Tarihi, İbretli ve Düşündürücü Bir Değerlendirme

Tarih sahnesine baktığımızda, bazı medeniyetler vardır ki yalnızca belirli bir bölgeyi değil, tüm insanlık tarihini etkileyen köprüler kurmuştur. Endülüs İslam Medeniyeti de bunlardan biridir. 8. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar İber Yarımadası’nda hüküm süren bu medeniyet, yalnızca İslam dünyası için değil, Avrupa’nın gelişimi ve Rönesans’ın doğuşu için de kritik bir kapı olmuştur.

Endülüs, İslam’ın ilim, sanat ve hoşgörü anlayışını zirveye taşıyan bir medeniyetti. Ancak tarih, bize bu tür büyük medeniyetlerin nasıl yükseldiğini ve nasıl yıkıldığını göstererek ibret dolu dersler sunmaktadır. Endülüs’ün yükselişi, ilim ve adalet üzerine inşa edilen bir sistemin zaferiyken; çöküşü, bölünmelerin, ihanetlerin ve gafletin acı sonucudur.

1. Endülüs’ün Yükselişi: Medeniyetin Işığı

711 yılında, Tarık bin Ziyad komutasındaki Müslüman orduları İspanya’ya ayak bastığında, Avrupa feodalizm, cehalet ve barbarlık içinde kıvranıyordu. Roma İmparatorluğu’nun çöküşüyle birlikte Avrupa’da eğitim kurumları yok olmuş, bilim ve sanat geri plana atılmış, kilise baskısı nedeniyle düşünce özgürlüğü engellenmişti.

Ancak Müslümanlar, fethettikleri bu topraklara sadece kılıçla değil, ilimle, adaletle ve hoşgörüyle geldiler. Endülüs:

Bilim ve felsefenin merkezi haline geldi.

Avrupa’nın en büyük kütüphanelerine ev sahipliği yaptı.

Müslüman, Hristiyan ve Yahudi âlimlerin birlikte çalıştığı bir bilim ve kültür ortamı oluşturdu.

Bağdat, Kahire ve Semerkand ile yarışan Kurtuba, İslam dünyasının en önemli ilim merkezlerinden biri haline geldi. 10. yüzyılda Kurtuba, 70’ten fazla kütüphane, yüzlerce medrese ve hastaneye sahipken, Avrupa’nın en büyük şehirleri bile pis sokaklarla, hastalıklarla ve okuma yazma bilmeyen halklarla doluydu.

2. Avrupa’nın Uyanışı: Endülüs’ün Açtığı Yol

Avrupa’da karanlık çağlar devam ederken, Endülüs’te bilimin ve sanatın zirve yaptığı bir dönem yaşanıyordu. Müslüman bilim insanları tıp, matematik, astronomi, mühendislik ve felsefe alanlarında çığır açıcı keşifler yaptılar:

İbn Rüşd (Averroes), Aristo’nun eserlerini şerh ederek Avrupa’ya aktardı.

Zerkali (Arzachel), astronomi alanında Avrupa’nın yüzyıllarca kullanacağı gözlem yöntemlerini geliştirdi.

Abbas bin Firnas, uçuş denemeleri yaparak havacılık tarihinin ilk adımlarını attı.

El Zehravi, modern cerrahinin temelini atan önemli çalışmalar yaptı.

Bu birikim, 12. yüzyıldan itibaren Avrupa’ya tercüme hareketleriyle taşınarak Rönesans’ın ve modern bilimin temelini oluşturdu. Bugün Avrupa’nın yükselişinin en büyük nedenlerinden biri, Endülüs’ten aktarılan bilgi ve bilimdir.

Ancak, ne yazık ki, bu muhteşem medeniyetin sonu trajik bir şekilde geldi.

3. Çöküş: İhanet, Bölünme ve Gaflet

Endülüs’ün yıkılış hikâyesi, sadece dış düşmanlarla değil, iç çekişmelerle de ilgilidir. Müslümanlar arasında yaşanan taht kavgaları, küçük emirliklerin birbirine düşmesi ve birlik olamamaları, Haçlı güçlerinin işini kolaylaştırdı.

