’da özlü bir şekilde mevcuttur.
* Fâtihâtü’l-Kitâb (Kitabın Açılışı): Mushaf’ın (kitabın) ilk sûresidir. Kur’ân’ın mukaddimesi/önsözü faaliyetini görür. Kur’ân’ın kapısını açan bir anahtar gibidir
* Seb’u’l-Mesânî (Tekrarlanan Yedi Âyet): Her namaz rekâtında tekrar okunması sebebiyle bu isimle anılmıştır. Namazın sıhhati için asli bir rükündür. Fâtiha okunmadan namaz tam olmaz.
* Küllî Muhteva: İlâhî isimlerin özünü (Allah, Rab, Rahmân, Rahîm, Mâlik), ibadetin aslını (yalnız Allah’a kulluk), duanın esasını (hidayet talebi) ve yolun tasvirini (nimet verilenlerin yolu) ihtiva eder.

1. Âyet
* Meal: Rahmân ve Rahîm olan Allah’ın adıyla.
* Bismillâh: Allah’ın ismiyle. Her hayrın başlangıcında O’na sığınıp O’ndan yardım dilemenin ve O’nun adını anmanın **faaliyetidir.
* er-Rahmâni: Dünyada ayırt etmeksizin bütün mahlûkata genel rahmet eden, geniş rahmet sahibi anlamına gelir.
* er-Rahîmi: Âhirette özellikle müminlere özel merhamet eden, merhameti derûnî ve sürekli olan anlamına gelir.

2. Âyet
* Meal : Hamd (övme ve övülme), âlemlerin Rabbi Allah’a mahsustur.
* el-Hamdu: Her türlü övme, şükür ve senâ. Mükemmel olandan dolayı yapılan övme. Aslı itibariyle sadece Allah’a aittir.
* li’llâhi: Sadece Allah’a aittir.
* Rabbi’l-âlemîn: Bütün âlemleri yaratıp, terbiye eden, sahibi ve hükümranı olan demektir. Âlem, Allah’tan başka her şey anlamına gelir.
3. Âyet
* Meal : O, rahmândır ve rahîmdir.
* (Tekrar) Allah’ın sonsuz rahmet sıfatlarının **vurgulanması ve tekrar edilerek kulların zihnine yerleştirilmesi.
4. Âyet
* Meal : Ceza gününün mâlikidir.
* Mâliki: Sahibi, hükümranı. Melik olarak okunursa Hükümdarı anlamına gelir. Her iki anlamda da mutlak güç ve hâkimiyet Allah’a aittir.
* Yevmi’d-Dîn: Ceza, ödül ve hesap gününün (kıyametin ve âhiretin).
5. Âyet
* Meal : (Rabbimiz!) Ancak sana kulluk ederiz ve yalnız senden medet umarız.
* İyyâke na’büdü: Yalnız Sana kulluk ederiz. Tevhidin ve ihlâsın **özeti (aslı).
* ve* *İyyâke neste’în: Ve yalnız Senden yardım dileriz. Bütün **faaliyetlerimizde O’na muhtaç olduğumuzun ikrarı.
6. Âyet
* Meal : Bize doğru yolu göster.
* İhdina: Bize hidayet et, yol göster. En büyük dua ve talep.
* es-Sırâta’l-müstakîm: Dosdoğru, eğrilikten uzak olan yol. Tevhid ve İslâm yolu.
7. Âyet
* Meal : Kendilerine lütuf ve ikramda bulunduğun kimselerin yolunu; gazaba uğramışların ve sapmışların yolunu değil! Âmin.
* Sırâta’llezîne en’amte aleyhim: Kendilerine nimet verilenlerin yolu. Peygamberler, sıddîklar, şehidler ve sâlihlerin yolu (Nisâ Sûresi 69. ayetine atıf).
* gayri’l-mağdûbi aleyhim: Gazaba uğrayanların yolu değil. (Yanlış inanç ve bildiği hakkı terk etmekle suçlananlara atıf).
* ve* *le’d-dâllîn: Ve sapmışların **(yanılma ile doğru yolu kaybedenlerin yolu) değil.

**********

1. “İyyâke na’büdü” (Yalnız Sana kulluk ederiz)
* İyyâke (Yalnız Sana): Arapça dilinde normalde fail (özne) önce gelir. Ancak burada mef’ûlün (nesnenin) “iyyâke” (yalnız Sana) takdim edilmesi, kulluğun yalnız Allah’a mahsus olduğu manasını pekiştirir (tahsis ve kasr). Bu sadece Allah’a yapılan halis ve samimi kulluğun (tevhid-i ibadetin) ön planı (dışavurumu) ve en güzel şekilde tasviridir.
* Na’büdü (Kulluk ederiz): Cem (çoğul) sigasıyla gelmesi, kulluğun ferdi (bireysel) olmasının yanı sıra, ümmet halinde bir cemaat faaliyeti olduğunu da gösterir. Kul, Rabbiyle konuşurken dahi kendisini müminler topluluğunun bir dahili parçası olarak görür. Ayrıca, ene (ego) ve enaniyetin terkini, tevazu ve fakr bilincini de ihtiva eder.
* Derûnî (İç) Mana (Muhteva): Kulluk, sadece namaz ve oruç gibi zahiri (dış) faaliyetlerden ibaret değildir. Aynı zamanda Allah’ın huzurunda tam bir teslimiyetle eğilmeyi, emirlerine itaat etmeyi ve yasaklarından kaçınmayı ihtiva eder.

2. “ve İyyâke neste’în” (ve yalnız Senden yardım dileriz)
* İyyâke (Yalnız Senden): Burada da yardım talebinin (istianenin) yalnızca Allah’a yöneltilmesi gerektiği vurgulanır. Allah’tan başka hiçbir varlığın kullara hakkıyla yardım edemeyeceği, her şeyin O’nun iznine tabi olduğu hakikatini tasvir eder. Bu, tevhid-i ef’âl (fiillerde birlik) düşüncesinin bir neticesidir.
* Neste’în (Yardım dileriz): Yardım istemek, kulun acizliğini ve Allah’a olan derûnî (iç) muhtaçlığını gösterir. Kul, kulluk faaliyetlerini yerine getirebilmek için dahi Allah’ın yardımına muhtaçtır. Bu, Allah’a karşı enaniyetten uzak, tam bir fakr ve acziyet bilincini yansıtır.
* Küllî Mana (Muhteva): Önce “kulluk” (na’büdü), sonra “yardım dileme” (neste’în) gelmesi hikmetlidir. Bu, kulun önce kendi üzerine düşen vazifeyi (kulluk) yapmaya gayret etmesi, ardından bu gayretinde muvaffak olmak için Allah’tan yardım istemesi gerektiği manasını ihtiva eder. İbadet etmeden yardım istemek, hükmen yersiz olacaktır.