Sayı: 578 - 02.01.2006  |  Haşim Söylemez - Ufuk Şanlı -Aksiyon

ERBİL - Irak Ordusu’nun 2 Ağustos 1990’da Kuveyt’i işgal etmesinden sonra girdi hayatımıza “Kuzey Irak” kavramı. Soğuk Savaş’ın bittiği yıllardı. Berlin Duvarı yıkılmış, Sovyetler Birliği dağılmıştı. Uluslararası sistemin ortadan kalktığı bir dönemde ordularını harekete geçirmişti Saddam Hüseyin. Ancak, hesabı tutmadı. 1991’de başlayan Birinci Körfez Savaşı’nı kaybetti. Büyük güç merkezleri, Irak’taki Baas yönetimini 32. ve 36. paralellerin arasına hapsetti. Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı kuzey ile Şiilerin çoğunlukta olduğu güney, Saddam rejiminin demir pençesinin uzanamayacağı “korunaklı” bölgeler hâline getirildi böylece.

Hem dünya kamuoyu hem de Türkiye, işte bu koruma altındaki bölgeleri konuştu, aradan geçen 15 yıl boyunca… Buradaki siyasi ve ekonomik yapılanmalardan bahsedildi. “Çekiç Güç” adı verilen muhafız birliklerinin oynadığı role dikkat çekildi. Saddam sonrası Irak’ın ne olacağı tartışıldı. Bugün ortada ne Irak var ne de Saddam Hüseyin. Bir zamanlar Abbasilere başkentlik yapan Bağdat, Amerikan işgali altında artık. Saddam Hüseyin tutuklu olarak yargılanıyor. Dün, Bağdat’taki Baas rejimine karşı iktidar mücadelesi verenler ya mecliste vekil ya da üst düzey yönetici ve bürokrat olarak karşımızda şimdi.

15 Aralık 2005’te yapılan parlamento seçimleri, hem Irak hem de bölge ülkeleri için bu açıdan önemliydi. Ocak 2005’te yapılan ilk genel seçimleri protesto eden Sünniler, bu kez sandık başına gitti. Güneydeki Şiilerin ve kuzeydeki Kürtlerin zaten iktidarda olduğu bir dönemde yapılan bu seçimler, işgal sonrası yeniden yapılanan Irak için bir dönüm noktası anlamına geliyordu çünkü. Şüphesiz, bu tarihi önemli kılan bir başka ayrıntı ise Kuzey Irak’taki durumdu. 2007’de, Kerkük’ün statüsü için yapılacak referanduma hazırlanan Mesut Barzani ve Celal Talabani liderliğindeki Kürt gruplar açısından sandıktan çıkacak oylar, petrol zengini bu şehrin kaderini belirleyecek bir bakıma... Belki de bütün bölgenin…

Genelde Irak, özelde de Kuzey Irak’ta hem siyasi hem de ekonomik büyük bir değişim söz konusu. Bunu seçim vesilesiyle gittiğimiz Kuzey Irak’ta da gözlemlemek mümkün. Bölgenin önde gelen şehirlerinde hayat oldukça hareketli. Türkiye sınırına yaklaşık üç buçuk saat uzaklıktaki Erbil adeta yeniden inşa ediliyor. Kürtlerle birlikte Türkmenlerin ve Hıristiyanların yaşadığı şehirdeki inşaatların büyük bölümünü Türk firmalar üstlenmiş durumda.

Halkın yeni şehir dediği bölgede inşa edilen modern konutlar ve alışveriş merkezleri dikkat çekiyor. İnşaatların neredeyse tamamı Mesut Barzani’nin liderliğini yaptığı Irak Kürdistan Demokrasi Partisi (IKDP) destekli. Daha önce Avrupa’da yaşarken şimdi geri dönen zengin Kürtlerin mali destek verdiği yapılar da az değil. IKDP kaynaklarına göre, Kuzey Irak’taki irili ufaklı 300 Türk kökenli şirketin yaklaşık 190’ı Erbil’de faaliyet gösteriyor.

Benzer görüntülere Kerkük’te de rastlamak mümkün. Gecekondularla kuşatılan tarihî kentte yeni inşaatlar bütün hızıyla sürüyor. Şehrin dış mahallelerindeki boş alanlar şimdiden parsellenmiş bile. Saddam rejiminin devrilmesinden sonra Kerkük’ün nüfus yapısını lehlerine çevirmek için buraya gelen Kürtlere, Barzani ve Talabani’nin başını çektiği partiler tarafından ev yapmaları için bedava arsa tahsis ediliyor. Ayrıca, konut yapımı için 5 bin dolar yardım yapılıyor. Elektrik ve su hizmeti ise ücretsiz. Kerkük’e resmî olmayan verilere göre 300 bin Kürt’ün geldiği söyleniyor.