Müslüman yöneticiler, birbirlerine karşı Hristiyan krallıklardan yardım istemeye başladılar.

Bölünmeler sonucu güç kaybeden Endülüs, birer birer Hristiyan ordularının eline geçti.

Granada’nın düşüşü (1492), Endülüs’ün sonunu simgeledi.

İslam medeniyetinin zirvesi olan bu topraklar, İspanyol Engizisyonu’nun kanlı zulmüyle Müslüman ve Yahudi halktan temizlendi. Camiler kiliseye çevrildi, ilim merkezleri yok edildi ve kütüphaneler yakıldı.

Sonuç: Endülüs’ten Alınacak Dersler

Endülüs’ün hikâyesi, bizlere büyük bir medeniyetin nasıl inşa edildiğini ve nasıl yıkıldığını gösteren bir ibret aynasıdır.

Endülüs’ten çıkarılacak dersler:

1. İlim ve adalet üzerine kurulu medeniyetler yükselir, ancak bölünme ve ihanet onları yok eder.

2. Bir millet, ilme ve bilime değer verdiği sürece güçlü kalır; cehalete düştüğünde ise çöküş kaçınılmazdır.

3. Düşman, ancak iç çatışmalar başladığında kazanır.

Bugün Müslüman dünyası, geçmişin hatalarından ders alarak, birlik, bilim ve adalet anlayışıyla yeni bir medeniyet kurabilir mi? Bu sorunun cevabı, tarihten alınacak ibretlerde saklıdır.

Endülüs’ü sadece kaybedilmiş bir medeniyet olarak değil, yeniden doğuş için bir ilham kaynağı olarak görmek gerekir.

@@@@@@@

**Endülüs İslam Medeniyeti: Medeniyetin Kapısı**

Tarih, insanlığın ortak hafızasıdır. Kimi zaman bir uygarlığın yükselişiyle parlar, kimi zaman çöküşüyle ibretlik sahneler sunar. İşte Endülüs İslam Medeniyeti de bu sahnelerden biridir; hem bir “medeniyet kapısı” hem de insanlığa bıraktığı mirasla düşündürücü bir örnektir. 8. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar İber Yarımadası’nda hüküm süren bu medeniyet, bugün bile Avrupa’nın karanlık Orta Çağ’ına ışık tutan bir meşale olarak anılır. Peki, bu topraklar nasıl oldu da dünya tarihinin en parlak uygarlık merkezlerinden biri haline geldi? Ve nasıl oldu da bu ışık söndü?

### **Bir Coğrafyanın Dirilişi: Endülüs’ün Doğuşu**
711 yılında Tarık bin Ziyad’ın Cebelitarık’ı (Gibraltar) aşarak İberya’ya ayak basması, Avrupa’nın kaderini değiştiren bir adımdı. Vizigot Krallığı’nın zulmünden bunalan yerli halkın desteğiyle Müslümanlar, kısa sürede bölgeyi fethetti. Ancak Endülüs’ü özel kılan, fetihler değil, burada kurulan *“medeniyet projesi”* oldu.

Müslümanlar, Hristiyan ve Yahudilerle bir arada yaşama kültürünü (*convivencia*) benimsedi. Din, dil ve kültür farklılıkları bir tehdit değil, zenginlik olarak görüldü. Toledo, Kurtuba (Córdoba) ve Gırnata (Granada) gibi şehirler, bu çoğulcu anlayışın simgesi haline geldi. Öyle ki 10. yüzyılda Kurtuba’da 500 bin kitaptan oluşan bir kütüphane, 300 halk hamamı ve sokakları aydınlatan lambalar vardı. Aynı dönemde Paris veya Londra’da ise okuma yazma bilenlerin sayısı bir elin parmaklarını geçmiyordu.

