Kur’ân-ı Kerîm’de Allah: Kendini Bize Nasıl Tanıtır?

Kur’ân, insanı Rabbi ile tanıştırmak üzere inen bir kelâm-ı ezelîdir. Onu dikkatle okuyan her kalp, Allah’ın kendisini nasıl tarif ettiğini; kudret, rahmet, adalet ve hikmet çizgisinde nasıl tanıttığını sezecektir. Bu makalede – ayetlerden örnekler eşliğinde – “ilâhî otobiyografi” sayılabilecek temel anlatım yollarını ele alacağız.

1. Zâtî ve Sübutî Sıfatların Beyanı

Allah, mutlak tevhidi önce öz (zât) ve sıfat ölçüsünde inşa eder. “De ki: O Allah birdir. Allah Samed’dir; doğurmamış, doğurulmamıştır, O’na hiçbir şey denk değildir.” (İhlâs 112:1-4).
Ayet-el Kürsî ise varlık ve tasarrufta hiçbir boşluk bırakmaz: “O’nu ne uyuklama tutar ne de uyku; göklerde ve yerde ne varsa O’nundur.” (Bakara 2:255).
Bu ayetlerdeki “birdir”, “samed”, “uyuklama tutmaz” gibi ifadeler zâtî (zorunlu, kendinde) ve sübutî (olmazsa olmaz) sıfatları özetler.

2. Esmaü’l-Hüsnâ Yoluyla Tanıtım

Kur’ân, Allah’ın güzel isimlerini (Esmaü’l-Hüsnâ) tefekkür kapısı yapar: “En güzel isimler Allah’ındır; O hâlde O’na onlarla dua edin.” (A’râf 7:180).
“Er-Rahmân, er-Rahîm” merhameti; “el-Hakem, el-Adl” adaleti; “el-Latîf, el-Habîr” en ince detaylara nüfûzu anlatır. Her Esma, tekvinî (yaratılış) ve teşrîî (hukuk-ahlâk) âlemlerine düşen bir tecellî penceresidir.

3. Kâinat Kitabındaki İşaretler

Kur’ân, sık sık bakışlarımızı dış âleme çevirir:
“Yeryüzünde kesin inanç sahipleri için nice deliller vardır; kendi nefislerinizde de öyle. Görmüyor musunuz?” (Zâriyât 51:20-21). Güneşin yörüngesi, yağmur döngüsü, incir çekirdeğindeki program… Hepsi Allah’ın Hallâk (sürekli yaratan) ve Müdebbir (idâre eden) sıfatlarını sessizce dillendirir. Kur’ân, bu delilleri “ibret” (دلالة) olarak niteleyerek aklı fiile, kalbi tefekküre çağırır.

4. Kıssalar Aracılığıyla Şahsî Tezahür

Nebîlerin hikâyeleri, ilâhî isimlerin tarih sahnesindeki tefsiri gibidir.

Mûsâ kıssasında “el-Kavî” (Mutlak Güç) Firavun’un zulmünü yıkar (Kasas 28:3-7).

İbrâhim’de “el-Vedûd” (Sevgi kaynağı) ve “el-Hâdî” (Hidayet verici) birlikte parlar (En‘âm 6:75-79).

Eyyûb’un sabrı “es-Sabûr” ve “eş-Şâfî” isimlerini yüceltir (Enbiyâ 21:83-84).
Her kıssa, Allah’ın muhatabıyla kurduğu diri iletişimin somut bir aynasıdır.

5. Doğrudan Hitap ve Vicdânî Dokunuş

Kur’ân, “Ey insanlar!” ve “Ey iman edenler!” nidâlarıyla okuyucuya doğrudan seslenir. Bu hitaplar, ilâhî kelâmı soyut bilgiden yaşayan bir sözleşmeye dönüştürür. “Ben yakınım; Bana dua edeni işitir, icabet ederim.” (Bakara 2:186) ayeti, kulluk-dua mıknatısını gösterir: Allah kendini hem muktedir hem muhatap olarak tanıtır.

6. Terbiyevî İkaz ve Müjde Dilimi

Rahmet ve gazap dengesini ders veren ayetler, Allah’ı hem el-Gafûr hem eş-Şedîdü’l-İkâb olarak tanıtır.
“Kim Allah’a karşı takvâ sahibi olursa, O ona ummadığı yerden rızık kapıları açar.” (Talâk 65:2-3).
“Rabbin cezası gerçekten çok çetindir.” (Burûc 85:12).
Bu denge, insanı sorumlu özgürlüğe taşır: Ümit aşırılığından kurtarıp korku ataletiyle de zincirlemez.

7. Ahiret Tasvirleri ve İlâhî Adalet

Kur’ân’ın diriliş ve hesap sahneleri, Allah’ın Malikü’l-Mülk kimliğini doğrular: “Mülk bugün tek bir Kâhir olan Allah’ındır.” (Mü’min 40:16). Cennet rahmetin, cehennem adaletin görünür hâle geldiği gelecek mozaiğidir. Bu tasvirler, dünyevî perdenin ardındaki ilâhî maksatları şeffaflaştırır.