Irak Millî Türkmen Partisi üyesi Necmettin Kasap’a göre, Kerkük’teki inşaat faaliyetleri İsrail’in Filistin topraklarında 1967’den beri uyguladığı “yerleşim” inşa etme politikasına benziyor. İran’dan ve Erbil’den gelen Kürtlerin yoğun biçimde Kerkük ve civarına yerleştirildiğini iddia eden Kasap, “Gelenler eski Kerküklü olduklarını ve yeniden kendi topraklarına döndüklerini söylüyorlar. Kerkük’te Şorca, Rahimava, Kasir ve İskan bölgelerinde yaşayan bu insanların büyük bir kısmı son 2 yılda Kerkük’e gelip yerleştirildi.” diyor.

TALABANİ’NİN KALESİ SÜLEYMANİYE

Süleymaniye’den gelen Biştvan Emin Reşid onlardan biri. Kerkük’e gelip ev yapmasının gerekçesini şöyle açıklıyor: “Kerkük benim babamın toprağı. Saddam zamanında sürüldük. Şimdi ben gelip burada bina yapıyorum. Bizim araziye de başkaları bina yapmış. Kimse bir şey söylemediğinden biz de istediğimiz yere ev inşa ediyoruz. Benden sonra diğer akrabalarım da Kerkük’e gelecek.”

Artan nüfusla birlikte şehirde kendini hissettiren en önemli problem altyapı. Açıktan akan kanalizasyonlar, caddelerde biriken çöpler sağlık açısından ciddi tehdit oluşturuyor. Seçimlerde oyların yüzde 55’ini alan Kürtler sevinç içinde. Lokantacılık, akaryakıt istasyonu işletmeciliği daha çok Kürtlerin tekelindeki şehirde Türkmenler genelde öğretmen, doktor olarak görev yapıyor. Esnaflık da Türkmenlerin yaptığı bir diğer iş kolu.

Süleymaniye, Irak Kürdistan Yurtseverler Birliği (IKYB) Başkanı ve Irak Cumhurbaşkanı Celal Talabini’nin şehri. Süleymaniye’nin girişinde, gümrük kapısını andıran bir yerde sıkı bir kontrol yapılması sanki farklı bir ülkenin topraklarına giriyormuş izlenimi veriyor insanlara. Şehir, diğer Kuzey Irak şehirlerine göre daha modern. Caddeler temiz. Trafiği kontrol eden polislerin iyi bir eğitim aldığı davranışlarından belli oluyor.

Süleymaniye de Türkler tarafından yeniden inşa ediliyor denebilir. Altyapıdan kavşaklara kadar her türlü yeni yapıda Türk şirketlerin imzası var. Celal Talabani’nin posterlerinin süslediği Süleymaniye’de yaşayan her aileden birinin mutlaka Avrupa’ya gittiği belirtiliyor. Bu durum kentin kültür hayatına da aksetmiş. 1947’de kurulan Süleymaniye Kütüphanesi’nde aralarında Orhan Pamuk’un eserlerinin de yer aldığı her dilden eser var. Ayrıca, günlük gazeteleri bulmak da mümkün. Örneğin Serbesti dergisinin bütün sayıları kütüphanenin rafları arasında. 1,5 milyon nüfusa sahip şehirde Süleymaniye Üniversitesi, Koyi ve Amerikan Üniversitesi yüksek eğitim veriyor.

Amerikan Üniversitesi, öğrenim takvimini önümüzdeki sene başlatacak. Burada görev yapan akademisyenler diğer üniversitelerde olduğu gibi Kürtler ve yabancılardan oluşuyor. Amerikalılar, İngilizler, İsveçliler ve Koreliler başı çekiyor. Şehrin meydanlarında Kürt şair ve âlimlerine ait heykellerin göze çarptığı Süleymaniye’yi diğer kentlerden ayıran bir ayrıntı da her tabelanın altında İngilizce karşılığının bulunması. Şehre Avrupaî bir görüntü veren bir başka unsur ise eski İsveç Başbakanı Olof Palme’nin adının bir caddeye, Dışişleri Bakanı Anna Lindt’in isminin de bir okula verilmiş olması.

“KÜRDİSTAN BAYRAĞI” ÇİN’DEN

Süleymaniye, diğer kentlere nazaran muhafazakârlığını biraz kaybetmiş görüntüsünde. Pornografik kitaplar caddelerde açıktan satılıyor. Barlar ise gece gündüz açık.

Bölgede ciddi bir hareketlilik olmasına rağmen, ekonomik anlamda yatırımlar daha çok hizmet sektörüne yönelik. Büyük sanayi tesisleri neredeyse yok denecek kadar az. İğneden ipliğe her şey dışarıdan geliyor. İthal edilen ürünlerin en ilginci “bağımsız Kürdistan bayrağı” Son iki yılda Çin’den, kalitesiz, fason olarak tabir edilen kumaşlardan üretilen 3 milyon adet bayrak ithal edilmiş. Ama, hükümet binalarında ve resmî makamlarda kalitesiz ithal bayraklar yerine el dokuması bayraklar tercih ediliyor.