### **Bilim, Sanat ve Felsefenin Altın Çağı**
Endülüs, İslam’ın “akıl ve bilimle buluştuğu” bir laboratuvara dönüştü. İbn Rüşd (Averroes), felsefe ile dinin uzlaştırılabileceğini savundu; İbn Hazm, aşkın psikolojisini yazdı; Zerkali, astronomi cetvelleri hazırladı. Tıp alanında İbn Zuhr, cerrahide devrim yaptı. Bu isimlerin eserleri, Latinceye çevrilerek Avrupa’nın Rönesans’ına temel oluşturdu.

**Kurtuba Ulu Camii**, Endülüs’ün sanat ve mimarideki zirvesini temsil eder. Hem İslami hem de Gotik unsurları birleştiren bu yapı, bugün bile Hristiyan-Müslüman ortak mirasının sembolüdür. Aynı şekilde Elhamra Sarayı’nın duvarlarına kazınan *“Yalnız Allah galip gelir”* yazısı, gücün sanatla taçlandırıldığı bir medeniyetin manifestosudur.

### **Çöküş: Bir Medeniyet Neden Yıkılır?**
Ancak Endülüs’ün öyküsü trajediyle son buldu. 11. yüzyılda iç çekişmeler, taht kavgaları ve Berberi-Arap ayrışması devleti zayıflattı. Hristiyan krallıkların *Reconquista* (Yeniden Fetih) hareketi, Müslümanları güneye doğru sıkıştırdı. 1492’de Gırnata’nın düşmesiyle Endülüs resmen sona erdi. Sonrasında engizisyon mahkemeleri, Müslüman ve Yahudilere “din değiştirme ya da ölüm” dayatması getirdi.

Bu çöküşün arkasında yatan sebepler ibret vericidir:
1. **Birlikten Uzaklaşma:** Küçük emirliklere (*taifa*) bölünen Endülüs, siyasi birliğini kaybetti.
2. **Hoşgörünün Kaybı:** Muhafazakâr Murabıtlar ve Muvahhidler döneminde katı uygulamalar, çoğulcu yapıyı zedeledi.
3. **Dış Tehdidi Hafife Alma:** Hristiyan krallıkların askeri ve teknolojik ilerleyişi karşısında direnç gösterilemedi.

### **Endülüs’ten İbret ve İlham**
Endülüs, insanlığa şu soruyu sorar: *“Medeniyet, yalnızca güçle mi ayakta kalır?”*
Cevap, Endülüs’ün yükselişinde saklıdır: Bilgiye saygı, farklılıklara tahammül ve adalet… Ancak çöküşü de bize şunu hatırlatır: İç çatışmalar, dış tehditlerden daha öldürücüdür.

Bugün Endülüs’ün izleri, İspanya’daki mimari eserlerde, Arapça kökenli kelimelerde ve musikinin derin hüzünlü melodilerinde yaşıyor. Belki de en kalıcı mirası, **“medeniyetin din, dil ve ırk üstü olduğu”** gerçeğidir. Tıpkı İbn Arabi’nin dediği gibi: *“Kalbin, her şekil için bir mabedi vardır.”*

1. Peygamber Efendimiz ve Oruç

Peygamberimiz, Ramazan orucu farz kılınmadan önce de oruç tutardı. Özellikle aşure günü orucu, Şaban ayının son günleri ve Pazartesi-Perşembe günleri oruç tutmayı alışkanlık haline getirmiştir. Ramazan orucu farz kılındıktan sonra da bu sünnetlerini devam ettirmiştir.

Peygamberimizin oruçla ilgili hadislerinden bazıları:

“Oruç kalkandır.” (Buhârî, Savm, 2)

“Kim Allah rızası için bir gün oruç tutarsa, Allah onu yetmiş yıl uzaklaştırır.” (Tirmizî, Cihad, 3)

“Ramazan ayı girince cennet kapıları açılır, cehennem kapıları kapanır ve şeytanlar bağlanır.” (Buhârî, Savm, 5)

2. Peygamber Efendimizin İftarı

Hz. Peygamber, iftar vaktine büyük önem vermiş ve iftarı geciktirmeden açmayı tavsiye etmiştir. Genellikle birkaç hurma ile veya su ile iftar ederdi.