8. Sonuç: “Kendini Anlatan” Bir Kitap

Kur’ân, Allah’ın kendini tanıttığı bir aynalar derlemesidir:

Tevhid aynası: Eşi-benzeri yok.

Esma aynası: Sınırsız isim ve sıfat.

Kâinat aynası: Her şeyle konuşan düzen.

Kıssa aynası: Tarihte canlı tecellî.

Vicdan aynası: Nefsi tanıklık.
Bu çok katmanlı anlatım, kulda marifeti (tanıma), muhabbeti (sevme) ve itaati (eylem) birlikte inşa eder.

Özet

Kur’ân-ı Kerîm, Allah’ı önce zatî ve sübutî sıfatlarıyla tanıtarak mutlak tevhidi tesis eder; ardından Esmaü’l-Hüsnâ ile merhamet, kudret ve ilim gibi ilâhî vasıfları ayrıntılandırır. Kâinatın işleyişi ve nebî kıssaları bu vasıfları somutlaştırır. Doğrudan hitaplar, ilâhî kelâmı kişisel bir sözleşmeye dönüştürürken, denge hâlindeki müjde ve uyarılar insanın sorumlu özgürlüğünü pekiştirir. Sonuçta Kur’ân, Allah’ın kendini kelâm, kâinat, tarih ve vicdan boyutlarında anlattığı, marifet-odaklı bir rehberdir.

Fikirlerin Susturulduğu Yerde Akan Kan

Fikirlerin konuşmadığı yerde yumruklar,silahlar konuşur ve savaşlar başlar, kan ve göz yaşları akar.

İnsan, düşünen bir varlıktır. Fikir üretir, tartışır, ikna olur veya ikna eder. Farklı düşünceler, toplumların zenginliğidir; akıl, fikir ve hikmet ile yürüyen medeniyetler; adaletle büyür, ilimle yücelir, ahlakla yaşar. Ne zaman ki fikirlerin konuşmasına izin verilmez, işte o zaman sessizlikten değil, öfke ve kan fırtınalarından söz edilir.

Tarihte nice savaşların, zulümlerin, yıkımların ardında konuşulamamış fikirler, bastırılmış hakikatler, susturulmuş vicdanlar vardır. Fikirle ikna edilemeyen insanlar, zorbalıkla sindirilmeye çalışılırsa, adalet yerini zulme, barış yerini savaşa bırakır.

Hz. Âdem’den bu yana hak ile batılın mücadelesi fikir düzleminde başlamıştır. Habil’in fikri rahmetken, Kabil’in nefsani tutumu onu kardeşinin kanına girmeye götürmüştür. Çünkü öfke, hikmetsizliğin ürünüdür; baskı ise korkunun çocuğudur. Bir toplumda fikirler hür değilse, orada hakikatin sesi kısılır, yerini ya dalkavukluk ya da isyan alır.

Bir mesele konuşulmazsa, çözülmez. Bir fikir susturulursa, çoğalır. Yasaklanan her düşünce, yeraltına çekilir, orada büyür ve zamanı geldiğinde şiddetle ortaya çıkar. Oysa ifade özgürlüğü, bir milletin nefes alma borusudur. Düşünen insan, konuşan insan; susturulmuş insan ise patlamaya hazır bir volkan gibidir.

Toplumlar; fikirle, ilimle, ahlakla yoğruldukça yükselir. Aksi halde silahlar konuşur, sokaklar kanla yıkanır, gözyaşları sel olur. Her bastırılmış fikir, bir gün isyan olarak karşımıza dikilir. Her susturulmuş söz, bir kurşuna dönüşebilir.

Bu yüzden fikirden korkmamalı. Fikre fikirle karşılık vermeli. En sapkın düşünce bile akılla, ilimle ve sabırla çürütülmeli. Bir milletin gerçek gücü, susturulmuş ağızlarda değil, özgür zihinlerde yatar. Çünkü en güçlü ordu, hakikati savunan kalemlerdir.

Şunu da unutmamak gerekir ki, bir toplumda herkes aynı şeyi düşünüyorsa, orada kimse düşünmüyor olabilir. Fikir zenginliği, farklılıkların bir arada yaşamasıdır. Tek ses, tek akıl, tek düşünce; çoğu zaman felaketi getirir. Çünkü hakikat, çoğu kez azınlıktadır.
Hz. Peygamber ve onun döneminde sahabeler azdı. Bugünde dünya geneline göre hatta kendi içindeki istikameti sürdürebilir itibariyle bir çoğunluğu oluşturmamaktadır.

Bugün dünyada akan kanların çoğu, fikirlerin bastırıldığı topraklarda akıyor. Kiminin dini, kiminin dili, kiminin mezhebi susturulmak isteniyor. Oysa konuşulsaydı, anlaşılsaydı, dinlenseydi belki de bu kadar gözyaşı dökülmeyecekti. Demek ki en büyük değişim, fikirde başlar. En büyük savaş, cehalete karşı verilir.

