ALİ BULAÇ

İlahiyatçıların dini itibardan düşürmesi

İslamiyet başka dinlerin telkin ve propagandalarına karşı dayanıklıdır. Dışarıdan İslamiyet’e zarar vermek kolay değildir. Ancak bu, İslamiyet’in müntesipleri tarafından çok iyi bilindiği, yaşandığı ve gerçek Müslüman âlimler, önderler tarafından temsil edildiği zaman öyledir.

Bugün İslamiyet layıkıyla temsil edilmiyor. Yanlış temsil, aleyhteki propaganda (içeride irtica kampanyaları, dışarıda fundamentalizm ve terör söylemleri) müntesiplerini dinlerinden soğutuyor. Maalesef İslamiyet’in müntesipleri gözünde itibardan düşmesine sebep olanlardan biri de “bir kısım ilahiyatçılar”dır. “Bir kısım ilahiyatçı” diyorum, çünkü camianın tümünü bu kategoride ele almak haksızlıktır. Bunların da kim olduğunu herkes biliyor. Bu ilahiyatçılar, İslam dini etrafında şüphe uyandırıcı söylemler geliştiriyor, zaman içinde bu söylemler tereddüt ve zihin karışıklığına yol açıp Müslümanlığı hem inanç hem amel seviyesinde itibardan düşürüyor.

Başörtüsü, kadın konusu, abdestsiz Kur’an’ın ele alınıp okunması, adetli iken kadınların namaz kılması ve oruç tutması gibi konular yanında Müslüman halkı en ciddi zihin karışıklığına düşüren konulardan biri kurban ibadetine ilişkin tartışmalar ve mugalatalar olmuştur.

Bir kısım ilahiyatçı ve İslami ilimlerde hiçbir formasyonu olmayan bazı zatlar, tarih boyunca ümmetin dinî bir vecibe bilip yerine getirdiği bu ibadeti öylesine gözden ve kesinlikten düşürdüler ki, yapılıp yapılmaması arasında bir fark kalmadı. Bu zatlar, İslamiyet’e karşı önyargılarını ve husumetlerini bildiğimiz kesimlere eşlik ederek bu ibadetin her sene sokaklarda “vahşet manzaraları”nın sergilenmesine yol açtığını söylediler. Kimisi hiç vicdanı sızlamadan bu ibadete “kavurma bayramı” adını verdi, kimisi “nafile bir ibadettir, para olarak infak edilebilir” dedi, kimisi “tavuk, horoz ve balığın da kurban edilebileceği”ni söyledi, “en yüksek dinî makam” bile toplumun kahir ekseriyeti Hanefi olan ülkemizde bu ibadetin “vacip” değil, “sünnet” olduğunu söyledi.

Batı rasyonalizmi ve Protestan reformu etkisi altındaki bu ilahiyatçıların unuttuğu bir husus var: Din, tarih içinde birtakım rükünlerle devam eder. O dinin müntesipleri belli bir düzen, sıralama ve kutsiyet atfedilmiş hareketlere, rükünlere büyük bir önem verirler. Rükünleri, sıralı hareket ve ibadetleri tarih içinde yaşatan insanlar bunun en açık ifadesini ve referans aldıkları formunu Peygamberin sünnetinde bulurlar. İslam’da oluşmuş bütün dinî geleneklerin kaynağı sünnettir. İlahiyatçılar, dini Protestan bir açıdan öylesine rasyonel bir forma soktular ki, ne rükünler kaldı ne gelenekler. Rükün ve geleneklerin referansı sünnet olduğu gibi, tarih içinde ve toplumsal hayatta sünneti yaşatan da söz konusu rükün ve geleneklerdir. Eğer sünneti ortadan kaldırırsanız veya zayıflatırsanız, din de ortadan kalkar. Geriye ruhu, manevi lezzeti kurumuş kurallar bütünü kalır.

İlahiyatçıların bir bölümü, oryantalistlerin ve Protestan Hıristiyanlığın etkisinde sünneti cahilce Arapların geleneklerine indirgediler; hermönetikçi ve tarihselci diğer bir bölümü dini referans ve hüküm taşıma özelliğiyle oynayarak zayıflattılar.

İslamî hayat ve hassasiyetler öylesine zayıfladı ki, postmodern bir dille adeta “ne olsa gider” noktasına gelindi. Neredeyse bir hükmü genel kanaatin aksine sübutu ve delaletiyle dile getirecek kimse kalmadı. Planlı yollarla “nasıl oruç tutulmaz”, “nasıl namaz kılınmaz”, “niçin örtü takılmaz”, “nasıl kurban kesilmez” fetvalarıyla ün yapan bir ilahiyatçı zümre teşekkül etti.

Hiçbir maliyeti, yükümlülüğü, helali-haramı olmayan bir din cazip hale getiriliyor. İlahiyatçılar, niçin açık ve belli hükümlerin gerekmediğini anlatıp insanları meşruiyet krizinden, günah korkusundan kurtarmaya çalışırken, dinini rükünleriyle yaşamak isteyenlerin nasıl “bid’at ve hurafeler, yanlış fetva ve fikirlerle dini zorlaştırdıkları”nı söyleyip duruyorlar. Herkese telkin edilen din, postmodern bir Hıristiyanlıktır: “Tanrıyı sev ve dilediğini yap!” Böyle olunca hükümler, farzlar, vacipler, sünnetler, haramlar fazladan yük geliyor, insanlar İslam’dan soğutuluyor.