Oruç açarken yaptığı dua:
“Allah’ım! Senin rızan için oruç tuttum, senin rızkınla iftar ettim.”

Bir hadisinde şöyle buyurmuştur:
“İnsanlar iftarda acele ettikleri sürece hayır üzere olmaya devam ederler.” (Buhârî, Savm, 45)

İftarda paylaşmayı teşvik etmiş ve şöyle buyurmuştur:
“Kim bir oruçluyu iftar ettirirse, oruçlunun sevabından eksilmeden ona da aynı sevap verilir.” (Tirmizî, Savm, 82)

3. Peygamber Efendimizin Sahuru

Sahur yemeğini bereket olarak görmüş ve tavsiye etmiştir. Sahura kalkmak, hem fiziksel sağlık hem de manevi kazanç açısından önemlidir.

Sahurla ilgili hadislerinden bazıları:

“Sahur yapınız, çünkü sahurda bereket vardır.” (Buhârî, Savm, 20)

“Bizim orucumuzla Ehl-i Kitab’ın orucu arasındaki fark, sahur yemeğidir.” (Müslim, Sıyam, 46)

Peygamberimiz, sahurda genellikle hurma yer ve su içerdi. Sahurun son anlarına kadar ertelenmesini tavsiye etmiştir.

4. Peygamber Efendimizin İtikâfı

İtikâf, Ramazan’ın özellikle son on gününde yapılan, kişinin dünya işlerinden uzaklaşarak ibadete yöneldiği bir sünnettir. Peygamberimiz (s.a.v.), her yıl Ramazan’ın son on gününü mescitte itikâfa girerek geçirirdi.

İtikâfın önemini anlatan hadislerinden bazıları:

“Kim Allah rızası için bir gün itikâfa girerse, Allah onunla cehennem arasına üç hendek mesafe koyar.” (Taberânî)

“Peygamber (s.a.v.), vefat edene kadar Ramazan’ın son on gününde itikâfa girerdi.” (Buhârî, İtikâf, 1)

İtikâfta, Kur’an okumak, namaz kılmak, zikir yapmak ve dua etmek gibi ibadetlerle meşgul olmak sünnettir.

Sonuç

Peygamber Efendimiz (s.a.v.), oruç, sahur, iftar ve itikâf ibadetlerini büyük bir titizlikle uygulamış ve ümmetine bu konuda en güzel örnek olmuştur. Onun sünnetine uyarak bu mübarek ibadetleri yerine getirmek, hem manevi kazanç sağlar hem de bizleri Allah’a daha da yakınlaştırır.

Ramazan ayında bu sünnetleri ihya etmek, hem ibadetlerimizi daha bilinçli yapmamıza hem de Peygamberimizin mübarek yolundan gitmemize vesile olacaktır.

@@@@@

PEYGAMBER EFENDİMİZ TERAVİHİ NASIL KILARDI?

Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Teravih Namazını Nasıl Kılardı?

Teravih namazı, Ramazan ayına özel bir ibadettir ve Hz. Peygamber (s.a.v.) bu namazı kılmış ve ümmetine de tavsiye etmiştir.

1. Peygamberimiz Teravih Namazını Cemaatle Kıldırmış mıdır?

Hz. Peygamber (s.a.v.), Ramazan’ın bazı gecelerinde Mescid-i Nebevî’de cemaatle teravih kıldırmıştır. Ancak birkaç gece sonra cemaatin sayısı artınca, farz olabileceği endişesiyle cemaatle kılmayı bırakmış ve evinde kılmaya devam etmiştir.