Unutulmamalıdır: Kalemler kırılırsa, kılıçlar konuşur. Fikirler susturulursa, tabancalar patlar. Hakikat hapsedilirse, adalet ölür.

Makale Özeti:

Bu makale, fikirlerin konuşulamadığı, susturulduğu ortamlarda çatışmaların, şiddetin ve savaşların kaçınılmaz olduğuna dikkat çeker. Tarihten örneklerle, fikir hürriyetinin önemi vurgulanır; zihinlerin susturulmasının kan ve gözyaşına yol açtığı anlatılır. Fikirlerle mücadele edilmesi, ifade özgürlüğünün korunması gerektiği savunulur.
Hakaret edilmediği, ölçü korunduğu, herkesin özgürlüğünün bittiği yerde başkasının hürriyeti başladığı gibi veya herkesin özgürlüğünün başladığı yerde başkasının özgürlüğü bitmiş olur.
Kalıcı barış ve adaletin, silahla değ

TERK VE TEFEKKÜR: İKİ YOL, TEK HAKİKAT

“Der tarik-i Nakşibendî lazım âmed çâr terk / Terk-i dünya, terk-i ukbâ, terk-i hestî, terk-i terk” ile “Der tarik-i aczmendî lazım âmed çâr çiz / Fakr-ı mutlak, acz-i mutlak, şükr-ü mutlak, şevk-i mutlak ey aziz”

İnsanın kendini tanıması, Rabbini tanımasına açılan ilk kapıdır. Fakat bu tanıma, kuru bir bilgiyle değil; nefsin arınması, kalbin saflaşması ve ruhun yükselmesiyle gerçekleşir. Tasavvuf yolları işte bu manevi terakki için birer yoldur, birer terbiyedir. Bu yollardan biri olan Nakşibendîlik “terk” esasına dayanırken; Aczmendîlik ise “kabul” ve “idrak” esasına dayanır.

İlk mısrada Nakşibendî yolunun dört temel prensibi şöyle ifade edilir:

“Der tarik-i Nakşibendî lazım âmed çâr terk / Terk-i dünya, terk-i ukbâ, terk-i hestî, terk-i terk”

Yani:

1. Terk-i Dünya: Kalben dünyadan geçmek; mal, makam ve şöhreti gaye edinmemek.

2. Terk-i Ukbâ: Cennet arzusuna bile bağlanmadan sadece Allah rızasını aramak.

3. Terk-i Hestî: Benlikten, varlık vehminden sıyrılarak “hiçliğe” ulaşmak.

4. Terk-i Terk: Bu terk ettim duygusunu bile terk ederek, “terkten dahi geçmek”, yani mutlak tevhid ve fenâya ulaşmak.

Bu yol, nefsin kat kat soyulmasını, arınmasını, adeta insanın hiçleşmesini ister. Varlık vehminden sıyrılmak, Hakk’ın mutlak varlığında fani olmakla mümkündür.

İkinci mısra ise Aczmendî meşrebinin dört temel düsturunu bildirir:

“Der tarik-i aczmendî lazım âmed çâr çiz / Fakr-ı mutlak, acz-i mutlak, şükr-ü mutlak, şevk-i mutlak ey aziz”

Yani:

1. Fakr-ı Mutlak: Kendi zenginliğinden değil, Allah’ın rahmetinden beklemek.

2. Acz-i Mutlak: Kudret ve kuvvetten soyunup, her şeyi Allah’a havale etmek.

3. Şükr-ü Mutlak: Her halde, her nimette, hatta musibette bile şükredebilmek.

4. Şevk-i Mutlak: Bütün bu hallere rağmen ruhen coşmak, Allah’a olan sevgiyle yanmak.

Aczmendîlik; insanın fakirliğini, acizliğini, minnettarlığını ve aşkını bir gül gibi sunarak Rabbine yönelmesini öğütler. Bu yol, benliğin soyulmasından çok, acz ve fakrını idrakle Allah’a yaklaşmayı esas alır.

Her iki yol da hakikatin yoludur. Nakşibendîlik “terk ederek ulaşmayı”, Aczmendîlik ise “hiç olduğunu bilerek yaklaşmayı” öğütler. Biri susarak ve yok olarak seyreder; diğeri ağlayarak ve yalvararak… Ama neticede her ikisi de kulun, Rabbini bulduğu birer seyr u sülûk yoludur.

MAKALE ÖZETİ:

Nakşibendîlik ve Aczmendîlik, insanı nefsinden arındırarak Allah’a yaklaştırmayı hedefleyen iki tasavvuf yoludur. Nakşibendîlikte dört “terk” ile benlikten soyutlanma esastır; Aczmendîlikte ise dört “mutlak hal” ile acziyetin ve minnettarlığın idraki vardır. İki yol da farklı metotlarla aynı hakikate ulaşır: Allah’a kul olmak, O’nu tanımak ve sevmek.