 

05.03.2005

ALİ BULAÇ

Dinin itibardan düşürülmesi

Bir dini itibardan düşürmenin çeşitli yol ve yöntemleri vardır. En başta eğer o dinin hayatın kendi tabii ve iç dinamikleriyle vuku bulan gelişmelerine cevap vermediği öne sürülüyorsa, o dinin müntesiplerinin zihinlerinde yeni arayışlar başlar. 19. yüzyılda Müslüman ulemanın zihninde bir tür “tutulma” baş göstermişti. Bazen İslamiyet “güneş gibi tutulur”, ama o yine de güneştir. Yazık ki bu tutulma sürüyor.

Tutulmayı gidermenin yolu dinin pratikle yüzleşmesidir. Daha 19. yüzyılda insanlar arasında vuku bulan ihtilafları İslam fıkhına başvurarak halletmek, adaleti tesis etmek mümkün olmaktan çıkmıştı. Sarayın buyruğuyla kurulan ve laik esasta muhakeme yapan mahkemelere zaman içinde ilgi arttı. Öyle ki bir sene içinde Fransız usulüne göre muhakeme yapan mahkemelere müracaat edenlerin oranı yüzde 90’lara çıkarken, Şer’i usulde muhakeme yapan mahkemelere müracaat edenlerin oranı yüzde 10’lara indi. Bugün de başta misyonerler olmak üzere, İslamiyet’i itibardan düşürmek isteyenler bu dinin hiçbir gelişmeye cevap vermediği propagandasını yapıyorlar. İslam hukuku, formüle edilerek uygulanamaz. Mesele ortaya çıkar, vuku bulan meseleye uygun olarak çözüm üretir. Bu açıdan içtihatlar dinamiktir ve olaylara göre değişir. Ancak tabiatları gereği içtihatlar ilaçlar gibidir, “kullanım tarihi” geçen ilaç nasıl şifa yerine zarar verirse, üzerinden kısa bir zaman değil, asırlar geçen içtihatlar da fayda veremez, çözüm olamaz.

Misyonerler, üç temel argümanı öne sürüyorlar: 1) İslamiyet’in bilime ve teknolojiye katkısı yoktur. 2) Kadınları “ikinci sınıf” insan görür. 3) İnsan haklarının gelişmesinde hiçbir “teolojik ve tarihî katkı” sağlamamıştır. Bugün sonuncusunu ele alalım. Bunun bir hakikat değeri yoktur. İnsan hakları, seküler temelde gelişmiştir ve en başta Hıristiyan teolojisinin temel varsayımlarına aykırı özler taşımaktadır. Misyonerler yanında herkes İslam dünyasındaki hak ihlallerinden İslamiyet’i sorumlu tutuyor. Buna bir de “din adamlarına insan hakları eğitimi” programını eklerseniz, din adamlarını itibardan düşürürsünüz. AB desteğinde bir “insan hakları kuruluşu”nun Eylül/2004-Mayıs/2005 arasında Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Denizli, Edirne, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Manisa, Sakarya ve Uşak’ta imamları insan hakları konusunda bir eğitimden geçirmesi (Zaman, 25 Ağustos 2004) bu itibardan düşürmenin bir parçasıdır.

Neden din adamları böyle bir eğitim programına tabi tutuluyor? İnsan hakları ihlalleri doğrudan asayişi sağlamakla görevli kolluk kuvvetleri ve belli bir hukuk anlayışına sahip olan yargı elemanlarıyla ilgili. Bu iki kesimin insanlarına dönük bir eğitim programı yürütürseniz, bunun bir anlamı var. İşi sadece “diyanet”le ilgili konular olan din görevlilerinin konuyla ilgisi nedir? Hakları kendileri mi ihlal ediyor, yoksa onlar ve dinî hayatını özgürce yaşamak isteyen kimseler mi? İşler tersine mi döndü? “Programın gerekçesi” hırsızın ev sahibini bastırması misali: Buna göre söz konusu programı uygulamanın bir sebebi “insan haklarına karşı muhafazakarların önyargılarını gidermek, teorik ve pratik olarak insan hakları konusunda bu çevrelerde bir bilinç oluşturmak”. Diğer gerekçe şu: “Dinî öğreti ile evrensel insan hakları değerleri arasında çelişki bulunmadığı düşüncesinin özümsenmesini sağlamak.” Bu iki gerekçe “İslamiyet’i itibardan düşürme”nin en etkili formülünden başka bir şey değil. Ve hiç kuşkusuz, programı yürütenlerin niyetleri bu değilse de, finansörlerin amacı bununla ilgilidir. Çünkü eğer siz, Türkiye’de “muhafazakarlar”ın, yani Türkçe tercümesiyle “dindarların insan haklarına ilişkin önyargıları” olduğunu belgeliyor, bu çevrelerin “bilinçlenmeleri gerektiği”ni tescil ediyor ve sonuçta “dinî öğreti ile evrensel insan hakları değerleri arasında çelişki bulunmadığı düşüncesinin özümsenmesini sağlamak” üzere bir programın gerekliliğini kabul ediyorsanız, sizin dininizde bir sorun var demektir. Bu durumda Avrupa sizi eğitmeli elbet. Avrupa bu din üzerinde “başöğretmen”, sizin dindarınız da “eğitilmesi gereken bir öğrenci” olur. Bu sadece bir örnek. Bunun gibi yüzlerce örnek gösterilebilir.

 

02.03.2005