Bir hadisinde şöyle buyurmuştur:
“Ramazan gecelerinin namazı (teravih), nafile bir ibadettir. Kim sevabını Allah’tan umarak bu namazı kılarsa, geçmiş günahları bağışlanır.” (Buhârî, Salâtü’t-Teravih, 37)

2. Hz. Peygamber Teravihi Kaç Rekât Kılardı?

Hz. Aişe (r.a.) şöyle anlatmıştır:
“Rasûlullah (s.a.v.), Ramazan’da ve Ramazan dışında on bir rekâttan fazla namaz kılmazdı. Dört rekât kılardı; onların güzelliğini ve uzunluğunu sorma! Sonra dört rekât daha kılardı; onların da güzelliğini ve uzunluğunu sorma! Sonra üç rekât kılardı.” (Buhârî, Teheccüd, 16)

Bu hadise göre, Peygamberimiz (s.a.v.) gece namazını genellikle 8 rekât kılıp 3 rekât vitir namazı ile tamamlamıştır.

Ancak Hz. Ömer (r.a.) döneminde Müslümanlar cemaatle teravihi 20 rekât olarak kılmaya başlamış ve bu uygulama günümüze kadar devam etmiştir.

3. Teravihte Peygamberimizin Kıraat Uzunluğu

Peygamber Efendimiz, teravih namazında uzun süre ayakta durur, bazen Bakara, Âl-i İmrân ve Nisâ surelerini bir rekâtta okurdu.

Sahabiler, Peygamberimizin kıldığı namazın uzunluğuna alışık olsalar da, bazen yorulduklarını ifade etmişlerdir.

Ancak namaz kıldırırken, cemaatin durumunu da göz önünde bulundurur, kolaylık sağlardı.

4. Peygamberimizin Teravih Namazıyla İlgili Tavsiyeleri

1. Cemaatle kılmak teşvik edilmiştir.

“Kim imamla beraber namazını tamamlayana kadar teravih kılarsa, ona gecenin tamamını ibadetle geçirmiş gibi sevap yazılır.” (Tirmizî, Salât, 164)

2. Uzun kıraat sünnettir, ancak herkesin durumuna göre ayarlanmalıdır.

Hz. Peygamber, namazda uzun süre kıyamda dururdu ancak cemaatin zorlanacağını fark ettiğinde kısa sureler okumayı tercih ederdi.

3. Vitir namazı ile tamamlanmalıdır.

Peygamberimiz, gece namazlarını vitirle tamamlamayı sünnet kılmıştır:
“Ey Kur’an ehli! Vitir kılınız. Çünkü Allah tektir, tek olanı sever.” (Ebû Dâvûd, Vitir, 1)

Sonuç

Peygamberimiz (s.a.v.), teravih namazını gönülden, huşu içinde ve uzun kıyamlarla kılmıştır. Cemaatle kıldığında, ümmetine zor gelmemesi için kısa tutmuştur. O’nun sünnetine uymak adına teravih namazını ihmal etmemek ve imkân varsa cemaatle kılmak büyük bir fazilettir.

1. Sosyal Hikmetler

Toplumsal Adaleti Sağlama: Faiz, sermaye sahiplerini daha da zenginleştirirken, borç alanları fakirleştirir. Bu durum gelir dağılımında adaletsizliğe yol açar. Faizin yasaklanması, sermayenin toplum içinde daha adil bir şekilde dağılmasını teşvik eder.

Ahlaki ve Vicdani Değerleri Koruma: Faiz, ihtiyacı olan insanları zor durumda bırakabilir. Özellikle borçlu kişilerin ödeyemediği faizler katlanarak artar ve kişiyi daha büyük bir çıkmaza sokar. İslam, yardımlaşma ve dayanışma ruhunu teşvik ederek insanların birbirlerine faizsiz borç vermesini önerir.

Toplum İçinde Kin ve Nefreti Önleme: Faizli işlemler nedeniyle borçlular, alacaklılarına karşı zamanla öfke ve nefret besleyebilir. Bu durum sosyal huzursuzluklara neden olabilir. Faizsiz sistemde ise insanlar birbirlerine destek olur ve güven ortamı oluşur.