Her ne kadar bayrak Çin’den gelse de piyasalar Türk mallarıyla dolu. Süleymaniye Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Azad Celal, bölgedeki ekonomik durumu şöyle özetliyor: “Buranın en önemli geliri Habur Sınır kapısından geliyor. Bunun dışında merkezî hükümetin petrol satışından elde ettiği gelirlerden önemli bir bölümü bölgeye aktarılıyor. Üretkenlik, verimlilik gibi kavramlar bu bölge için oldukça yeni. Vergi gelirinden söz etmek ise neredeyse imkânsız.”

Bölgedeki yönetimin Sanayi ve Ticaret Müsteşarı Dr. Nuri Gazali de aynı kanaatte. İşletmelerin genelde KOBİ ölçeğinde olduğunu aktaran Gazali, yabancı sermaye konusunda kendilerine ciddi bir talep olduğunu söylüyor. Özellikle Türk, Amerikan, İngiliz ve Alman firmalarının bölgede yatırım yapmak istediğini belirterek, yabancı sermaye konusunda gerekli yasal düzenlemeleri en kısa zamanda yaparak bölgeyi bir cazibe merkezi hâline getirmek istediklerinin altını çiziyor. Yabancı yatırımcıların özellikle tarım, gıda ürünleri, inşaat malzemeleri, su ve maden kaynaklarının işletilmesi gibi alanlarda yatırım yapmasını arzu ettiklerini vurguluyor.

Dr. Gazali, sermaye ayırımı yapmadıklarını söylüyor. Bunu sokaklarda gözlemlemek mümkün. Özellikle Türk müteahhitler inşaat sektöründe söz sahibi. Süleymaniye’de bir viyadüğü inşa eden Günay İnşaat’ın Proje Müdürü Nuri Tonay’a göre, bölgedeki Türk inşaat şirketleri ülke ekonomisine ciddi katkı sağlıyor: “Türkiye’de enflasyon düştü, kârlar azaldı. Böyle bir dönemde Kuzey Irak’taki ekonomik hareketlilik Gaziantep, Mardin, Adana, Mersin hatta Kayseri gibi illerin ekonomilerini rahatlattı. Türk inşaat şirketleri sadece geçen yıl bu bölgede 1 milyar doların üzerinde altyapı işi aldı. Üstelik bunların parası nakit ödendi.”

LİBYA’DAN BİLE DAHA KÂRLI

İTÜ inşaattan mezun mühendis Ali Karababa ise farklı bir noktaya dikkat çekiyor: “Burada yapılan müteahhitlik faaliyetlerinin ülke ekonomisine getirdiği katma değer diğer yurtdışı operasyonların çok üzerinde. Mesela Libya, Irak veya Ürdün’de Türk şirketleri en fazla yüzde 50 oranında yerli malzeme kullanıyordu. Burada çimentoyu, demiri hatta çiviyi bile Türkiye’den getiriyoruz. Dolayısıyla ülkemizin bu bölgeden sağladığı katma değer herkesin yüzünü güldürecek seviyede.”

Bölgede faaliyet gösteren ancak isminin yazılmasını istemeyen bir başka Türk işadamı ise “Libya ve Irak yıllarca Türk inşaat sektörünü ayakta tuttu. Bugün Kuzey Irak gerek ödemeler gerekse ülkemiz ekonomisine katkı açısından Libya’dan bile büyük bir kazanç. Yeter ki Libya’da yaptığımız hataları tekrarlamayalım.” diyor. Süleymaniye’nin imarı için 2 milyar dolarlık bir ödenek ayıran bölgesel Kürt hükümeti, altyapı yatırımları için de 5 milyar doları gözden çıkarmış durumda. Bölgede eski YÖK Başkanı İhsan Doğramacı’nın şirketi Tepe Grubu’nun iki önemli projesi var. Bunlardan biri Süleymaniye’de açılacak Amerikan Üniversitesi’nin inşası. Diğeri de Süleymaniye Üniversitesi merkez kampusu. Tepe Grubu büyük çaplı bu projeler dışında Süleymaniye Havalimanı için de çalışmalarda bulunuyor.

