Fatih Sultan Mehmed'i Yetiştiren İlim Adamları

Prof.Dr. Ramazan Ayvallı

İçerisinde bulunduğumuz Mayıs ayı, fethin bir sene-i devriyesini ihtiva ettiği için, biz, bu makalemizde, önce, bir nebze, Fatih Sultan Mehmed'den, onun eğitiminden ve yetişmesinde emeği geçen hocalardan bahsetmek istiyoruz. Daha sonraki makalelerimizde de, dünyanın en önemli hadiselerinden olan "İstanbul'un Fethi"ni değerlendirmek niyetindeyiz...

Herkesçe bilindiği üzere, dünyanın gelmiş-geçmiş en büyük ve en kudretli devleti olan Osmanlı Cihan İmparatorluğu'nda da, devletin başına geçecek olan kişiler, daha şehzadeliklerinden itibaren akli ve nakli ilimler, yöneticilik, siyaset, harb, taktik ve strateji gibi dallarda çok özel surette yetiştirilirdi.

Çağ Açıp Çağ Kapayan Sultan

Herkesin kabul ettiği gibi, İstanbul'u fethedip Doğu Bizans İmparatorluğu'nu yıkan ve bir çağı kapatıp yeni bir çağ açan, Osmanlı Devletinin de Cihan İmparatorluğu olmasını sağlayan Fatih Sultan Mehmed Han da hususi bir eğitim görmüş, bu eğitimin kendisine verdiği güvenle, daha 19 yaşında iken İstanbul'u fethetmeyi kafasına koymuş ve bu emelini 21 yaşında gerçekleştirmiştir. Şüphesiz ki maksat ve gayesi, Sevgili Peygamberimizin müjdesine layık olmaktır. Zira Şanlı Peygamberimiz: "Kostantiniyye (İstanbul) elbette fetholunacaktır. Onu fetheden kumandan ne güzel kumandan, asker(ordu) de ne güzel askerdir" buyurmuştur.

Sultan II. Murad Han'ın oğlu ve 7. Osmanlı Padişahı olan Fatih Sultan Mehmed'in, daha şehzade iken, yani henüz küçük yaşta iken, tahsiline ve yetişmesine çok ehemmiyet verilmiştir. Devrin en mümtaz alimlerinden ilim öğrenmiştir. Kısa bir makale çerçevesinde hocalarını uzun uzun anlatmak mümkün değilse de, hülasaten onları zikretmekte fayda görüyoruz.

İlk hocası, tarih kitaplarında kaydedildiği üzere, Molla Yegân'dır. Daha sonra, meşhur din ve fen alimi, zahiri ve batıni ilimlerde mütehassıs Akşemseddin Hazretlerinin terbiyesine verildi. Akşemseddin Efendi, Şehzadenin herşeyi ile bizzat ilgilenirdi.
İdari yönden tecrübe kazanması için, Şehzade Mehmed, Manisa Sancak Beyliğine tayin edildi. Tahsiline çok önem verildiğinden, Molla Ayas gibi, devrin meşhur alimleri Şehzadeye hususi ders verdiler.

Molla Gürani'nin Tatlı-Sert Eğitimi

O senelerde hacca giden ilk Osmanlı Şeyhülislamı Molla Fenari, Mısır'da büyük alimlerin derslerinde yetişmiş, tefsir, hadis ve fıkıh'da yüksek alim olan Molla Gürani'yi beraberinde Edirne'ye getirmişti. Sultan Murad'a takdim edilen Molla Gürani, önce Bursa medreselerinden birine müderris tayin edildi. Daha sonra da, Şehzadeyi iyi bir şekilde yetiştirmesi için Manisa'ya gönderildi. Şehzade Mehmed'in mizacının sertliği, Molla Gürani'nin tatlı-sert eğitim metoduna yenildi ve Şehzade, kısa bir süre sonra dört elle ilme sarılıp, dinlenirken de teknik işlerle uğraşmaya başladı.

Güzel bir eğitimden geçip matematik, hendese (geometri), tefsir, hadis, fıkıh, kelam ve tarih ilimlerinde iyi şekilde yetişti. Hatta idare edeceği memleketlerden kim gelirse gelsin, ona kendi diliyle hitab etmek için, Arapça, Farsça, Latince, Yunanca ve Sırpça öğrendi.

Öğrendiği din bilgileriyle kendi hayat tarzını, kanun ve nizamını tanzim etti. Fen ve teknik bilgilerle istikbalde yapacağı savaşları kolaylaştıracak teknikler, taktik ve stratejiler geliştirmeye çalıştı. Tarih ve coğrafya bilgilerinde kendini yetiştirip geçmiş hükümdarların başlarından geçenleri öğrenerek tecrübe kazandı. Dünya cihangirlerinin hayatlarını dikkatle inceleyerek bunların doğru ve yanlış hareketlerine hakkıyla vakıf oldu ve tecrübelerinden istifade etti. Bu hadiselerin muhasebesi neticesinde planlı ve sistemli hareket etme fikrinin lüzumuna inandı.

Kudretli Bir Asker ve Fikir Adamı

Netice olarak şunu ifade edelim ki, kudretli bir asker olduğu kadar, geniş görüşlü bir fikir adamı olarak da yetişen Fatih, Şehzadeliği ve Padişahlığı sırasında, Fıkıh'ta Molla Hüsrev, Tefsir'de Molla Gürani, Molla Yegan ve Hızır Çelebi, Matematik'te Ali Kuşçu, Kelam'da Hocazade ve Ali Tûsi'den ilim öğrendi. Ayrıca Anconal Giriaco'dan Batı tarihini öğrendi.

Görüldüğü gibi, Sevgili Peygamberimizin yukarıda arzettiğimiz müjdesine layık olan Fatih Sultan Mehmed Han, gerek akli, gerek nakli ilimlerde çok iyi yetişmiş, zamanının en mümtaz alimlerinden ilim, irfan, ahlak, fen, idarecilik gibi şeyleri öğrenmiştir. 29 Mayıs'ta İstanbul'u fethinin bir sene-i devriyesini daha idrak edeceğimiz Fatih Sultan Mehmed Han'ı rahmetle yad ediyoruz.