2. Ekonomik Hikmetler

Üretkenliği ve Yatırımı Teşvik Etme: Faiz sistemi, sermayeyi sadece faiz geliri elde etmek için kullanılmaya yönlendirir. Yatırımcılar, risk almadan kazanç elde edebileceği için üretime yönelmek yerine paralarını faizle değerlendirme yoluna giderler. Oysa faizsiz ekonomi, girişimciliği ve yatırımı teşvik eder.

Ekonomik Krizleri Önleme: Tarih boyunca birçok ekonomik kriz, faizli sistemin tetiklediği borçlanma krizleri nedeniyle ortaya çıkmıştır. Faiz sistemi, borçların sürekli artmasına neden olur ve bu da ekonomik balonların oluşmasına yol açar. 2008 küresel finans krizi, bu durumun en büyük örneklerinden biridir. Faizsiz sistemde ise borçlanma daha sürdürülebilir hale gelir.

Enflasyonu ve Gelir Dağılımındaki Dengesizliği Azaltma: Faiz, zengin ile fakir arasındaki uçurumu artırır. Çünkü sermaye sahipleri faiz getirisiyle daha çok kazanırken, dar gelirli kesimler daha fazla borçlanmak zorunda kalır. Faizsiz sistemde ise sermaye, üretken alanlara yönlendirilerek istihdam ve gelir dağılımı daha dengeli hale getirilir.

Gerçek Ekonomiye Dayalı Büyüme: Faizsiz ekonomi modeli, reel varlık ve ticarete dayalı olduğu için sürdürülebilir büyümeyi destekler. Faizli sistemde ise genellikle sanal ekonomiler ve spekülasyonlar ön plana çıkar.

3. Ekonomik Hayattaki Örnekler

İslami Bankacılık: Faizsiz finans sistemini benimseyen bankalar, kâr-zarar ortaklığına dayalı işlemler yaparak hem yatırımcıları hem de girişimcileri destekler. Örneğin, “Murabaha” (kâr paylı satış), “Mudaraba” (sermaye-emek ortaklığı) gibi yöntemler faizsiz kazanç sağlamaya yöneliktir.

Karz-ı Hasen (Faizsiz Borç): İslam toplumlarında ihtiyaç sahiplerine faizsiz borç verilmesi teşvik edilir. Bugün birçok vakıf ve İslami finans kurumu bu tür borçlanma sistemleriyle topluma destek olmaktadır.

Faizsiz Finans Kuruluşları: Katılım bankacılığı, sigorta sistemleri (tekâfül) ve mikro finans uygulamaları faizsiz ekonominin modern dünyadaki örnekleri arasındadır.

Sonuç olarak, İslam’ın faizi yasaklamasının temel amacı, ekonomik adaleti sağlamak, sömürüyü engellemek ve toplumda dayanışma ruhunu artırmaktır. Faizsiz bir ekonomi modeli, üretime dayalı büyümeyi teşvik eder, ekonomik krizleri önler ve gelir dağılımındaki adaletsizliği azaltır. Bu nedenle, modern dünyada da faizsiz finans sistemleri giderek daha fazla ilgi görmektedir.

@@@@@@

FAİZİN TOPLUMDAKİ OLUMSUZ ETKİLERİ VE AÇTIĞI MADDİ VE MANEVİ ZARARLARI NELERDİR?

Faiz (interest), toplumsal ve ekonomik sistemlerde çeşitli maddi ve manevi zararlara yol açar. Bu etkileri maddi ve manevi boyutlarıyla şöyle özetlemek mümkündür:

### **MADDİ ZARARLAR (EKONOMİK VE SOSYAL ETKİLER)**
1. **Borç Kısır Döngüsü ve Yoksullaşma**
– Bireyler, şirketler veya devletler yüksek faizli borçlara mahkûm olduğunda, ödemeler anapara yerine sürekli faize gider. Bu, borçlunun iflasına veya kemer sıkma politikalarına yol açarak yoksulluğu derinleştirir.
– Örneğin, mikro kredilerle borçlanan yoksul kesimler, faiz yükü altında daha da yoksullaşabilir.