HANIM AĞA’NIN İŞLERİ

Bölgede inşaat denince ‘Hanım Ağa’ lakaplı Diyarbakırlı işkadını Ferda Cemiloğlu akla geliyor. Üç yıl önce bölgeye gelen ve burada “Dicle İnşaat A.Ş.” adında bir şirket kuran Cemiloğlu, bölgedeki Kürt yönetiminin içişleri ve kültür bakanlığı binalarını inşa ederek dikkatleri üzerine çekti. Halen bölgedeki birçok kamu ihalesi için davet alan Cemiloğlu, bölgedeki ekonomik durumu “çok büyük bir pazar” sözleriyle özetliyor. Bölge yöneticilerinin Avrupa ve ABD’den dönen Kürt uzmanlar nezaretinde ciddi bir master plan hazırladıklarını ve 2007’ye kadar tüm altyapı sorununu çözmeyi hedeflediklerini hatırlatarak, “Mardin, Adana, Gaziantep ve Şanlıurfa’daki çimento fabrikaları talebi karşılamakta zorlanıyor.” diyor. Kuzey Irak’taki ekonomik durumu ise şöyle özetliyor: “Burada kadın olarak daha özgürüm. Beraber iş yaptığımız insanlarla aramızda bir kültürel bağ var. İşçilerimizin ikâmet, pasaport ve güvenlik sorunları yok. Ayrıca ödemeler tam vaktinde yapılıyor. Tek sorunumuz gelişmiş bir bankacılık sisteminin olmaması. Ziraat veya Halk Bankası buraya gelirse bu sorun da ortadan kalkar.”

KÜRDİSTAN MERKEZ BANKASI: PARA BASMAYA HAZIRIZ

Türk şirketlerinin etkinliği sadece inşaatla sınırlı değil. Günde sadece 3 saat elektriğin olduğu bölgede “Aksa” jeneratörleri önemli bir marka olarak göze çarpıyor. Gıda sektöründe dağ başındaki bakkaldan süpermarketlere kadar her yerde Ülker, Eti, Pınar, Yörsan, Saray markalarının tüm ürünlerini bulabiliyorsunuz. Lüks lokantalarda Türk yemeklerini bulmak mümkün. Erbil’de Pushi Restoran’ı işleten Diyarbakırlı işadamı Ahmet Baran’a göre, Türk yemekleri ve baklavaları büyük ilgi görüyor: “Burada Kürt kardeşlerimize bir yemek kültürü aşılamak istiyoruz. Önümüzdeki günlerde yeni bir restoran daha açmayı planlıyorum.”

Kuzey Irak’taki ekonomik yatırımların bu kadar genişlemesinde Habur’dan gelen yıllık 1 milyar doların yanı sıra Irak petrollerinden gelen aylık 600 milyon doların etkisi büyük. Bir de Kuzey Irak’taki özerk yapının oynadığı rol var tabii ki… Türk basınında ilk kez Aksiyon’a konuşan Kürdistan Bölge Yönetimi Merkez Bankası Başkanı Ethem Kerim Derviş, iki sene önce kurulan bankanın Irak Merkez Bankası çatısı altında çalışmalarını sürdürdüğünü söylüyor. 23 yıllık deneyimli bankacı, halk arasında “Bank Hareem” olarak bilinen Merkez Bankası’nın para basmak, enflasyon ve para politikalarının şekillendirilmesi görevlerini üstlenmediğini belirtiyor. Türk kamuoyunda kendileriyle ilgili çıkan haberlerin gerçeği yansıtmadığını öne süren Derviş, “Bizim Malta’da kendi adımıza para bastırdığımız, aynı zamanda bölgedeki Kürt çiftçilere kredi verdiğimiz haberleri kesinlikle doğru değil. Bizim iznimiz olmadan bazı girişimciler para eskizleri hazırlayıp bunu bize getirdi.” diyor. Merkez Bankası Erbil Şubesi unvanı taşıyan bankanın duvarlarında Talabani’ye ait dev bir yağlı boya tablo dikkat çekiyor. Başkan Derviş, bölgede halen 3 tane büyük özel bankanın olduğunu; ancak bunların da uluslararası bankacılık yapma kabiliyetinin olmadığını vurguluyor: “Bizim burada bankacılık yapmak isteyen yabancı bankalara lisans verme yetkimiz yok. Bankacılık lisanslarını Irak Merkez Bankası veriyor. Bildiğim kadarıyla Türk bankalarından şu ana kadar Ziraat Bankası izin aldı. Buraya (K.Irak’a) şube açarlarsa biz çok memnun oluruz; çünkü buranın standartlarını ve kalitesini yükselteceklerine inanıyorum.”

Başkan Derviş’in altını çizdiği meselelerden biri de kredi konusu. “Bizim kimseye kredi vermemiz söz konusu olamaz. Ancak Irak otoritesinden izin alan yerli bankalara kredi açabiliriz; yani direkt kredi veremiyoruz.” diyor. “Peki günün birinde bağımsız Kürdistan kurulursa merkez bankası görevini üstlenmeye hazır mısınız?” sorusuna ise hiç düşünmeden cevap veriyor: “ Şu anda bile istersek para basarız ama şartlar buna müsait değil.”

SİYASİ YAPILANMA DEVAM EDİYOR

Kuzey Irak’ta, ekonomik gelişmelere paralel siyasi yatırımlar da yapılıyor. Irak anayasasının verdiği yetkiyle bölgede yeni bir siyasi altyapı kuruluyor. Bakanlıklar, üniversiteler, meslek odaları, TV kanalları, ordu birlikleri ve istihbarat örgütleri hâlihazırda kurulmuş durumda. Mustafa Barzani’nin Rusya’ya sığınmasından sonra Moskova’da açılan ve Kürtlere ait birtakım kitapları ve lisanla ilgili kaynakları içeren Kürt Dil Akademisi ise yaklaşık 2 yıl önce Erbil’e taşınmış. Erbil’de Merkez Bankası ve Kürt parlamentosu yeni binalarında faaliyet gösteriyor. Parlamentoda IKDP ve IKYB’nin 41 sandalyesi bulunurken, Kürdistan İslam Partisi’nin 9, Komal Partisi’nin 6 sandalyesi var. Parlamentoda Türkmenler 4, komünistler 3, sosyalistler 2 sandalye ile temsil ediliyor. Parlamentoda eğitim, sağlık, kültür, kadın hakları, bayındırlık ve ziraat gibi 13 komite görev yapıyor.

1989-2003 yılları arasında IKDP’nin Türkiye temsilcisi olarak görev yapan Sefin Dizai’ye göre, 1991’den beri Kuzey Irak’ta bir “Kürdistan” bölgesi fiilen (de facto) var. Türkiye dahil komşu ülkeler şimdiye kadar bu gerçekle iş birliği yaptı. Yeni Irak anayasasına göre ‘Kürdistan’ın federal Irak’ın bir parçası olduğunu söyleyen Dizai, “Şimdi bir bölge başkanı var. Kendi yasalarını uygulayan yüksek bir mahkeme var.” diyor.

Bu durumun resmî yazışmalara yansıdığını vurgulayan Sefin Dizai, bölgedeki meclisin Irak anayasasına göre federal bir parlamento olduğunu; buradan bir karar çıkarsa bütün ‘Kürdistan’ı ilgilendireceğini; bağlayıcı kararlara da bölgedeki yönetimin karar vereceğini dile getiriyor. Dizai Ankara kabul etmesede dünyanın herhangi bir yerinde Irak’ın diplomatik misyonu varsa o bölgede kendilerinin de kültürel temsilcilik açmaya hakkı olduğunu hatırlatıyor.

HALKA GÖRE ARTIK ONLAR “BAĞIMSIZ”

Her ne kadar önde gelen yetkililer ihtiyatlı konuşsa da sokaktaki vatandaş için durum hiç de böyle değil. 26 yaşındaki Midya Cabbar, “Irak demek Saddam demektir. Biz Iraklı değiliz. Hiçbir zaman da olmayacağız.” Taksici Salih Abdurrahman (60) da “Kürtler yıllarca Irak, İran, Suriye ve Türkiye tarafından ezildi. Bize bu muameleyi reva görenler şimdi devlet olduğumuza göre ne hissediyor doğrusu merak ediyorum.” diyor. Süleymaniye Üniversitesi öğrencisi Leyla, bölgede 300 bin nüfuslu Arap ülkelerinin bile bağımsız devlet kurduklarını hatırlatarak 5,5 milyon Kürdün yaşadığı Kuzey Irak’ta neden bağımsız bir Kürt devletinin kurulmasına karşı çıkıldığını anlayamadığını söylüyor. Kuzey Irak’ta yaşayan Kürtlere göre bağımsız bir “Kürdistan” var ve bu ilelebet yaşayacak. Önde gelen yetkililer ise bağımsızlık için 2010 yılını işaret ediyor.

Bölgedeki siyasi durumu yansıtan bir başka detay ise yasadışı yollardan Avrupa’ya gitmek isterken Türk Emniyeti tarafından yakalanan ve sınır dışı edilen Kürtlerin şimdi güvenlik güçlerinde görev yapıyor olması. Bunlardan biri de 25 yaşındaki Kerim Kasım. Kasım, Van üzerinden Türkiye’ye girip İstanbul’a kadar ulaşmış; ancak burada yakalanınca geri gönderilmiş. 300 dolar maaş alan Kasım, Kürtlerin kendi devletlerine sahip olması gerektiğine inanıyor: “Çok acılar çektik. Türkiye’nin endişelerini anlıyorum; ama buradaki insanlarla PKK aynı düşüncede değil. Türkiye bize karşı çıkmasın, hatta destek versin ki bu bölgede artık huzur sağlansın.” diye konuşuyor. Bağımsız devlet özlemindeki Kürtlerin teşkilat yapılanmaları bir süre sonra Irak’tan ayrılacakları izlenimini veriyor.