2. **Ekonomik Eşitsizliğin Artması**
– Faiz, sermaye sahiplerinin (bankalar, yatırımcılar) servetini artırırken, borçluların gelirini azaltır. Bu, zengin-fakir uçurumunu büyütür.
– Dünya Bankası verilerine göre, küresel borç stokunun %70’i gelişmekte olan ülkelerde ve bu borçların faizi kamusal hizmetleri kısıtlıyor.

3. **Ekonomik İstikrarsızlık**
– Faizli krediler, gayrimenkul veya borsa balonları oluşturabilir. Balon patladığında (2008 mortgage krizi gibi) ekonomik çöküş yaşanır.
– Faiz, üretim yerine spekülatif yatırımları teşvik ederek reel ekonomiyi zayıflatır.

4. **İşsizlik ve Üretim Düşüşü**
– KOBİ’ler Faiz nedeniyle kredi bulamaz veya borçlarını ödeyemez. Bu, işyeri kapanmalarına ve istihdam kaybına yol açar.
– Üretim azalınca ekonomide durgunluk başlar.

5. **Enflasyon ve Para Değer Kaybı**
– Merkez bankalarının Faizle enflasyonu düşürme çabası, tersine tüketimi ve yatırımları kısarak ekonomiyi yavaşlatır.
– Bazı durumlarda faiz artışları, döviz kurlarını istikrarsızlaştırarak enflasyonu tetikler.

### **MANEVİ ZARARLAR (AHLAKİ VE TOPLUMSAL SONUÇLAR)**
1. **Ahlaki Çöküntü ve Sömürü**
– Faiz, borç verenin risksiz kâr elde etmesine dayanır. Bu, özellikle yoksulların sömürülmesine yol açarak toplumsal adaleti zedeler.
– İslami talimlerde faizin (riba) haram sayılmasının temel nedeni de bu adaletsizliktir.

2. **Bencillik ve Dayanışma Eksikliği**
– Faiz sisteminde ilişkiler “çıkar” odaklıdır. Karşılıksız yardım, dayanışma ve infak gibi değerler zayıflar.
– Örneğin, faizle borç vermek yerine ihtiyaç sahibine destek olma kültürü geriler.

3. **Tüketim Çılgınlığı ve Manevi Boşluk**
– Kredi kartları ve tüketici kredileri, insanları ihtiyaç dışı harcamalara yönlendirir. Bu, manevi tatminsizliği artırır.
– “Daha çok tüketmek” için çalışan bireyler, anlam arayışından uzaklaşabilir.

4. **Toplumsal Güvenin Azalması**
– Borçlu-alacaklı ilişkisindeki çatışmalar (icralar, hacizler) toplumda güvensizlik ve stres oluşturur.
– İnsanlar arası ilişkiler maddiyat odaklı hale gelir.

5. **Dini ve Kültürel Değerlere Zarar**
– Faizin yasak olduğu inanç sistemlerinde (İslam, bazı Hristiyan mezhepleri) faize bulaşmak, kişide vicdani rahatsızlık ve dini aidiyet zedelenmesine yol açar.
– Toplumsal düzeyde ise faiz, geleneksel yardımlaşma kurumlarını (vakıflar, imece) zayıflatır.

### **SİSTEMİK RİSKLER**
– **Küresel Borç Krizi**: Ülkelerin borç faizlerini ödeyememesi, kamu hizmetlerinin kesilmesine ve sosyal patlamalara neden olabilir (Sri Lanka örneği).
– **Çevresel Tahribat**: Faiz odaklı finans sistemleri, kısa vadeli kâr için doğal kaynakların sömürülmesini teşvik eder.

### **ÇÖZÜM ÖNERİLERİ**
– Faizsiz finans modelleri (katılım bankacılığı, kar-zarar ortaklığı).
– Borç erteleme/affı gibi sosyal politikalar.
– Tüketim yerine üretimi destekleyen ekonomik sistemler.
– Toplumsal dayanışma ağlarının güçlendirilmesi (vakıflar, kooperatifler).