Irak’taki genel seçimlere Mesut Barzani ve Celal Talabani’nin oluşturduğu ‘Kürt İttifakı’ndan ayrı katılan Irak Kürdistan İslam Birliği (IKİB) Genel Başkanı Selahaddin Muhammed Bahaddin, “bağımsız Kürt devleti” söyleminin iyi bir slogan olmasına karşın jeopolitik gerçeklerle bağdaşmadığı görüşünde. “Kürt devleti bölgedeki ülkelerle ‘ehli sünnet’ Kürtler arasında bir çatışmaya sebep olabilir. Dolayısıyla Müslümanların zarar göreceği bir oluşumu önermiyoruz.” diyor.

SOYADI KANUNU

Kürtler artık bağımsız bir devletlerinin olduğuna inanırken bu devletin yeniden şekillenmesini de istiyor. Tabii bu değişikliğin sosyal yaşantıya da yansımasından yanalar. Aslında bu konuda atılmış adımlar da var. Ama bu adımların tamamı yabancı kaynaklar tarafından destekleniyor. Özellikle Koreli misyonerlerin cirit attığı Kuzey Irak’ta oluşturulan sivil inisiyatif gruplarının tamamı başka ülkeler tarafından organize ediliyor. Erbil’deki Terziler Odası bile sivil toplum kuruluşu olarak yabancı kaynaklardan besleniyor. Kadın ve çocuklara yönelik sivil toplum kuruluşlarının sayısının bölgede 300’ü bulduğu belirtiliyor.

Halk burada iki şeyin acilen değişmesini istiyor: Latin Alfabesine geçilmesi ve soyadı kanununun çıkarılması. Kuzey Irak’taki resmî ağızlar ise iki konunun da kısa süre sonra gündeme geleceğini ancak şimdilik kendileri açısından 2007’nin sonuna kadar Kerkük’te yapılacak olan referandumun daha önemli olduğunu belirtiyorlar.

Dünya Üniversiteler Birliği üyesi olan Selahattin Üniversitesi Irak’tan bağımsız olarak bir eğitim programı uyguluyor. Burada kullanılan dil ise Kürtçe ve İngilizce. Üniversitede Türkiye, Suriye, İran, Lübnan ve Ürdün’den gelen öğrenciler okuyor. Sayıları çok az olsa da Avrupa ülkelerinden mastır yapmak için gelenler de var. Üniversite yönetimine IKDP hâkim. Öğrenci alımları bile IKDP merkezinden gelen listelere göre şekilleniyor; hangi öğrencinin hangi bölümde okuyacağı yine bu listeye göre belirleniyor. Rektör Prof. Dr. Muhammed Sadık, kendilerinin bu konuda bir söz hakkı olmadığını ancak çok iyi bir eğitim verdiklerini aktarıyor. Sadık’a göre, kısa bir süre sonra eksiklerini tamamlamış bir Selahattin Üniversitesi, Ortadoğu’nun en gözde eğitim mekânı olacak.

Sadık, soyadı kanunu ve Latin Alfabesi konusunda da görüşlerini belirtirken biraz temkinli davranıyor. Fiiliyatta zaten Latin Alfabesi’ne geçtiklerini ancak resmî yazışmalarda Arap Alfabesi’ni kullanmak zorunda olduklarını açıklayan Sadık’a göre, Latin Alfabesi’ne hemen geçmek için vakit çok erken. Kuzey Irak’ta topyekûn Latin Alfabesi’ne geçmek için yaklaşık 300 trilyondan fazla bir paraya ihtiyaç var. Soyadı kanunu için böyle bir zorluk ve külfet ise yok. Ona göre Avrupa ülkeleriyle aynı duruma gelmek için bir an önce soyadı kanununun uygulanması lazım: “Miras kavramı artık ciddi bir biçimde ele alınıyor. Soyadı benzerliği aranıyor. Kadınların mirastan faydalanabilmesi için soyadı kullanılması lazım. Çoğu zaman sadece isimle yetiniliyor ama bu sağlıklı bir sonuç vermiyor.”

Kuzey Irak’ta günlük ve haftalık yayın yapan gazetelerin sayısı hayli artmış. Hâlihazırda mahalli gazete hüviyetinde olsa da bütün Kuzey Irak’ta 150 gazete çıkıyor. Televizyon ve radyolar ise yarı profesyonel olarak yayınlarını sürdürüyor. Kürsat, Kürdistan TV, Zagros TV gibi televizyon kanalları Kürtçe yayın yapıyor. Ama Kuzey Irak’ta en ilginç nokta, yayınevlerinde basılan Kürtçe kitapların sayısındaki artış. Saddam döneminde son on yılda sadece 450 Kütçe kitap basılmışken şimdi ayda basılan kitap sayısı çoktan 750’yi geçmiş durumda. Çocuklar okulda tarih, coğrafya, matematik, fen bilgisi gibi dersleri İngilizce ve Kürtçe okuyor.


KÜRTLER BURUN ESTETİĞİNİ KEŞFETTİ

Kuzey Irak’ta ekonomik kalkınma ile birlikte göze çarpan yerlerden biri de güzellik bakım merkezleri. Son iki yılda bölgede burun estetiğinde bir patlama yaşandığı belirtiliyor. Tahmini rakamlara göre sadece Erbil’de burnunu küçülten kadın ve erkeklerin sayısı 350’yi bulmuş. Daha küçük bir buruna sahip olmak için 1000-2000 dolar arasındaki masrafı gözden çıkarıyorlar. Erbil’de estetik yapan doktorlardan İntih Muhammed El Musuli, aslında kulak, burun, boğaz uzmanı. Teşhis koyduktan sonra cerrah olan eşi Ferhat tarafından hastalar ameliyata alınıyor. El Musuli, Kuzey Irak’ta insanların artık dış güzelliğe önem vermeye başladıklarını aktarıyor: “Yüzdeki sivilceleri alıyoruz. Burun estetiği yapıyoruz. Erkek ve kadın fark etmiyor. Çok sayıda insan bu sebeple bize başvuruyor.” Çapa Tıp Fakültesi’ni bitiren El Musuli yıllardır Erbil’de doktorluk yapıyor. Doktor babanın ve annenin kızı olan Şirin Ferhat ise “Ben malzemeleri Türkiye’den getirdim. Erbil’de ilk defa bu işi ben yapıyorum. Almanya’da kurs aldım, şimdi uyguluyorum. Kadınlar ve erkekler güzelleşmek için bize müracaat ediyor. Her geçen gün talep artıyor.” diyor.


KÜRDİSTAN BÖLGE TAKIMI: ALPAY ÇILGIN

Kuzey Irak’ta bölgesel bir millî takım da kurulmuş. “Erbil” adıyla maçlarını oynayan takım Irak liginde ilk beşe giriyor. Takımdaki futbolcuların aynı zamanda “millî takım” oyuncusu olduğu dile getiriliyor. Takım, maçlarını Erbil’deki 30 bin kişilik Fransuva Hariri Stadyumu’nda oynuyor. Erbil’in önde gelenlerinden Hıristiyan kökenli Hariri, IKDP’de önemli vazifeler almış, Erbil Valisi iken öldürülmüştü. Erbil takımının uluslararası bir müsabakası henüz yok. En kısa zamanda bunu gerçekleştireceklerini söylüyorlar. Takımın santrforu Abas Hassan, aynı zamanda Irak Millî Takımı’nın da golcüsü. Bu sezon oynanan uluslararası maçlarda fileleri 7 kez havalandırmış. Sarı beyaz renklerden oluşan takımın teknik direktörlüğünü 1986’da Irak Millî Takımı’na kadar yükselmiş Arap dünyasında tanınan meşhur futbolcu Nazım Şakir yapıyor. Şakir’in kendisi Arap, anlaşmak için çoğu zaman Kürtçe tercüman kullanıyor. 30 kişiden oluşan millî takımın malzemeleri ve topları yurtdışından yardım olarak geliyor. Futbolcuların gönlü genelde Türk takımlarında. Genç futbolcu Samir Seyit, Galatasaray’da futbol oynamak istediğini söylüyor. Diyarbakırspor da en çok bahsedilen takımlar arasında. En çok Hakan Şükür’ün ismi zikrediliyor. Hasan Şaş, Emre Belözoğlu, Ümit Davala, Rüştü Rençber de onu takip ediyor. Üzerinde en çok durdukları diğer bir millî futbolcumuz ise Alpay. Onun için “çılgın” diyorlar. Erbil’de millî futbolcu olmak çok fazla bir gelir sağlamıyor. En pahalı futbolcu Hassan’ın fiyatı 60 bin dolar. Diğer futbolcular ise sudan ucuz; fiyatlar 100 dolardan başlayıp bin dolara kadar çıkıyor.


SINIRDAKİ EKMEK PARASI

Erbil’den Habur sınır kapısına gelmek için iki yol var. Biri Kandil Dağı eteğinden diğeri ise direkt Erbil-Zaho yolundan. Terör örgütü PKK’nın cirit attığı Kandil Dağı’nın yamacındaki Baba Barzani’nin dev resmi ilgi çekiyor. Diyarbakır, Mardin ve Batmanlıların ekmek parası dedikleri kaçak şeker, çay ve sigaralar, bu yol üzerinden taksi ya da otobüslerle taşınıyor. Her taksi dönüş için bir yolcu taşımak zorunda. Durum böyle olunca kaçakçılığın abartılmasını önlemek için sıkı kontroller yapılıyor. Şekere ve çaya göz yumuluyor ama sigara eğer fazla ise el konuyor. Bu durum her iki taraf için de geçerli. Kürt tarafından Türkiye’ye geçerken herhangi bir şekilde “Kürdistan” kelimesinin belirtildiği bir emtia içeri alınmıyor. Bir kitaptaki tek bir “Kürdistan” kelimesi bile o kitabı sınırdan geçirememeniz için kâfi. Üstelik kitap Türkiye’de basılmış olsa bile.


SINIRDAKİ BAYRAK KÜRT ULUSUNU TEMSİL EDİYOR

Sefin Dizai, 1989-2003 yılları arasında Irak Kürdistan Demokrat Partisi’nin Türkiye temsilcisi olarak görev yaptı. Şimdi partinin dış ilişkiler sorumlusu. Bir Türk’le evli olan Dizai ile Kuzey Irak’taki yapılanmanın statüsünü ve geleceğini konuştuk.

-Sınırda “Kürdistan’a hoş geldiniz” yazısı ve Kürdistan bayrağıyla karşılaştık. Acaba bu bağımsız Kürt devletinin yakında kurulacağı anlamına mı geliyor?

Bu aslında yeni bir şey değil, bahsettiğiniz yazı da bayrak da yıllardır var. Yeni ortaya çıkmadı. O, ‘Kürdistan’ın bayrağıdır. Hatta bazıları bu “Mahabat Bayrağı” diyor; ama bu ondan önceki bir bayraktır. Kürt ulusunu temsil ediyor. Başka ülkelerde de federal bir yapının içinde böyle bir bayrak vardır. Yalnız burada Irak bayrağını görmediniz. Biz şu andaki Irak bayrağını kabul etmiyoruz.

-Neden?

Bu bayrak Irak halkını temsil etmiyor çünkü. Maalesef o bayrak Irak’ı değil Baas’ı temsil ediyor. 1963’ün bayrağı ve üzerinde 3 yıldız var. 3 yıldız Suriye, Mısır, Irak. O zaman Arap milliyetçiliğinin birleşmesidir. Bu da zaten hiçbir zaman olmadı. Bu bayrak altında Kürt halkı işkence ve zulüm gördü. Bu nedenle biz bu bayrağın Irak’ı temsil ettiğini düşünmüyoruz. Yeni Irak’ı temsil eden yeni bir bayrak olursa onu ‘Kürdistan’ bayrağı ile yan yana asacağız.

-Peki, bayrağın değişmesi yönünde bir talebiniz oldu mu?

Elbette. Buna sadece biz değil Şiiler de itiraz ediyor. Bu bayrak bizim bayrağımız değil. Yeni bir bayrak olursa saygıyla selamlar, onu seve seve göndere çekeriz.

-PKK’nın Kuzey Irak’ta parti kurmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?

PKK, Türkiye’nin bir iç sorunudur. Maalesef sınır üzerinden bize de geldi. Biliyorsunuz PKK ile çeşitli çatışmalar yaşadık. Bu yüzden yüzlerce köyümüz boşaltıldı. Türkiye’nin bunu kendi içinde çözmesi lazım. 1992’den önce de bir parti kuruldu. Bu parti PKK’nın bir parçasıdır. Tabii o dönemde seçime katılmaya izin vermedik.

-Ama bu sefer katıldılar?

Seçime katıldılar fakat şu parti katılsın bu parti katılmasın diye bir yetkimiz yok. Bağdat hükümetinin bile böyle bir yetkisi yok. Sadece Yüksek Seçim Kurulu karar verebilir. Yani bu parti yasak ya da değil gibi.

-Peki ofis açabilir mi?

Ofis açabilmesi için izin alması lazım. Eğer bu partinin güvenliğe aykırı bir tutumu ve negatif bir politikası varsa o zaman derhal kapatırız.

-Ofislerde Öcalan’ın posterleri var.

Yasaya göre olmaması lazım. Çünkü Abdullah Öcalan Irak Kürtlerini ya da Türkiye’deki Kürtleri temsil etmiyor. Bu benim kanaatim. Özellikle Irak Kürtleriyle hiç alakası yok. Bu yasalara göre hareket edilmesi lazım. Allah Kürtlerin başına Öcalan gibi yeteneksiz bir adamı vermiş. Onu destekleyen Kürtlere acıyorum. Kendini temsil edemeyen bir milleti nasıl temsil edecek.

-Siz bu durumdan hoşnut musunuz?

Keşke durum bu seviyeye gelmeseydi. Öcalan bağlantılı hiçbir şeyden hoşnut değiliz, aksine rahatsız oluyoruz. Ama biraz zamana ihtiyaç var. İsmi PKK ya da PÇDK olmuş hiç fark etmez. Siz de Türkiye’de aynı problemi yaşıyorsunuz. HADEP diyorsunuz, DEHAP diyorsunuz bunlar PKK’ya yakın partilerdir. Bizim durum da sizinki gibidir. Orada anayasaya göre hareket ediliyor, keza biz de böyle hareket etmeye çalışıyoruz.